Elektik stansiyalarin və ŞƏBƏKƏLƏRİNİn texniKİ İSTİsmar qaydalari

1. 
   avadanlığın istehsalçı zavodlar ilə razılaşdırılmış yeni işəsalınma sxemlərinin və rejimlərinin məqsədyönlü sınaqları üçün;
   
2. 
   işəsalınma sxemlərini təkmilləşdirərkən onları tipik işəsalınma sxeminə uyğunlaşdırmaq və ya istismar keyfiyyətinin yüksəldilməsi məqsədilə.
   

1. 
   qüvvədə olan dövlət standartlarının, texniki şərtlərin müddəaları;
   
2. 
   dispetçer yük qrafikinə əməl olunmaqla əsas və köməkçi avadanlıqların etibarlı və qənaətli işi;
   
3. 
   əsas və köməkçi avadanlıqların qənaətli işinin normative göstəriciləri.
   

1. 
   verilmiş elektrik yükünü dayanıqlı saxlamalı;
   
2. 
   rotorun nominal fırlanma tezliyində QTQ-ni yüksüz iş rejimində saxlamalı;
   
3. 
   işəsalınma və dayandırma rejimlərində QTQ-nin etibarlı işini həmçinin, qəza hallarında aqreqatın dayandırılmasını təmin etməli;
   
4. 
   yük dəyişildikdə QTQ-nin iş rejiminin rəvan dəyişilməsini təmin etməli;
   
5. 
   maksimal yük ani vaxtda sıfıra qədər atıldıqda rotorun təhlükəsizlik avtomatının işəqoşulmasına səbəb olmayan fırlanma tezliyini saxlamalı (müstəqil güc turbini olan QTQ üçün yükün qiyməti texniki şərtlərdə göstərilir);
   
6. 
   turbinin (turbinlərin) qarşısında qazın temperaturunu tələb olunan səviyyədə saxlamalı və onun qəza mühafizəsinin işə qoşulma həddinə qədər qalxmasına yol verməməli;
   
7. 
   qazın temperaturunun məhdudlaşdırma sisteminin qeyri-həssaslılığı 10⁰C-dən çox olmamalı;
   
8. 
   kompressorların pompajsız işini təmin etməli;
   
9. 
   generator valının fırlanma tezliyinin tənzimlənməsinin statik qeyri-müntəzəmlik dərəcəsi nominalın 4-5%-i həddində olmalı (konkret ölçülü QTQ-nin istismar şəraitinin yaxşılaşdırılması üçün qeyri-müntəzəmlik dərəcəsinin mümkün olan yüksəlməsi texniki şərtlərdə göstərilməlidir; statik qeyri-müntəzəmliyin minimal yerli dərəcəsi 2%-dən aşağı olmamalıdır);
   
10. 
    hər hansı yükdə qeyri-həssaslılıq dərəcəsi nominal fırlanma tezliyinin 0,2%-dən artıq olmamalı.
    

QTQ-nin yanacaq klapanlarının kipliyə görə yoxlanışı, əsaslı və orta təmirdən sonra (reqlament üzrə) vizual baxış keçirilməklə və həmçinin QTQ-nin hər işə salınmasından qabaq tənzimləyici klapandan əvvəl yanacağın təzyiqinin olmamasına manometrlə nəzarət edilməklə yerinə yetirilməlidir.

3 sutkadan artıq ehtiyatda dayandıqdan sonra QTQ-nin işəsalınmasından əvvəl aşağıdakılar yoxlanmalıdır: avadanlığın və NÖC-nın sazlığı və işə qoşulmaya yararlı vəziyyətdə olması, həmçinin məsafədən və avtomatik idarəetmə vasitələrinin, texnoloji mühafizə, bloklama qurğularının, köməkçi avadanlığın, yağ sisteminin, ehtiyat və qəza yağ nasoslarının, məlumat və operativ rabitə vasitələrinin iş qabiliyyəti; texnoloji mühafizə komandalarının bütün icra qurğularına verilməsi; dayanma zamanı təmir işləri aparılmış vasitə və avadanlıqların sazlığı və işəqoşulmaya yararlı vəziyyətdə olması. Bu halda aşkar edilən nasazlıqlar işəsalınmaya qədər aradan qaldırılmalıdır.

1. 
   hər hansı bir mühafizənin nasazlığı və ya açılması zamanı;
   
2. 
   tənzimləmə sistemində qazın buraxıla bilən temperaturunun artmasına və ya turbinin "qaçışı"na səbəb ola bilən qüsurlar olduqda;
   
3. 
   yağ nasoslarından birinin və ya onları avtomatik işə qoşma sisteminin nasazlığı zamanı;
   
4. 
   yanacağın və yağın keyfiyyəti normadan kənara çıxdıqda, həmçinin yanacağın (yağın) temperaturu və ya təzyiqi müəyyən edilmiş hədlərdən aşağı və ya yuxarı olduqda;
   
5. 
   QTQ-nin istilik və ya mexaniki vəziyyətinin nəzarət göstəriciləri buraxıla bilən qiymətlərdən kənara çıxdıqda.
   

Qaz turbininin hər dəfə qeyri-müvəffəqiyyətli işə buraxılmasından sonra mövcud qaydaların 5.18 bəndinə əsasən qaz-hava traktının ventilyasiyası yerinə yetirilməlidir.

Qaz-hava traktının zəruri ventilyasiyası şərtlərinin yerinə yetirilməsini təmin etməyən işəburaxma qurğularına malik quruluşlar üfürmə ventilyatorlarla təchiz edilməlidir.

Traktın quraşdırılmasından, yanacağın növündən və QTQ-nin tipindən asılı olaraq ventilyasiyanın konkret davamiyyət müddəti istismar üzrə təlimatda göstəriləmlidir.

a) işəsalma əməliyyatlarının müəyyən olunmuş ardıcıllığı pozulduqda;

b) qazların temperaturu, işəsalma qrafikində nəzərdə tutulmuş temperatura nisbətən çox artdıqda;

c) işəsalma qurğusunun yükü buraxıla bilən həddən yuxarı olduqda;

ç) işəsalma qurğusu işdən açıldıqdan sonra, işəsalınan valın fırlanma tezliyi təlimatda nəzərdə tutulandan aşağı olduqda;

d) QTQ kompressorlarında pompaj hadisəsi əmələ gəldikdə.

a) turbinin (turbinlərin) qabağında qazların temperaturu yolverilməz həddə qalxdıqda;

b) rotorun fırlanma tezliyi buraxıla bilən həddən artıq olduqda;

c) yüksək təzyiqli yağ və yanacaq kəmərlərində qırılma və ya çatlar aşkar olunduqda;

ç) turbin və kompressor rotorlarının yolverilməz oxboyu sürüşmələrində və nisbi yerdəyişmələrində;

d) yağlama sistemində yağın təzyiqi və ya yağ çənində səviyyə yolverilməz dərəcədə aşağı olduqda və həmçinin hər hansı yastıqdan çıxan yağın temperaturu və ya dayaq yastığının hər hansı qəlibinin temperaturu həddən artıq qalxdıqda;

e) QTQ-nin turbomaşını və aparatlarının içərisində metal səsi (xırçıltı, taqqıltı) və qeyri-adi səs eşidildikdə;

ə) yastıq dayaqlarında titrəyiş 5.30 bəndində göstərilən buraxıla bilən qiymətlərdən yuxarı olduqda;

f) turbomaşın və ya generator yastıqlarından və ya kənar kipləmələrindən qığılcım və ya tüstü çıxdıqda;

g) yağın və ya yanacağın alovlanması və əldə olan vasitələrlə yanğının dərhal ləğv edilməsi mümkün olmadıqda;

ğ) yanma kameralarında və ya qaz yollarında partlayış (partıltı) olduqda;

h) yanma kamerasında məşəl söndükdə, maye və ya qaz halında olan yanacağın təzyiqi yolverilməz dərəcədə azaldıqda;

x) tənzimləmə və avtomatlaşdırma qurğularında və ya bütün NÖC-də gərginlik itdikdə;

ı) daxili zədələnmə nəticəsində turbogenerator açıldıqda;

i) kompressorlarda pompaj əmələ gəldikdə və ya bu həddə yolverilməz dərəcədə yaxınlaşma halında;

j) kompressorlardan sonra havanın təzyiqi yolverilməz dərəcədə dəyişdikdə;

k) turbogeneratorun kontakt halqalarında dairəvi alov yarandıqda;

q) istənilən QTQ bölməsində qazlaşma əmələ gəldikdə;

l) QTQ-nın örtüyü altına havanın verilməsini təmin edən bütün ventilyatorlar açıldıqda;

m) turbinin və ya onun nəzarətinin bütün avadanlıqlarının idarə edilməsini qeyri-mümkün edən TPAİS texniki-proqram kompleksinin imtinası zamanı.

QTQ-nin işdən açılması ilə eyni vaxtda mühafizələrin işləməsilə və ya heyət tərəfindən turbogenerator da işdən açılmalıdır.

5.24. Elektrik stansiyasının texniki rəhbərinin qərarı ilə aşağıdakı hallarda qaz-turbin qurğusundan yük çıxarılmalı və o dayandırılmalıdır:

a) normal istismar rejiminin və ya köməkçi avadanlığın normal işinin pozulması barədə xəbərdarlıq siqnalı verildikdə (əgər avadanlığı saxlamadan pozuntunun səbəblərini aradan qaldırmaq mümkün deyilsə);

b) dayandırıcı, tənzimləyici və pompaja qarşı klapanlar ilişdikdə;

c) turbinlərin gövdələrinin, yanma kameraları və keçid boru kəmərlərinin xarici səthlərinin temperaturu yolverilməz dərəcədə qalxdıqda (əgər QTQ-nin iş rejimini dəyişməklə həmin temperaturu aşağı salmaq mümkün deyilsə);

ç) qazların ölçülən temperaturlarının qeyri-müntəzəmliliyi yolverilməz dərəcədə artdıqda;

d) yüksək təzyiqli kompressorların qarşısında hava temperaturunun yolverilməz dərəcədə artması və həmçinin normal su təchizatının pozulması hallarında;

1. 
   turbomaşınları və aparatları sökmədən axınlı hissəsinin istismar üzrə təlimatda göstərilmiş yerlərində, xüsusi optik və ya lifli-optik cihazlardan istifadə olunmaqla vizual diaqnostikasının aparılmasını (əgər zavod təlimatında bu nəzərə alınmışdırsa);
   
2. 
   turbomaşınları və aparatları sökmədən, texniki yuyucu vasitə və yumşaq abraziv maddələrdən istifadə edilməklə QTQ-nin axma hissələrindən çöküntülərin dövri olaraq çıxarılmasını;
   
3. 
   hava və qazın əsas parametrlərinin, yanacağın təzyiqinin və işəsalma qurğusunun yükünün işəsalınmanın hesablanmış qrafikinə uyğunluğunu yoxlamaqla QTQ-nin nəzarət avtomatik işəsalınması da daxil olmaqla, QTQ-nin mühafizə və avtomatik idarəetmə sisteminin işinin yoxlanılmasını;
   
4. 
   yanacaq forsunkalarının kipliyinə, məhsuldarlığına və onların çıxışında yanacağın çilənməsinin açılma bucağına baxış keçirilməsini və yoxlanılmasını;
   
5. 
   ehtiyat və qəza yağ nasoslarının və avtomatik işə qoşma qurğularının yoxlanılmasını;
   
6. 
   trakt, klapan, şiber və armaturların kipliyinin yoxlanılmasını;
   
7. 
   yanacaq nasoslarına və texniki su təchizatı nasoslarına baxışın keçirilməsini və onların yoxlanılmasını;
   
8. 
   yağ, yanacaq və su süzgəclərinə baxış və onların tənzimlənməsini;
   
9. 
   maşın zalında (içində), elektrik stansiyası ərazisində və onun ətrafında səs-küyün batırılmasının effektivliyinin yoxlanılması və bərpasını;
   
10. 
    çıxan qazlarda atmosferi çirkləndirən tullantıların qatılığını məhdudlaşdıran avadanlığın effektivliyinin yoxlanılmasını.
    

1. 
   QTQ gücünün hesabat və normativ güclərə uyğunluğu;
   
2. 
   kompressorların çirklənmə dərəcəsi və dayanıqlıq ehtiyatları;
   
3. 
   istilik mübadiləsi aparatlarının effektivliyi;
   
4. 
   turbinin giriş və ya çıxışında qazların ölçülən temperaturlarının qeyri-müntəzəmliyi;
   
5. 
   yanacağın və havanın (qazların) təzyiqi və temperaturu;
   
6. 
   turbinlərin, kompressorların, generatorların və təsirləndiricilərin titrəyişi;
   
7. 
   hesabat və normativ iqtisadi göstəricilərin uyğunluğu.
   

1. 
   quraşdırılandan sonra QTQ-ni istismara qəbul edərkən;
   
2. 
   QTQ-nin dinamik xarakteristikalarını və ya tənzimləmə sisteminin statik və dinamik xarakteristikalarını dəyişən yenidənqurma işlərindən sonra;
   
3. 
   istismar prosesində və ya təmir zamanı (aşkar olunan nöqsanların ləğvindən sonra) tənzimləmənin statik və dinamik xarakteristikalarında mühüm dəyişikliklər aşkar olunduqda.
   

Titrəyiş qiyməti normativdən artıq olduğu hallarda, onun aşağı salınması üçün 30 sutkadan artıq olmayan müddətə tədbirlər görülməlidir.

Titrəyişi 7,1 mm∙san^-1-dən artıq olan QTQ-nin 7 sutkadan artıq işlədilməsi qadağandır. Titrəyiş 11,2 mm∙san^-1 olduqda isə QTQ, mühafizə sistemi ilə və ya əl ilə işdən açılmalıdır.

Qərarlaşmış rejimdə bir rotorun iki dayağında və ya yanaşı dayaqlarda titrəyiş, ya da bir dayağın titrəyişinin iki tərkib hissəsi hər hansı ilk səviyyədən eyni vaxtda qəflətən 1 mm∙san^-1 və bundan artıq dəyişdikdə QTQ dərhal saxlanılmalıdır.

Yastıqların dayaqlarından birində 1-3 sutka ərzində, titrəyişin hər hansı bir tərkib hissəsinin rəvan artması 2 mm∙san^-1 olduqda QTQ-dən yük çıxarılmalı və o işdən saxlanılmalıdır.

5.35. QTQ-nin hər valı üçün rotorun normal qaçış müddəti və valçevirən qurğunun mühərrikinin elektrik cərəyanı şiddətinin nominal qiyməti müəyyənləşdirilməlidir. QTQ-nin hər dayanmasında rotorun qaçış müddəti və cərəyan şiddəti ölçülməli və "gündəlik cədvəl" də qeyd olunmalıdır. Qaçış müddəti və ya elektrik cərəyanının şiddəti normadan kənara çıxdıqda və həmçinin kənar səs-küy əmələ gəldikdə, bunların səbəbi araşdırılmalı və ləğvi üçün tədbir görülməlidir.

5.36. QTQ-ni uzunmüddətli ehtiyata çıxardıqda onun konservasiyası üçün tədbirlər görülməlidir. Konservasiya üçün tələb olunan dayanma müddəti, konrservasiya edilməli qovşaqların siyahısı və onun aparılmasının texnologiyası QTQ-nin texniki şərtlərində göstərilməlidir.

5.37. Orta və əsaslı təmirlərin dövriliyi avadanlığın faktiki vəziyyətini nəzərə almaqla, QTQ-nin rejimindən və işləmə müddətindən, işəsalınmaların sayından və istifadə olunan yanacaqdan asılı olaraq, texniki şərtlərə müvafiq müəyyənləşdirilməlidir.

5.38. İstiliyn buraxılması ilə QTQ və BQQ-nin istilik sınaqları aparılmalıdır:

1. 
   faktiki göstəriciləri alınması nə normative xarakteristikaların tərtib edilməsi üçün yenidən quraşdırılan avadanlıqda;
   
2. 
   normative xarakteristikalara uyğunluğun təsdiiq edilməsi üçün vaxtaşırı istismar prosesində (3-4 ildə 1 dəfədən az olmayaraq).
   

1. 
   energetik avadanlığın vəziyyətinə nəzarət;
   
2. 
   texnoloji proseslərin avtomatik tənzimlənməsi;
   
3. 
   texnoloji avadanlığın avtomatik mühafizəsi;
   
4. 
   verilmiş alqoritmlərlə avadanlığın avtomatik idarə edilməsi (məntiqi idarəetmə);
   
5. 
   texnoloji və qəza siqnalvermələr;
   
6. 
   bağlayıcı və tənzimləyici armaturların məsafədən idarə edilməsi.
   

Ölçü vasitələri, avtomatik tənzimləyici, siqnalvermə və texnoloji mühafizə, məntiqi və məsafədən idarəetmə, texniki diaqnostika vasitələri və nəzarətin texniki - proqram kompleksləri və informasiya təqdimediciləri texnoloji avadanlığın işə qoşulmuş vəziyyətində daim işdə olmalı (layihə həcmində) və işin keyfiyyətini və verilmiş funksiyaların yerinə yetirilməsini təmin etməlidir.

Təmir, sınaq və digər işlərin aparılması üçün idarəetmə sistemi qurğularının işdən çıxarılması mövcud Qaydaların «Operativ-dispetçer idarəetmə» bölməsinin 4.2 bəndinə uyğun yerinə yetirilməlidir.

6.2. İdarəetmə sisteminə xidmət edən heyət, bu sistemlərin saz vəziyyətdə saxlanılmasını, onların işə hazırlığını, texniki xidmət və təmirinin vaxtında keçirilməsini, istifadəsinin etibarlılığının və səmərəliliyinin artırılması üzrə tədbirlərin yerinə yetirilməsini, ehtiyat cihazları və materiallarının olmasını təmin etməlidir. Texnoloji avadanlığa xidmət edən heyət, idarəetmə sistemlərini vaxtında işə qoşmalı və onlardan səmərəli istifadə etməlidir. İdarəetmə sistemləri qurğularının xarici hissələrinin qorunması və təmizliyi üçün məsuliyyəti, onların quraşdırıldığı enerji müəssisəsi sexinin, sahəsinin operativ heyəti daşımalıdır.