Savollar
Bir tanlovli savollar;
Ko‘p tanlovli savollar;
Variantlar tartiblashtiriladigan savollar;
Son kiritiladigan savollar;
Matn kiritiladigan savollar;
Juftli moslangan savollar.
Bir tanlovli savol (multiple choice) ta’lim oluvchiga javob sifatida bir nechta
taklif qilingan variantlardan birini faqat birini tanlashga imkon beradi. Elektron
605
o‘quv-metodik majmua resurslarini yaratish uchun bugungi kunda ko‘plab
instrumental dasturlar mavjud.
1. Taqdimotlarni yaratish texnologiyalari.
Power point daturi
Mutimediali taqdimot – bugungi kunda axborot taqdim etishning yagona va eng
zamonaviy shakli hisoblanadi. Bu matnli ma'lumotlar, rasmlar, slayd-shou, diktor
jo‘rligidagi ovoz bilan boyitilgan, videoparcha va animatsiya, uch o‘lchamli grafika
tarzidagi dasturiy ta'minot bo‘lishi mumkin. Taqdimotning ma'lumot taqdim
etishning boshqa shakllaridan asosiy farqi ularning mazmunan boyitilganligi va
interfaolligidir, ya'ni belgilangan shaklda o‘zgarishga moyilligi va foydalanuvchi
faoliyatiga munosabatini bildirishidir. Bundan tashqari, taqdimot Sizning saytingiz
kaliti ham bo‘lishi mumkin. Ya'ni Internetga chiqish imkoniyati mavjud bo‘lgan
paytda sichqonchani bir martagina bosish orqali taqdimotni ko‘rib, kompaniya
saytidan eng yangi ma'lumotni olish mumkin. Multimediali texnologiyaning eng
muhim xususiyati interfaolik – axborot muhiti ishlashida foydalanuvchiga ta'sir
o‘tkaza olishga qodirligi hisoblanadi. So‘nggi yillar davomida ko‘plab multimediali
dasturiy mahsulotlar yaratildi va yaratilmoqda: ensiklopediyalar, o‘rgatuvchi
dasturlar, kompyuter taqdimotlari va boshqalar. Kompyuter taqdimotlari
(Kompyuter vositasida tayyorlangan taqdimotlar) Ma'ruza, doklad yoki boshqa
chiqishlarda odatda ko‘rgazmali namoyish etish vositasi sifatida plakatlar,
qo‘llanma, laboratoriya tajribalaridan foydalaniladi. Bu maqsadda diaproyektorlar,
kodoskoplar, grafik tasvirlarni ekranda namoyish etuvchi slaydlardan foydalaniladi.
Kompyuter va multimediali proyektorning paydo bo‘lishi ma'ro’zachi nutqini ovoz,
video va animatsiya jo‘rligida sifatli tashkil etishning barcha zaruriy jihatlarini
o‘zida mujassam qilgan ko‘rgazmali materiallarni taqdimot sifatida tayyorlash va
namoyish etishga imkon berdi. Taqdimot nima uchun samarali So‘nggi o‘n yillik
dunyoda kompyuter revolyutsiyasi davri bo‘ldi. Kompyuterlar asosli ravishda
hayotimizga kirib keldi. Insoniyat faoliyatining aksariyat jabhalarini kompyutersiz
tasavvur qilish qiyin. Faoliyatning eng tez o‘zgaruvchan dinamik turi bo‘lgan biznes
ham ushbu jarayondan chetda qolmadi. Bu holatda kompyuter bilan muloqotni
osonlashtirish, uning e'tiborini tortish, qiziqtirish uchun ma'lumotingizni
boshqalarga qanday qilib eng qulay va samarali tarzda yetkazish mumkinligi
to‘g‘risida savol tug‘iladi. Ma'lumki, inson ma'lumotning ko‘p qismini ko‘rish
(~80%) va eshitish (~15%) organlari orqali qabul qiladi (bu avvaldan aniqlangan va
kino hamda televideniyeda undan samarali foydalaniladi). Multimediali
texnologiyalar ushbu muhim sezgi organlarining bir vaqtda ishlashiga yordam
606
beradi. Dinamik vizual ketma-ketlik (slayd-shou, animatsiya, video)ni ovozli tarzda
namoyish etish orqali insonlarning e'tiborini ko‘proq jalb qilamiz. Shundan kelib
chiqib, multimediali texnologiyalar axborotni maksimal samarali tarzda taqdim
etishga imkon beradi. Videodan farqli ravishda multimediali texnologiyalar
axborotlarni boshqarishga imkon beradi, ya'ni interfaol bo‘lishi mumkin.
Multimediali taqdimot ma'lumotni to‘g‘ridan to‘g‘ri qabul qilishni ta'minlaydi.
Foydalanuvchi taqdim etilayotgan barcha ma'lumotlarni ko‘radi va o‘zini qiziqtirgan
qismlaridan foydalana oladi. Ma'lumotni qabul qilish katta mehnat va vaqt talab
qilmaydi. Ma'lumot taqdim etishning boshqa shakllaridan farqli ravishda
multimediali taqdimot bir necha o‘n minglab sahifa matn, minglab rasm va tasvirlar,
bir necha soatga cho‘ziladigan audio va video yozuvlar, animatsiya va uch o‘lchamli
grafikalarni o‘z ichiga olgan bo‘lishiga qaramay, ko‘paytirish xarajatlarining
kamligini va saqlash muddatining o’zoqligini ta'minlaydi.
Foydali Maslahat:
Taqdimotni ishlab chiqishda, slayddagi materialning asosiy va qo'shimcha
qismlarga bo'linishini hisobga olish kerak. matn yoki ob'ekt, rang, maxsus effektlar,
ekranda ko'rinishi tartibi hajmini: Bosh slayd namoyish ajratilgan bo'lishi kerak, u
ma'no asosiy yuk ko'tarib ketayotgan edi. Qo'shimcha materiallar slide asosiy
g'oyasini ta'kidlash uchun mo'ljallangan. Slaydning "o'qilishi" kabi bir daqiqaga
alohida e'tibor bering. Turli xil narsalar uchun turli shrift o'lchamlari tavsiya etiladi.
Diagrammadagi oqi 20-24, matn, to'plamlar va unvonlari, jadvaldagi ma'lumotlar -
- 18-22 yaxshi nomi slayd samolardan shrift hajmini 22-28, kichik shrift va
ma'lumotlar belgilaridan yozish uchun. Sarlavha, kalit so'zlarni ta'kidlash uchun
qalin yoki ifodalangan shriftdan foydalaning. Ikkilamchi axborot va sharhlarni
tayyorlash uchun - kursiv. - bir slayd olti so'zlar - olti chiziqlar ketma-ket: moddiy
o'quvchilar idrok yaxshilash uchun "olti tamoyiliga" haqida unutmang. Barcha
taqdimot slaydlarida bitta sarlavhaning harfini kiriting. Taqdimotni xonaning har
qanday masofasidan yaxshi o'qishi uchun matn ochiq shriftda yaxshiroq yoziladi.
Ular Arial, Bookman Old Style, Calibri, Tahoma, Times New Roman, Verdana
shriftlari bo'lishi mumkin. Slayda juda ko'p matnli materialni olmang. Shu sababli,
tinglovchilarning his-tuyg'usi diqqatni jamlashni buzadi.
POWERPOINT DASTURI
Kundalik hayotimizda biz ko’pchilik hodisalar bilan tanishamiz bular inson ongida
turlicha aks etishi bilan farqlanadi. Butun borliq atrofimizni o’rab turgan olamning
ongimizdagi aksi bu axborot sanaladi. Inson hamisha ko’rganlarini eslab qolishga
va yoddan chiqarmaslikka harakat qiladi. Buning uchun esa u turli hil yo’llarni
o’ylab topdi va rivojlantirdi. Hozirgi electron hisoblash texnikalari rivojlangan
davirda buning yo’li juda osonlashib qolga. Electron qurilmalar va shu maqsadga
yo’naltirilgan vositalar bunda kata yordam beradi. Aynan shunday maqsaddagi
607
ishlar uchun ham Microsoft Office kompaniyasi Power Point dadasturini ishlab
chiqargan. Bu dastur yuqorida aytib o’tganimizdek turli hil grafik ko’rinishdagi
axborotlar bilan, video multimediya fayillari bilan ishlash imkoniyatini beradi.
Aynan shu dastur orqali biz ofis dasturlarining boshqalarida uchramaydigan
imkoniyatlarga ega bo’lamiz. Power Point dadasturi rasm va multimediya fayllari
bilan ishlash imkoniyatidan tashqari ularni namoyish etishda ham katta
imkoniyatlarga ega. Power Point 2013 dadasturini ishga tushirish uchun huddi
boshqa ofis dasturlari singari Windows 8 muhitida ham «Пуск» menyusidan
foydalaniladi. Bundan tashqari ish stolining bo’sh joyida sichqoncha o’ng tugmasi
bir marta bosiladi. Hosil bo’lgan menyudan «Создат» bo’limi tanlanadi.
Natijada Power Point 2013ning sarlovha eskisini tanlash oynasi hosil bo’ladi. U
boshqa oldingi ofis dasturlaridan farqli ravishda quydagicha ko’rinishda bo’ladi.
Hosil bo’lgan oynaning chap tomoniga e’tibor bering bu yerda dastlab yuqorida
dastur nomi va foydalanuvchi joriy holatgacha foydalangan hujjatlar ro’yhati
joylashadi. Oynaning asosiy qismida esa Power Point dasturining foydalanuvchiga
takil etayotgan hujjat yaratiladigan dizaynlar eskizlari namoyon bo’lgan. Bulardan
foydalanuvchi o’ziga maqul bo’lgan dizaynni tanlaydi va natijada Power Point
dasturining quydagi ishchi sohasi namoyon bo’ladi.
608
Endi asosiy oynadagi elementlar bilan tanishamiz. Oynaning eng yuqori qismida
dasturning nomi, joriy oyna raqami va oynani tartibga solib turish elemantlari
joylashadi. Asosiy menyu bu 9ta funksiyadan iborat menyulardan iborat.
Asosiy manyuning yordamida foydalanuvchi menyu yordamida bajariladigan
barcha funksiyalarni amalga oshirish mumkin. Ishch oynasi asosan ikki qisimdan
iborat bo’ladi. Oynaning chap tomoni bu ishlanayotgan taqdimot strukturalarining
nomayon bo’lishini ko’rish mumkin. O’ng tomonida esa yaratilayotgan
taqdimotning joriy slaydi joylashadi. Taqdimot sozlamalarini foydalanuvchi o’ziga
moslash uchun turli imkoniyatlarga ega buning uchun foydalanuvchi buyruqlar
bo’limidan bo’limi tanlanadi. Hosil bo’lgan menyudan
Endi esa dasturning asosiy imkoniyati bo’lmish taqdimot yaratish bilan tanishsak.
Taqdimot yaratishning asosida albatta slaydlardan foydalaniladi. Ular tekst, grafik,
ovozli va videa malumot ko’rinishida bo;lishi mumkin. Yangi taqdimot yaratish
uchun quydagi amallar
609
Menyuda dasturning kerakli eskisi tanlanadi va natijada uning maketini tanlash
mulaqot ynasi ochiladi. Bu oynaning chetlaridagi o’tkazish tugmalari yordamida
keying yoki oldingi maketlarni ko’rish imkoniyati bor. Maketnng pastki qismi
strelkalari esa maket holatini tanlaydi va o’zgartiradi. Misol uchun yuqoridagi
maketning bir nechta shakli ham mavjud. Maketning rasimli ko’rinishlari ham
mavjud bo’lib ular foydalanuvchi hoxishiga ko’ra almashtirilishi mumkin.
Natijada ishchi sohada tanlangan maket hosil bo’ladi. Foydalanuvchi bu buyruqni
klaviaturadan “Ctrl+N” kombinatsiyasi orqali ham hosil qilishi mumkin. Slaydlar
bilan turli amallarni bajarish mumkin. Yaratilayotgan taqdimot strukturalarini
o’zgartirish unga yangi slayd qo’shish va mavjud slaydlarni olib tahlash
imkoniyatlari ham mavjud. Bu amallarni quydagicha bajaramiz. Taqdimot
strukturasini o’zgartirish uchun uning joylashuv o’rniga sichqoncha k’rsatgichi olib
boriladi va chap tugmasi bir marta bosilib turgan holda struktura ichidagi
o’zgartirishimiz kerak bo’lgan joyga olib boriladi, kerakli joyga olib kelgach
tugmacha qo’yib yuboriladi, natijada ushbu slayd o’rni tanlangan joyga almashib
joylashadi. Strukturalar qatoriga yangi slayd qo’shish va mavjudlarini olib tashlash
quydagi tartibda amalga oshiriladi. Slayd qo’shish- sichqoncha kursori aynan slayd
610
qo’shish kerak bo’lgan joyga olib boriladi va kerakli slayd ustida bir marta bosiladi
natijada slayd joriylashadi. So’ngra sichqoncha o’ng tugmasi bir marta bosiladi va
slayd hosil qilish buyrug’I tanlanadi. Bundan tashqari slaydni «Вставка» bo’limi
yordamida ham qo’shish mumkin.
Kerakli eskiz tanlangach ekranda quydagi ko’rinish hosil bo’ladi.
Kerakli tekst tanlanadi. So’ngra u slaydda aks etadi. Huddi shunday tarzda
slaydlarga diogrammalar joylashtirish ha amalga oshiriladi. Endi esa e’tiboringizni
taqdimot ko’rinish va chiqishlari, animasiyalar joylashtirishga qaratsak. Buning
uchun joriy slayd tanlanadi va menyular satridan АНИМАЦИЯ bo’limi tanlanadi.
Natijada oynada ushbu bo’limning menyulari paydo bo’ladi. Slayddagi effect
berilishi kerak bo’lgan saxifa tanlanadi va belgilab olinadi, natijada “animatsiya”
bo’limi faollashadi. Siz undan kerakli animatsiyani tanlab joylashtirish mumkin.
611
Bularga qo’shimcha ravishda har bir effect turiga qo’shimcha effektlar kiritish ham
mumkin.
| 