X=f (H)
(1.2.)
Bu erda X-qalqovichning siljishi, m; H-o„lchanadigan suyuqlik satxi, m.
Qalqovichli satx o„lchagichlar turli xil suyukliklar satxini o„lchashda keng
ko„llaniladi. Qalqovichli satx o„lchagichlar uz navbatida ikki turga bo„linadi.
1.1. – rasm. Qalqovichli satx o„lchagichlar sxemalari : a- qalqovichi doimiy
kalkib turuvchi satx o„lchagich; b- qalqovichi doimiy chukib turuvchi satx
o„lchagich.
Birinchi turdagi satx o„lchagichlarda (1.1-rasm) yumshok trosning, bir
tomoniga qalqovich 1, ikkinchi tomoniga esa uni tortib turish uchun yuk 4 osilgan.
YUkning yon tomoniga ko„rsatgich 3 o„rnatilgan bo„lib, satxni o„zgarishi ga qarab
reykali shkala bo„ylab xarakatlanadi. Trosning xarakati esa 2 roliklar yordamida
boshkariladi.
13
1.2.-rasm. Qalqovichli satx o„lchagich.
Ikkinchi turdagi satx o„lchagichning sxemasi esa 1.2.-rasmda keltirilgan
bo„lib, u satxni o„zgarishini masofaga uzatishi bilan oldingilaridan fark qiladi.
Qalqovich vazifasini esa silindr shaklidagi metall trubka bajaradi. Qalqovichi
doimiy chukib turuvchi satx o„lchagichning ishlashi, metall trubkaning suyuklikka
chukish chukurligiga karab uning og„irligini o„zgarishiga asoslangan.
Qalqovichi doimiy chukib turuvchi satx o„lchagichning ishlash prinsipi
quyidagicha: 1 richag mexanizmi 4 orkali o„tgan 8 yumshok trosga 3 metall trubka
2 osilgan. Rezervuarda suyuklikning satxi uzgarsa, metall trubkani trosga
boradigan ogirlik kuchi uzgarib, richag mexanizmi yordamida sterjenli torsion
trubkani 5 burilishga olib keladi. Torsion trubkaning burilish burchagi suyuklik
satxining o„zgarishiga proporsionaldir. Sterjen uchiga o„rnatilgan tusik o„rnatilgan
bo„lib, asbobni ishlashi uchun beriladigan siqilgan xavo yulini berkitadi (suyuklik
satxi kupaygan xolatda). Pnevmatik kurilma 7 dan beriladigan siqilgan xavo bir
paytni o„zida shkalasi o„lchov birliklarida darajalangan o„lchov asbobiga 8
uzatiladi.
14
1.3.-rasm. Qalqovichi doimiy chukib turuvchi satx o„lchagich.
Gidrostatik satx o„lchagichlar 1.4-rasm ozik-ovkat sanoatida suyukliklarni
satxini o„lchashda keng ko„llaniladi. Ularning ishlashi kuyidagi usulga asoslangan.
Agar suyuklikli idishga vertikal xolatda o„rnatilgan trubka tushirilib, unga siqilgan
xavo berilsa, xavoning pezometrik trubkadagi bosimi idishdagi puflanadigan
suyuklik balandligining ogirligiga teng bo„ladi. Bu esa uz navbatida idishdagi
suyuklik satxini belgilaydi.
1.4.- rasm. Gidrostatik satx o„lchagichlar
15
Pezometrik satx o„lchagichlar asosan aralashmalar va agressiv suyukliklar
sarfini o„lchash uchun ko„laniladi.
Gidrostatik satx o„lchagichlar ikki turga bo„linadi: bosim farqi bo„yicha sath
o„lchash qurilmalari va pezometrik sath o„lchagichlar.
Bosim farqi bo„yicha sath o„lchash qurilmalari rasm 1.4. Bosim farqi
bo„yicha sath o„lchash qurilmalarining bir turi membranali UM1 sath o„lchagich
hisoblanadi. UM1 sath o„lchagich rezervuarlardagi neft mahsulotlari benzin, ligron
yoki kerosinni sathini o„lchash uchun qo„llaniladi.
Qurilmani ishlash prinsipi yassi prujina va membrananing tarang
deformatsiya kuchi orqali suyuqlik ustunini gidrostatik bosimini tenglashtirishga
asoslangan. Qurilmani tuzilishi 1.2. rasmda keltirilgan.
O„lchanuvchi gidrostatik bosim 15 shtusserdagi teshik orqali 10 membrana
bilan to„qnashadi. Bosim ta‟siri ostida mebrana egiladi, va u bilan birga
membrananing 11 sterjenida mahkamlangan, 12 shtifda yotuvchi 13 yassi prujina
ham egiladi. Membrana sterjeni shtif bilan 8 o„qda mahkamlangan 4 vilka orqali
bog„lanadi. Membranaga o„lchanayotgan suyuqlik ustunining gidrostatik bosimini
ta‟siri natijasida, membrana sterjeni siljidi va teshik yo„lakchalari bor 7 richag
mahkam qatirilgan 8 o„qni aylantiradi. Ushbu richag 6 siljuvchi mexanizm va 5
tortuvchi mexaniz orqali 2 richag orqali bog„lanadi. Richag 2 aylanganda 3 tishli
mexanim 1 strelka bilan birga ham aylanadi. Richag 7 va richag 14 dagi teshik
yo„lakchalar mexanizmni o„tishlar sonini o„zgartirish imkonini beradi. Tizim
o„lchanuvchi suyuqlik bilan to„liq to„lganda membranadagi havoni chiqarib
yuborish uchun qopqoq 9 hizmat qiladi. SHkalani sozlash va unga o„lchov
birliklarini tushirish qurilma sisternada o„rnatilgandan so„ng amalga oshiriladi.
16
1.5.- rasm. Bosim farqi bo„yicha sath o„lchash qurilmalari
Pezometrik satx o„lchagichlar rasm. 1.5. asosan aralashmalar va agressiv
suyukliklar sarfini o„lchash uchun ko„laniladi.Ushbu sath o„lchagichlarda
suyuklikning balandligini bevosita o„zgartirish (difmanometrik) yo„li bilan satxni
o„lchash amalga oshiriladi.
1.6.- rasm. Bosim ostida turgan suyuqlik sathini o„lchashni prinsipial
pezometrik sxemasi.
Rasm 1.6.da rezervuardagi bosim ostida turgan suyuqlik sathini o„lchashni
prinsipial pezometrik sxemasi ko„rsatilgan. Rezervuardagi bosimni suyuqlik
sathini o„lchovchi pribor ko„rsatgichiga ta‟sirini yo„qotish uchun, ikkita sarf
regulyatorli differensial o„lchash usuli qo„llaniladi. birinchi sarf regulyatori orqali
havo pezometrik nayga uzatiladi, ikkinchisidan rezervuarning yuqori qismiga
suyuqlikning ustiga. Naylardagi bosim farqi suyuqlik sathiga proporsionaldir,
difmanometr bilan o„lchanadi.
17
O„lchash tizimlarda pezonayning pasti qismi suyuqlikni pastki qismida
joylashgan bo„lishi kerak.
Pezonaydagi bosimni pastligini ta‟minlash uchun, undagi havo sarfi minimal
ravishda bo„lishi shart, sababi peezometrik usul bilan o„lchashda aynan ushbu omil
o„lchovlar hatoligini belgilaydi.
Odatda havo sarfi 0.1 – 0.2 m3/s ga teng deb qabul qilinadi. Agar
pezonaydagi bosim sathi o„zgarib ketsa, rezervuardagi sath
H =
(1.3.)
Bu erda R - manometrdagi bosim, - suyuqlik zichligi, g - erkin tushish
tezlanishi.
Rezervuarda ortiqcha bosim ostida bo„lgan sath o„lchanganda, pezonayga
havo beruvchi havo sarfi regulyatorining ta‟minot bosimi quyidagicha bo„lishi
kerak:
P
ta‟m
≥ R
ortiq
+ N
maks
ρ·g
(1.4.)
Bu erda R
ortiq
- ortiqcha bosim, kPa; N
maks
suyuqlik ustunining maksimal
gidrostatik bosimi, kPa;
| 