8
1.2. O„lchov asboblarining klassifikatsiyasi.
O„lchanayotgan kattalikni o„lchov birliklari
bilan bevosita va bilvosita
takkoslash uchun mo„ljallangan kurilmalar -
o‘lchov asboblari deyiladi.
Barcha o„lchov asboblari o„zining metrologik xususiyatlariga ko„ra ikki
guruxga bo„linadi: namunaviy va ishchi asboblar.
Namunaviy o„lchov asboblari kuyidagilarga bo„linadi:
a) etalon asboblar - o„lchov birligini metrologik aniqlikda saqlash va
yaratishni yoki o„lchash texnikasini eng yukori aniqlikda o„lchashini ta‟minlaydi.
b) namunaviy asboblar - metrologik asboblarga nisbatan kichik bo„lgan
chegaralangan, belgilangan aniqlikka ega bo„lib, barcha turdagi o„lchov
asboblarini tekshirish va darajalash uchun xizmat qiladi.
Namunaviy asboblar
o„zining aniqligiga ko„ra 1 va 2 - darajali bo„ladi.
1.3 O„lchashning asosiy usullari.
O„lchov asboblarining tuzilishi,
ish tartibi, xamda o„lchanayotgan
kattalikning xarakteriga ko„ra o„lchashning turli xil usullari mavjud.
O„lchanayotgan kattalikning son kiymatlarini bevosita yoki bilvosita
o„lchash bilan aniqlash mumkin.
To„g„ridan-to„g„ri o„lchash usuli - bunda to„g„ri
keladigan birliklarda
darajalangan asbob yordamida o„lchanayotgan kattalik, o„lchov
birliklari bilan
takkoslanadi, ya‟ni o„lchanayotgan kattalikning izlanayotgan kiymatini bevosita
tajriba yo„li bilan topiladi.
Bilvosita o„lchash usuli - bunda o„lchanishi kerak bo„lgan kattalikning aynan
o„zi o„lchanmasdan, o„lchanayotgan kattalik bilan
aniq matematik munosabatga
boglangan boshka kattalik o„lchanadi.
Ishlab chiqarishni avtomatik nazorat qilishda to„g„ridan to„g„ri o„lchash
xamda bilvosita o„lchash ko„prok amaliy o„rin egallaydi.
To„g„ridan-to„g„ri o„lchash uz navbatida eng ko„p tarkalgan kuyidagi
usullarga bo„linadi:
9
a) bevosita baxolash usuli - bunda o„lchanayotgan kattalik o„lchov asboblari
yoki mer yordamida o„lchanadi. Bu usulda o„lchash
ishlab chiqarishda keng
tarkalgan.
b) differensial usulda o„lchash - bunda izlanayotgan kattalik bilan ma‟lum
kattalik orasidagi fark o„lchov asbbi bilan o„lchanadi.
c) nolga keltirish (kompensatsiyalash) usuli - bunda o„lchanayotgan kattalik
ta‟sirining effekti bilan ma‟lum kattalik effekti takkoslanib, ularning o„zaro ta‟siri
nolga keltiriladi.
Nolga keltirish yoki kompensatsion usul - bevosita baxolash usuliga nisbatan
aniqrok usul xisoblanadi.
