18
Ikki manbali elektr zanjirlarini qo‘llanilishi.
Bunday 2 manbali zanjirlar avtomobil qurilmalarida, poezd, samalyot, kombayn va hokazolarda
qo’llaniladi. Elektr yurilmasida keng qo’llaniladi (1.10-rasm).
Bunda zanjir 2 parallel ulangan elektr manbasi (generator va akkumulyator batareyasi ) va boshqa
iste’molchilar (yoritish
lampalari, signal lampasi, yondirish g’altagi (katushka zajiganiya) va h.k.) dan
iborat bo’ladi. Iste’molchilar ham parallel ulangan bo’ladi.
1.10-rasm. Soddalashtirilgan 2 manbali sxema.
Odatda sxema hamda
EYuK E
1
, E
2
, R
1
, R
2
, R
3
qarshiliklar berilgan bo’ladi. Shoxchalardagi I
1
, I
2
va I
3
toklarni aniqlash kerak. Bu kabi masalalarni yuqoridagi usullardan foydalanib echish mumkin.
1.
Klassik usul ( Kirxgof tenglamalari usuli ).
Bunda Kirxgof qonunlariga asosan tenglamalar tuziladi. Tenglamalar soni noma’lumlar soniga
teng bo’lishi kerak. Zanjirni hisoblash tartibi quyidagicha olib boriladi.
a) Tarmoqlardagi toklar yo’nalishi ixtieriy belgilanadi ya’ni konturlar tanlanadi (1.2-rasm).
b) Kirxgof 1-qonuni bo’yicha (tugunlar uchun) tenglamalar tuziladi. 1.2-rasmda
berilgan sxema
uchun
0
:
"
"
0
:
"
"
2
1
3
3
2
1
I
I
I
uchun
tugun
b
I
I
I
uchun
tugun
a
(1.27)
v) Kirxgof 2-qonuniga oid tenglamalar tuzamiz.
.
,
2
3
3
2
2
1
3
3
1
1
E
R
I
R
I
E
R
I
R
I
(1.28)
(1.27) va (1.28) tenglamalar sistemasi I
1
, I
2
va I
3
toklarga nisbatan echiladi.
19
2.
Kontur toklar usuli. Bunda avval tarmoq toklari yo’nalishlari ixtiyoriy tanlanib, so’ngra kontur
toklari yo’nalishlari belgilanadi. Tenglamalar soni konturlar soniga teng bo’ladi.
Tuzilgan tenglamalar
sistemasi kontur toklariga nisbatan ochilib, so’ng tarmoq toklari aniqlanadi.
3.
Ustlash usuli (
superpozitsiya, metod nalojeniya
).
Formulirovkasi: istalgan tarmoq (vetv) dagi tok sxemasidagi har bir EYuK ma’nbai vujudga
keltiraetgan alohida olingan toklarning algebraik yig’indisiga teng.
Bu usul har qanday chiziqli elektr zanjiri uchun qo’llanilishi mumkin. Zanjirni bu usul bilan hisoblash
tartibi:
1.10-rasmda ko’rsatilgan zanjirda navbati bilan faqat 1 tadan EYuK ma’nbai
qoldirib, qolganini
sxemadan chiqariladi (1.10-rasm). Lekin sxemadan chiqarilayotgan EYuK ma’nbalarning ichki qarshiliklari
sxemada qoldiriladi. Demak, 1.10-rasmda ko’rsatilgan sxema o’rniga endi 2 ta sxema toklarini (1.11-a,b
rasmlar) hisoblanadi. Umumiy holda esa berilgan sxema EYUK ma’nbasi
soniga qarab shuncha sxema
toklari hisoblanadi.
1.11.a – rasm.
1.11.b – rasm.
Endi 1.11-rasmdagi a va b sxemalar ekvivalent qarshiliklari topilib Om qonuni bo’yicha toklar
aniqlanadi. Toklarning haqiqiy qiymatlari esa ustlab topiladi.
;
'
'
'
;
'
'
'
;
'
'
'
3
3
3
2
2
2
1
1
1
I
I
I
I
I
I
I
I
I
(1.29)
Bu metodning afzalligi shundaki, bunda tenglamalar sistemasi echilmaydi.
4.
Tugun potentsiallari (kuchlanish) usuli. 1.12-rasmda ko’rsatilgan sxemani qayta chizamiz.
20
1.12-rasm.
Bu usul ko’proq elektr zanjiri 2 tugunli bo’lganda qo’l keladi. Sxema tarmoqlari parallel (1.12-rasm)
ulangan.
1
1
1
1
1
1
,
I
R
E
U
yoki
E
I
R
аb
b
a
а
b
(1.30)
bu yerda U
ab
- tugun kuchlanishi.
(1.30)
tenglamadan
1
1
1
1
1
)
(
g
U
E
R
U
E
I
аb
аb
(1.31)
bu yerda g=1/R -tarmoq o’tkazuvchanligi.
Xuddi shunday qilib boshqa tarmoqlar toklarini aniqlashi mumkin. Umumiy holda n-chi tarmoqdagi
tok quyidagiga teng bo’ladi:
;
)
3
(
,
k
k
k
аb
n
аb
n
n
g
g
E
U
g
U
E
I
(1.32)
