Guruh
Guruh nomi
Kichik
guruh
Kichik guruh nomi
V
Kuchlanishni
o‘lchash asboblari
V1
V2
V3
V4
V7
V-metrlarni qiyoslash qurilmalari
O‘zgarmas tok voltmetrlari
O‘zgaruvchan tok voltmetrlari
Impulsli voltmetrlar
Universal voltmetrlar
E
Zanjir va uning
ele-mentlarining
parametrlarini
o‘lchash asboblari
E1
E2
E3
E7
E8
CH1
Qiyoslash qurilmasi
Aktiv qarshilik o‘lchovlari
Induktivlik o‘lchovlari
Induktivlik asboblari
Sig‘imni o‘lchash asboblari
Qiyoslash qurilmasi
CH
Chastotani
o‘lchash asboblari
CH2
CH3
CH5
Rezonans chastotomerlar
Elektron hisoblash chastotomerlari
Kvarsli chastotomerlar
S
Signal va spektrni
o‘lchash asboblari
S1
S2
S4
Elektron nurli ossillograflar
Modulyatsiya chuqurligi asboblari
Spektr analizatorlari
Elektromexanik turdagi asboblar magnitoelektrik, elektromagnit, elektrodinamik, ferrodinamik,
elektrostatik va induksion tizimli asboblarga bo‘linadi. Bu tizimdagi asboblar nisbatan keng tarqalgan
bo‘lib, quyidagi 5.2-jadvalda ularning tavsiflari keltirilgan.
72
5.2-jadval.
Asbo
b
tiz
im
i
Shartli belgisi
To
k t
ur
i
Chas
to
ta
di
ap
az
on
i
Ayl
antiruvchi
m
om
ent
teng
lamas
i
Shk
al
a
teng
lamas
i
Ani
ql
ik
klas
slari
Vaz
ifa
si
M
α mex
M
α el
ME
−
0
BswI
KX
0,1;0,2;0,5 A, V, Ω, G
−
0
BswI
KX
-//-
-//-
EM
~
kHz
d
dL
I
2
2
1
KX
2
0,5;1;1,5
A, V, Hz, φ
ED
~
Bir necha
o‘n kHz
larda
d
dM
I
I
2
,
1
2
1
KX
1
X
2
0,05;0,1;0,2
A, V, W,
Hz, φ
FD
~
- // -
KI
1
I
2
KX
1
X
2
0,5;1;1,5
-//-
ES
~
MHz
d
dC
U
2
2
1
KX
2
0,5;1;1,5
V
I
~
50 Hz
sin
2
1
Ф
cfФ
KN
1;1,5;2
W, Wh
73
5.2-rasm. Magnitoelektrik o‘lchash asbobi.
Magnitoelektrik o‘lchash asbobi(5.2-rasm) 1-doimiy magnit; 2-magnit qutb uchliklari; 3-o‘zak; 4-
chulg‘am (qo‘zg‘aluvchan ramka); 5, 6-o‘q; 7, 8-spiralsimon prujinalar; 9-strelka; 10-posongilardan
tuzilgan.
Ramkadan o‘tayotgan tok bilan doimiy magnit maydonining o‘zaro ta’sirida ramkani harakatga
keltiruvchi juft kuch
F=BIlw
hosil bo‘ladi. Ifodadagi
V
-qutb uchliklari va silindrsimon o‘zak oralig‘idagi
magnit induksiyasi;
w
-ramkaning o‘ramlar soni;
l
- magnit maydonida joylashgan ramka faol qismining
uzunligi;
I
-ramkadan o‘tadigan tok. Bu kuchlarning yo‘nalishi chap qo‘l qoidasiga binoan topiladi va ular
hosil qilgan aylantiruvchi moment quyidagicha ifodalanadi:
,
BswI
BIlbw
Fb
2
b
F
2
M
(5.1)
bu yerda
b
-ramkaning kengligi;
s
-ramkaning yuzasi.
Aylantiruvchi moment ta’sirida ramka o‘q atrofida aylanganida spiral prujinalar buralib teskari
ta’sir etuvchi moment
M
–hosil qiladi.
,
W
М
(5.2)
bu yerda
W
-solishtirma teskari ta’sir etuvchi moment bo‘lib, spiral prujinaning materiali va
o‘lchamlariga bog‘liq;
- ramkaning burilish burchagi (asbob ko‘rsatkichining shkala bo‘ylab surilishini
ko‘rsatadigan burchak yoki bo‘laklar soni.)
74
Ramkaga ta’sir etayotgan ikki moment (aylantiruvchi va teskari ta’sir etuvchi) o‘zaro tenglashganda
(
M=M
) ramka harakatdan to‘xtab, muvozanat holatida bo‘ladi (yoki bu holatni asbob qo‘zg‘aluvchan
qismining turg‘un muvozanat holati deyilali)
W
BswI
,
(5.3)
bundan
I
W
Bsw
(5.4)
Oxirgi ifoda magnitoelektrik o‘lchash asboblarining shkala tenglamasi deb ataladi. Agar magnit
induksiyasi
B
ni, ramkaning yuzasi
S
ni, uning o‘ramlar soni
w
va solishtirma teskari ta’sir etuvchi moment
W
larning o‘zgarmasligini hisobga olib,
Bsw/W=S
I
desak, u holda
S
I
ni o‘lchash mexanizmini tok bo‘yicha
sezgirligi deyiladi, ya’ni
S
I
=const.
Shuni hisobga olib, (5.4) ni quyidagicha yozish mumkin:
α
= S
I
I,
(5.5)
ya’ni ramkaning burilish burchagi α o‘lchanadigan tokning qiymatiga to‘g‘ri proportsional, bundan
chiqadiki, tokning yo‘nalishi o‘zgarsa, α ning ham yo‘nalishi o‘zgaradi. Shu sababli magnitoelektrik o‘lchash
asboblari o‘zgarmas tok zanjirida ishlatiladi va ularning shkalasi bir tekis darajalanadi.
Magnitoelektrik o‘lchash mexanizmlari ampermetr, voltmetr, ommetr va galvanometrlar sifatida
ishlatiladi.
| 