149
motorlarning esa tuzilishi murakkabroq, narxi qimmatroq bo‘lgani uchun
ularni faqat chastotasi
rostlanadigan ba’zi kranlarda, prokat stanlarida, press va maxovikli qurilmalarda qo‘llash maqsadga
muvofiqdir.
Bunday motorlarning
maksimal momenti
bo‘lib, ularning ishga
tushirish toki maxsus rezistor bilan chegaralanadi. Bu rezistor bir necha pog‘ona aktiv qarshiliklardan
iborat bo‘lib, motorni ishga tushirishda bu qarshiliklar rotor zanjiriga kiritilgan bo‘lishi lozim. Motor
aylanish chastotasining ortib borishi bilan qarshilik pog‘onalari rotor zanjiridan chiqarib boriladi. Rotor
zanjiriga kiritiladigan tashqi aktiv qarshilikni ko‘paytirish
bilan
ning qiymati ortib boradi. Bundan
ning qiymati o‘zgarmay,
ning ko‘payishi tomon surila boshlaydi. Rotor zanjiridagi aktiv
qarshilikni
gacha ko‘paytirib borilsa, ishga tushirish toki
gacha
kamayib, ishga tushirish momentining qiymati esa aylantiruvchi momentning maksimal qiymatigacha ortib
boradi.
Demak,
bo‘lganda
bo‘lib,
bo‘ladi. Agar
qiymatini
qilib, uni yana ko‘paytirib borils, u holda
qiymatining kamayishi bilan
ham kamayib boradi (11.1-rasm). 11.1-rasmda ko‘rsatilgan rezistor tavsiflarning soni rotor
zanjiridagi ishga tushirish rezistorining pog‘onalar soniga teng qilib olingan.
Shunday qilib, rotor
zanjiridagi aktiv qarshilikni o‘zgartirish bilan ishga tushirish toki va momentini osongina o‘zgartirsh hamda
turli rezistorli mexanik tavsiflarga ega bo‘lish imkoni faza rotorli motorning asosiy afzalliklaridan
hisoblanadi. Faza rotorli motorning ishi rezistorli tavsifdan tabiiy tavsifga o‘tkazilganda, u xuddi qisqa
tutashtirilgan rotorli motor singari ishlay boshlaydi. -rasmda keltirilgan mexanik
tavsiflaring ish qismi
to‘g‘ri chiziqqa yaqin bo‘lgani uchun rotor zanjiriga kiritilgan rezistor pog‘onalari qarshiligini parallel
qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok motorniki singari grafik usulda aniqlash mumkin. koordinatalari, masalan,
bo‘lgan ikki nuqtani tutashtirish bilan asinxron motorning tabiiy
tavsifi olinadi.
150
11.8-rasm. Asinxron motorning resistor tavsifi.
Faza rotorli motorni ishga tushirishda, ya’ni
bo‘lganda
bo‘lsa, rotor zanjiridagi aktiv qarshilik o‘zining
nominal qiymati
ga teng bo‘ladi. Bunda quyidagi
proporsiyani tuzish mumkin, ya’ni
. Agar
bo‘lsa
bo‘ladi.
Demak, rotor zanjiridagi aktiv qarshilikning nisbiy birlikdagi miqdorini sirpanish bilan aniqlash mumkin.
Motorning nominal qarshiligi esa quyidagicha aniqlanadi:
, (11.17)
bunda
– uzuq chulg‘amining ikki fazasi orasidagi EYuK;
– rotorning nominal toki. Motorning
va
qiymatlari
katalogda berilgan
bo‘ladi.
Ishga tushirish tokini nominal tok qiymati
gacha chegaralovchi rotor zanjirining to‘la aktiv
qarshiligi faza rotorli motorning nominal qarshiligi deb ataladi va
bilan belgilanadi.
151
Demak, rotor chulg‘amining har bir fazasidagi aktiv qarshilikning qiymati
bo‘ladi.
Rezistor pog‘onalarining qarshiliklari ham ishga tushirish grafigidan foydalanib, yuqoridagi ifoda asosida
aniqlanadi.
