152
V, ya’ni normal kuchlanish beriladi. Agar motorning fazasi 380 V bo‘lsa,
bunday motorni uchburchaklik sxemada ulash kerak. Agar uchburchakli sxemada ulanish lozim bo‘lgan
motorni yulduz sxemada ulab ishga tushirilsa, uning fazasiga normal kuchlanishga nisbatan
marta
kam kuchlanish berilgan bo‘ladi. Natijada, elektr tarmog‘idan motorga berilayotgan tokning qiymati,
uchburchaklik sxemadagiga nisbatan uch marta kamayadi. Ishga tushirish
tokining uch marta
kamaytirilish sababli elektr tarmog‘idagi kuchlanishning pasayishi ham sezilarli bo‘lmaydi.
11.9-rasm. Asinxron motorni “Yulduz” sxemadan “Uchburchaklik” sxemaga o‘tkazib ishga tushirish.
Yulduz sxemada quyidagidan iborat bo‘ladi. Om qonuniga binoan
bo‘ladi, bunda
– yulduz sxema bilan ulangan motorning liniya va faza toklari;
Z
f
– stator chulg‘amining faza
qarshiligi. Uchburchakli sxema uchun esa
bo‘lib,
bo‘ladi.
Bunda aylantiruvchi moment va quvvat nisbatlari ham
bo‘ladi.
Demak, bu usul bilan motorni faqat salt
ish rejimida yoki
(5÷10)
bo‘lgan yuklamalarda
ishga tushirish mumkin. 11.9-rasmda motorni almashlab ulagich u bilan yulduz sxemadan uchburchaklik
153
sxemaga o‘tkazib ishga tushirish ko‘rmatilgan. Ishga tushirish farayoni tugashi bilan motor uchburchaklik
sxemaga o‘tkaziladi.
Hozirgi paytda bu usuldan keng foydalanish maqsadida faza kuchlanishi 380 voltga hisoblangan va,
demak, normal ish rejimida, 380 voltli elektr tarmog‘iga “uchburchaklik”
sxemada ulanadigan, kerak
bo‘lganida esa “yulduz” sxemada ishga tushiriladigan motorlar ko‘plab ishlab chiqarilmoqda.
2.
Qisqa tutashtirilgan rotorli asinxron motorni uning stator chulg‘amiga aktiv yoki induktiv
qarshiliklarni ketma-ket kiritib ishga tushirish
. 11.10-rasm,
a
va
b
larda motorni aktiv
va induktiv
qarshiliklar bilan ishga tushirish sxemasi ko‘rsatilgan. Bunda elektr tarmog‘idagi kuchlanishning ma’lum
qismi yoki qarshiliklarga o‘tib, qolgan qismi stator chulg‘amiga beriladi. Ishga tushirish jarayoni
tugashi bilan, rubilnik ni berkitib, motorga normal, ya’ni to‘la kuchlanish beriladi. Bunda motor o‘zining
tabiiy tavsifiga o‘tib ishlay boshlaydi. Ishga tushirish tokini bevosita ulashdagiga nisbatan
m
, momentini
esa
n
marta kamaytirish uchun stator chulg‘amiga kiritiladigan
yoki
qarshiliklar
quyidagicha
aniqlanadi.
bo‘lgani uchun
, ya’ni moment tokining qiymatiga nisbatan ko‘proq
kamayadi. Haqiqatan,
bo‘lsa,
bo‘ladi.
11.4-rasmda ko‘rsatilgan grafiklardan motor tokini marta kamaytiruvchi va qarshiliklar
quyidagicha aniqlanadi:
; (11.18)
, (11.19)
bunda – motorning
ishga tushirish tokini
m
marta kamaytirish uchun kerak bo‘lgan to‘la
qarshilik;
– motorning aktiv va induktiv ichki qarshiliklari.
SHunga o‘xshash, ishga tushirish momentini n marta kamaytirsh uchun kerak bo‘lgan tashqi va
qarshiliklari quyidagicha aniqlanadi:
154
11.10-rasm. Qisqa tutashtirilgan rotorli asinxron motorni: a-aktiv R, b- induktiv X qarshiliklar
vositasida ishga tushirish sxemalari.
,
. (11.20)
Salt ish rejimida yoki kichik yuklama bilan ishga tushiriladigan katta quvvatli va past kuchlanishli
motorlarning
ni kamaytirish maqsadida aktiv qarshiligidan, yuqori kuchlanishli motorlarda esa
induktiv qarshiligi (reaktor) dan foydalaniladi. Motorning ishga tushirish tokini chegaralamay, faqat
momentinini kamaytirish lozim bo‘lsa, statorning bir fazasiga ni kiritish kifoya. Bu oddiy va tejamli
usulni kichik va o‘rta
quvvatli stanok, kran va transport mexanizmlaridagi motorlarda qo‘llash tavsiya
qilinadi.
Bir fazali asinxron motorlar
- Ma’lumki, ishlab turgan uch fazali asinxron motorning bir fazasi elektr
tarmog‘idan ajralib qolsa ham, u o‘z ishini bir fazali rejimda davom ettiraveradi. Bunda uniing quvvati uch
fazada ishlagandagi quvvatining taxminan 50-60% ini tashkil qiladi. Ammo to‘xtab turgan uch fazali
motorni bir fazali rejimda ishga tushirib bo‘lmaydi.
155
Bir fazali motorlarni ishga tushirish
- oddiy bir fazali, ya’ni statoriga birgina chulg‘am o‘rnatilgan,
rotori esa qisqa tutashtirilgan chulg‘amga ega bo‘lgan motorni ishga tushirish uchun dastavval, uni tashqi
kuch bilan biror
