Nazorat savollari
1. O`zgarmas tok motori (O`TM) deb qanday matorga aytiladi, ishlatilash sohalri qanday?
2. O`TM ni tuzilishi va ishlash prinsipi qanday? 3. O`TM larini qanday turlarini bilasiz?
4. O`TM ini momenti qanday aniqlanadi? 5. O`TM tezligini qanday rostlash mumkin?
6. O`TMni avfzalligi va kamchiligi nimada? 7. O`TMni va generatorini farqi nimada?
Asinxron mashinalar
Umumiy tushunchalar, aylanuvchan magnit maydoni.
Asinxron dvigateli hozirgi zamon elektr dvigatellarini eng ko`p tarqalgan turi hisob-lanadi: Yuksak texnik va iqtisodiy ko`rsatkichlari tufayli bu elektr dvigateli sanoatda va xalq xo`jaligida juda ko`p qo`llanilmoqda. AD tuzilishi sodda, foydalanishga qulay, tan narxi arzon va undan foydalanish uchun yuqori malakali personal talab qilinmaydi. AD ni 1889 yili M.O.Dolivo–Dobrovolskiy kashf etgan. Bu dvigatel ishlab chiqarishda qo`llani layotgan elektr mashinalarining 85 % tashkil qiladi: Uni asinxron dvigatel deb nomlanishi-ga sabab, unda statordagi magnit oqimini aylanishidan rotor aylanishlar tezligi albatta orqada qolishidir.
2.Uch fazali asinxron motorlarni tuzilishi va ishlash prinsipi.
Asinxron elektr dvigateli – ikki qismdan iborat: Qo`zg’almas qism stator va aylanuvchan qism rotor. Dvigatelning statori qalinligi 0,35…0,5 mm li ayrim elektro texnik po`lat list-lardan yig’iladi. Bu listlar bundan tashqari bir – biri bilan lak orqali izolyatsiyalanib, shib-
balab, laklanib statinaning ichki sirtiga presslab qoqiladi. Statorning ichki sirtiga mahsus pazlar o`yilgan bo`lib ularga statorning chulg’amlari joylashtiriladi. Bu dvigatel ham ham-ma elektr qurilmalari singari magnit induktsiya printsipiga asosan ishlaydi: AD ning rotori ham mahsus po`lat varaqlardan (qalinligi 0,35…0,5 mm li) tayyorlanib, bir–biri bilan lak bilan izolyatsiyalanib, shibbalab, mahsus o`qqa qoqiladi va uning sirtqi qismiga mahsus
lardan yig’iladi. Bu listlar bundan tashqari bir – biri bilan lak orqali izolyatsiyalanib, shib- balab, laklanib statinaning ichki sirtiga presslab qoqiladi. Statorning ichki sirtiga mahsus pazlar o`yilgan bo`ladi. Bu pazlarga faza rotorli AD larda mahsus chulg’amlar o`raladi, qis qa tutashgan rotorli AD larda esa olmahon katakchalari singari qilib misdan yoki alminiy-dan quyib rotor chulg’ami tayyorlanadi. Bu quyilgan o`tkazgichlarni ikki tomoni halqasi mon qilib bir – biri bilan tutashtiriladi. Mashinasozlik sanoati sharoitida o`zgaruvchan tok dvigatellari ko`proq qo`llaniladi, chunki, ularni tuzilishi nisbatan sodda, pishiq, ixcham va arzon. O`zgaruvchan tok dvigatel lari uch va bir fazali qilib ishlab chiqariladi. Asinxron dvigatellarni rotor chulg’amlarida esa o`zgaruvchan EYuK induktsiyalanadi va
1
Статор
47-rasm: Asinxron dvigatelini tuzilishi va kesimi.
o`zgaruvchan tok oqadi. Demak stator va rotor ariqchalarida chulg’amlar joylashgan bo`ladi. Dvigatelni stator chulg’amlari uch fazali tarmoqqa ulanganida manbaaadan kelayotgan kuchlanish aylanuvchan magnit maydonini hosil qiladi. Shunday qilib elektr energiyasi elektrodvigatellarda mexanik energiyaga aylanadi. Asinxron dvigatellar iqtisodiy ko`rsatkichlari yuqori, tuzilishi sodda, ihcham, bikir, yengil va nisbatan arzon. Elektrodvigatellar normal ish rejimida ishlashga mo`ljallangan va u dvigatel pasportida ko`rsatilgan bo`ladi: Sanoatda uch hil rejimdja ishlaydigan elektr dvigatellari ishlab chiqarilmoqda. 1.davomli (S1), 2. Qisqa vaqtli (S2), 3.qisqa takrorlanuvchan (S3) bo`ladi.
|
