233
ishlab chiqarilayotgan mahsulot talabgirligining yagona mezoni bo‘lib
raqobatbardoshlik hisoblanadi. Hozirgi vaqtda "raqobatbardoshlik"
tushunchasining
yagona ta’rifi mavjud emas. Ushbu tushuncha talqinlarining ko‘p bo‘lishi ehtimolini
belgilab beruvchi asosiy omillar - bu iqtisodchilarning turli xil boshlang‘ich
pozitsiyalari hamda ishlab chiqaruvchi sifatida faqat alohida korxona, tarmoq yoki
butun iqtisodiyotning ko‘rib chiqilishidir. Raqobatbardoshlik - nisbiy tushuncha,
chunki bir turdagi bozorlarda muvaffaqiyatli raqobatlashuvchi
tovar boshqa
bozorlarda umuman raqobatbardosh bo‘lmaydi. Bu hol tashqi va ichki bozorlarda
raqobatbardoshlikni chegaralash zaruratini keltirib chiqaradi.
Shunday qilib, raqobatbardoshlik sohasida umumiy konsepsiyani shakllantirish
uchun mazkur holatning barcha tomonlarini hisobga olish lozim. Biroq qator
mamlakatlar tajribasiga ko‘ra ichki bozordagi raqobat
xalqaro raqobatning asosi
hisoblanadi.
O‘zi uchun yangi hisoblangan bozorga kirib borish, ishlab chiqarishni
kengaytirish yoki uni qisqartirish, texnologik jihozlarni
modernizatsiya qilish, yoxud
ishlab chiqariladigan mahsulotni yangilash maqsadida investitsiyalarni amalga
oshirishda, albatta, ishlab chiqaruvchi yoki korxonaning raqobatbardoshligini
baholash talab etiladi.
Tovarlar raqobatbardoshligini ta’minlovchi unsurlar 13.7 - rasmda keltirilgan.
Ularni 3 ta turga ajratish mumkin:
•
funksional xususiyati;
•
firmalararo ta’siri;
•
shakli bo‘yicha mahsulotlarni solishtirish mumkin.
Mahsulot bo‘yicha raqobatning ikkita usuli mavjud bo‘lib, ularga narxli va
narxsiz raqobat usulini kiritish mumkin.
Mahsulotning raqobatbardoshligi
bozor ulushi, talab dinamikasi, talabning
elastikligi kabi ko‘rsatkichlar orqali baholanadi. Uning omillariga esa narx-sifat,
savdodan keyingi xizmat, etkazib berish shartlari, iste’mol xarajatlari kiradi.
Tovarning
sifati
uning
raqobatbardoshligini
belgilovchi
asosiy
ko‘rsatkichlardandir. Tovarning sifati o‘z ichiga ko‘plab elementlarni oladi.
Bular
234
birinchi navbatda mahsulot tayyorlash jarayoni va foydalanish xususiyatlari. Bular
o‘z navbatida tovarning uzoq muddatga chidamliligi, ishonchliligi, fond sig‘imi kabi
ko‘rsatkichlarni o‘z ichiga oladi.
