• 13.9-rasm. Kengaytirilgan raqobat konsepsiyasi
  • Ergashxodjaeva Sh. Dj., Qosimova M. S




    Download 3,25 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet115/172
    Sana14.05.2024
    Hajmi3,25 Mb.
    #232823
    1   ...   111   112   113   114   115   116   117   118   ...   172
    Bog'liq
    Ergashxodjaeva Sh. Dj., Qosimova M. S

     
    13.6. Raqobat konsepsiyasi 
    Maykl Porter tomonidan 1982 yili kiritilgan kengaytirilgan raqobat 
    konsepsiyasining mazmuni shuki, firmaning asosiy bozordagi raqobatli afzallikdan 
    foydalana olish qobiliyati faqatgina o‘zi duch kelayotgan bevosita raqobatga emas, 
    balki shu bozordagi potensial raqiblar, o‘rinbosar tovarlar, mijozlar va etkazib 
    beruvchilar kabi kuchlarning ta’siriga ham bog‘liqdir. Potensial raqiblar va o‘rinbosar 
    tovarlar firma uchun bevosita xavf uyg‘otsa, mijozlar va etkazib beruvchilar esa 


    238 
    o‘zlarining talablari bilan bilvosita tahdid solib turadi (rasmga qarang). Mana shu 
    kuchlarning o‘zaro ta’siri oxir-oqibatda tovar bozorining rentabelligini belgilaydi. 
    Tabiiyki, raqobat muhitini tashkil qiluvchi asosiy kuchlar turli bozorlarda turlicha 
    bo‘lishi mumkin (13.9-rasm). 
    13.9-rasm. Kengaytirilgan raqobat konsepsiyasi 
     
    Raqobatning besh kuchi quyidagilar: 

    Mavjud kompaniyalar uchun yangi raqobatchilar, yangi qatnashuvchilarni 
    bozorda paydo bo‘lishi imkoniyati; 

    Iqtisodiy munosabatlar ishtirokchilariga ta’minotchilaning ta’sir etish 
    imkoniti; 

    Xaridorlarning bozorda hukmronligi (rыnochnaya vlast); 

    Ma’lum tovar o‘rinbosarlarining bozorda paydo bo‘lish imkoniyati; 

    Bozorda faoliyat yuritayotgan kompaniyalar o‘rtasidagi raqobat. 
    Birinchi kuch
    , bozorda mavjud kompaniyalar tomonidan to‘siqlar mavjud 
    bo‘ladi.Tarmoqqa kirishdagi to‘siqlar turli sabablarga ko‘ra tug‘ilishi mumkin va turli 
    xarakterga egadir. 
    Tarmoqqa raqobatchilarni kirishini cheklash, to‘siqlarni tug‘dirish, yaratish 
    uchun 6 ta shart-sharoit ko‘rsatiladi: 

    Ishlab chiqarishning yuqori masshtabi,tejashni yaratadi,qachonki bozorda 
    Potensial 
    raqobatchilar 
    O’rinbosarlar 
    Ta’minotchilar 
    Mijozlar 
    Tarmoqdagi raqobatchilar 
    Ishlayotgan firmalar o’rtasidagi 
    raqobat 
    Yangi raqiblarning kirib kelish xavfi 
    O’rinbosar tovarlar xavfi 
    Etkazib 
    beruvchilarning 
    savdolashish 
    qobiliyati 
    Mijozlarning 
    savdolashish 
    qobiliyati 


    239 
    yangi kompaniya xulq atvoriga juda ta’sir etadi.Masshtab hisobiga tejash yangi firma 
    uchun uncha qat’iy bo‘lmagan sharoitdir. 

    Maxsulot differensiatsiyasi 

    Nisbatan yuqori xarajatlar 

    Kapitalga ehtiyoj 

    Taqsimot kanallari.
    Masalan: Mobil aloqa bozorida yangi raqiblarni kelish imkoniyati uncha katta 
    emas.Bu shu bilan tushuntiriladiki,bozor shakllangan faoliyatni amalga oshirishi 
    uchun katta xarajatlar talab etiladi,shuningdek tarmoqqa kirishdagi yuqori to‘siqlar 
    bilan birgalikda. Bu ushbu tarmoqning faoliyatida raqobat kuurashida aks etadi va 
    uning xususiyatlarini yaratadi. Bozor ishtirokchilari yangi kompaniyalar tamonidan 
    raqobatdan qo‘rqmaydi.
    Ikkinchi kuch
    ta’minotchilarni bozor kuchi. 
    U ular taklif etayotgan tovarlavr yoki xizmatlarni narxini va sifatini o‘zgarishi 
    imkoniyati bilan ifodalanadi. 
    Ta’minotchilar imkoniyatini raqobatga ta’sirini ta’minlaydigan bir qator omillar 
    ajratiladi: 

    Agar tarmoqda uncha ko‘p sonli bo‘lmagan kompaniyalar bo‘lsa va ular 
    cheklangan sonli xom-ashyo ta’minotchilari bilan ishlasa, ularning raqobat holatiga 
    ta’siri aniq bo‘ladi; 

    Agar maxsulot nodir bo‘lsa, ta’minotchi tarmoqdagi raqobatga ta’sir 
    ko‘rsatadi; 

    Ta’minotchilar tarmoqdagi raqobatga ta’sir etishi mumkin; 

    Ta’minotchilar tarmoqqa kirishga aniq harakatlar yordamida xalaqit berishi 
    mumkin; 

    Ta’minotchilar tarmoq holati bilan xavotirlanmaydi. 
    Bu juda xavfli holat ,ta’minotchi o‘z narxini qo‘yib,xaridor qiziqishlarini 
    hisobga olmay,istimolchilar tamonidan o‘tkazilgan tadqiqotlarni qo‘llab-
    quvvatlamaydi. 

    Download 3,25 Mb.
    1   ...   111   112   113   114   115   116   117   118   ...   172




    Download 3,25 Mb.
    Pdf ko'rish