278
ERITMALARDA KRISTALLANISH JARAYONI
Qurbonova Ra’noxon Ilxomiddin qizi
Termiz muhandislik texnologiya instituti o’qituvchisi
Abdunazarov Elyor Mamasoat o’g’li
Termiz muhandislik texnologiya instituti, kimyoviy texnologiya ta’lim
yo’nalishi 3 kurs talabasi
Annotatsiya
Maqolada oziq-ovqat mahsulotlaridagi kimyoviy moddalarning eritmada
kristallanish jarayoni so’nggi ilmiy adabiyotlar yordamida tahlil qilingan. Jumladan,
kristallanish jarayonining fizik mohiyati va kimyoviy yo’l bilan sodir bo’lishi rasm,
jadval va fikrlar bilan tasdiqlangan. Kristallanish jarayonining
bosqichlari misollar
bilan tushuntirilgan.
Kalit so’zlar.
Eritma, kristall, laktoza, lizin, sentrifuga, eruvchanlik, to’yingan
eritma, o’ta to’yingan eritma, konsentrasiya.
Kirish.
Kristallanish deb, modda zarrachalarining energiya holatini
minimallashtirish uchun aniq belgilangan, ma’lum geometrik shaklga ega qattiq kristall
panjaraga joylashishi jarayoniga aytiladi. Kristal panjaraning eng kichik a’zosi
makroskopik kristalni o'stirish uchun zarrachalar (atom, ion yoki molekula) ni qabul
qila oladigan birlik hujayra deb ataladi. Kristallanish jarayonida
zarrachalar va birlik
xujayralari yaxshi aniqlangan burchaklar bilan bir-biriga bog'lanib, silliq yuzalar va
qirralarga ega bo'lgan xarakterli kristall geometrik shaklini hosil qiladi [1].
Kristallanish tabiatda ham sodir bo'lishi mumkin, ammo farmatsevtika, kimyo va
oziq-ovqat sanoatida ajratish va tozalash bosqichi sifatida keng sanoat qo'llanilishiga
ega [2].
Kristallanish hayotimizning barcha jabhalariga ta'sir qiladi, biz iste'mol qiladigan
oziq-ovqat
va dori-darmonlardan tortib, jamoalarimizni energiya uchun ishlatadigan
yoqilg'ilargacha [3].
Agrokimyo va farmatsevtika mahsulotlarining aksariyati ularni ishlab chiqarish
jarayonida ko'plab kristallanish bosqichlaridan o'tadi. Oziq-ovqat sanoatida laktoza va
lizin kabi ingredientlar iste'mol qilish uchun odamlar va hayvonlarga
kristallar sifatida
279
yetkazib beriladi. Neft-kimyo sanoati uchun asosiy xavfsizlik muammosi chuqur
dengiz quvurlarida gaz gidratlarining istalmagan kristallanishi hisoblanadi [4].
Shuning uchun butun dunyo bo'ylab ko'plab sohalardagi olimlar
va muhandislar
har kuni kristallanish jarayonlarini tushunish, optimallashtirish
va nazorat qilishlari
kerak. Samarali kristallanish yuqori sifatli va xavfsiz ishlab chiqarishni ta'minlaydi [5].
