Mikroorganizmlar seleksiyasi usullari

150
Genetika
lar seleksiya usullaridan ancha farq 
qiladi.
Asosiy metodlardan biri sun’iy 
mutagenez va klonlarni (irsiy jixatdan 
bir x il hujayralar) tanlash usulidir.
Yovvoyi shtammlardan foydali 
xususiyatga ega shtammlar ajratib oli­
nadi. Keyingi bosqichda sun’iy muta­
genez yo‘li bilan har xil mutatsiyalar 
kelib chiqishi tezlashtiriladi. Muta- 
genez sifatida ionlashtiruvchi, ultrabi- 
nafsha nurlaridan, ximiyaviy mod- 
dalardan 
foydalaniladi. 
Mikroor- 
ganizmlarning har 1 million shaxsidan 
o‘rtacha olganda 1 mutatsiya paydo 
bo‘ladi. Mikroorganizmlar juda tez 
ko‘paygani uchun ulardan m uta­
tsiyalar olish uncha qiyin emas.
Hujayralarning bir xil popu- 
lyatsiyasini olishga erishish uchun tan- 
lab olingan klonlar ko‘p marta qayta 
ekiladi.
Mahsuldor shtammlar olingandan 
keyin ularni ko‘paytirishga kirishiladi 
(52-rasm).
Bunday usulni qo‘llash natijasida 
seleksionerlar dastlabki shtammlarga nisbatan ancha mahsuldor 
bo‘lgan shtammlarni yaratishga muvaffaq bo‘ladilar.
34-§. Gen injeneriyasi
Molekulyar biologiya va molekulyar genetika fanlarining 
rivojlanishi yangi usullar ishlab chiqilishi natijasida gen injeneriyasi 
vujudga keldi. Gen injeneriyasining paydo bo‘lishi an’anaviy selek- 
siya fanida uchraydigan kamchiliklarni bartaraf qilishga imkon 
yaratdi.
Gen injeneriyasi oldindan belgilangan dastur asosida yangi 
genetik konstruksiyalarni yaratishga asoslangan y o ‘nalishdir.
Bu usul yordamida organizmlardan kerakli genlar ajratib oli- 
nadi va bu genlar maxsus murakkab usullar yordamida mikroorga-
M ikroorganizm larning 
tabiiy shtam m i
—I...... ...................
Hosildor shtammni 
ajratib olish
T
Shtamm ga mutagen 
ta ’sir ettirish
Istiqbolli m utantlarni 
tanlab olish
Ko‘p m a rta qayta ekib 
kerakli m ahsulot olish
H osildor shtam m ni 
olish
Hosildor shtam m ni sanoat 
miqyosida ishlab chiqarishga I 
topshirish
52-r a s m.
Mikroorganizmlar 
seleksiyasining soddalashtiril- 
gan sxemasi.

151
nizmlarga kiritiladi va bu genlarning shu mikroorganizmlarda 
funksiyalarni amalga oshirilishiga erishiladi. G en injeneriyasi usuli 
juda murakkab va ko‘p xarajat talab qiladi. Hozirning o ‘zidayoq 
gen injeneriyasi tadqiqotlari tobora keng qo‘llanilmoqda va ayrim 
muvaffaqiyatli natijalarga erishilmoqda. Uning yordamida tibbiyot- 
da muhim ahamiyatga ega bo ‘lgan preparatlar, insulin, o ‘sish gor- 
moni, interferon ishlab chiqarilmoqda.
Shunday qilib hozirgi davrda sun’iy kiritilgan genlar faoliyat 
ko‘rsatayotgan transgen organizmlar yaratilmoqda.
Gen injeneriyasining asosiy bosqichlari quyidagilardan iborat:

Download 2,96 Mb.