|
Iqtisodiyot fanlarini òqitishda axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanib dars samaradorligini oshirish
|
| bet | 3/7 | | Sana | 27.05.2024 | | Hajmi | 304 Kb. | | #254703 |
Bog'liq 1Iqtisod innovatsion (1)Iqtisodiyot fanlarini òqitishda axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanib dars samaradorligini oshirish
Axborot texnologiyalarini keng qoʻllamasdan turib dunyoning zamonaviy rivojlanishi mumkin emas. Ular insoniyat jamiyatining barcha jabhalarida, jumladan, iqtisodiy sohada muhim rol o'ynaydi.
Axborot texnologiyalari yordamida bir qator vazifalar hal qilinadi. Ular iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirish, shuningdek, uning jahon iqtisodiyotiga integratsiyalashuv imkoniyatlarini kengaytirish imkonini beradi. Va bu minglab korxonalar, millionlab soliq to'lovchilar, aktsiyadorlar reestri va birja kotirovkalari haqida gapirmasa ham bo'ladi! Bularning barchasi eng yaxshi qaror qabul qilish uchun qayta ishlanishi, baholanishi va xulosalar chiqarilishi kerak bo'lgan katta axborot oqimlarini ifodalaydi.
Bunday ish zamonaviy iqtisodchiga ishonib topshirilgan. Shuning uchun ham bunday mutaxassis an’anaviy bilimlardan tashqari bank ishi, menejment asoslari va tashqi iqtisodiy faoliyat, soliq vamaʼmuriy boshqaruv uchun siz axborot tizimlarini qurish imkoniyatiga ega boʻlishingiz kerak.
Bugungi kunda bunday ma'lumotlarni qayta ishlash turli usullar va g'oyalarga ega mustaqil sohadir. Bundan tashqari, ushbu jarayonning alohida elementlari yuqori o'zaro bog'liqlik va yaxshi tashkiliy darajaga erishdi. Bu esa barcha axborotni qayta ishlash vositalarini "iqtisodiy axborot tizimi" (EIS) deb ataladigan muayyan iqtisodiy ob'ektda birlashtirish imkonini beradi.
XX asrning 50-yillarida. Birinchi kompyuterlar ishlab chiqilgan va joriy qilingan.
Ular ta'sirchan hajmdagi ma'lumotlarni qayta ishlash zarurati bo'lgan individual iqtisodiy muammolarni hal qilish uchun mo'ljallangan edi. Bu, masalan, statistik hisobotlarni tayyorlash, ish haqi va boshqalar bilan bog'liq. Bundan tashqari, kompyuter operatorlari turli xil optimallashtirish hisob-kitoblarini amalga oshirdilar. Bunga transport muammolarini hal qilish misol bo'la oladi.
O'n yil o'tgach, korxona boshqaruvi sohasida kompleks avtomatlashtirishni yaratish, shuningdek, mavjud ma'lumotlar bazalari asosida ma'lumotlarni olish integratsiyasini yaratish g'oyasi tug'ildi. Bunday tizimlarni joriy etish faqat 20-asrning 70-yillarida, 3-avlod "aqlli mashinalar" yaratilgandan keyin mumkin bo'ldi.
Ushbu kompyuterlar yordamida taqsimlangan terminal tarmog'iga ega kompyuter tizimlari yaratila boshlandi. Biroq, bunday mashinalarning ishonchliligi va tezligi etarli emas edi, bu esa ularni oshirishga imkon beradigan asosiy vositaga aylanishga imkon bermadi.korxonalar samaradorligi.
80-yillarda shaxsiy kompyuterlarni joriy etish jarayoni boshlandi. Boshqaruv xodimlari ulardan foydalana boshladilar. Shu bilan birga, ko'p sonli avtomatlashtirilgan ish stantsiyalari (AWP) yaratildi. Biroq, EISning bu tarqalishi ushbu vositaning mahalliy amalga oshirilishi edi. Shuning uchun ham olib borilayotgan ishlar korxona samaradorligini oshirish uchun boshqaruv funktsiyalarini birlashtirishga imkon bermadi.
XX asrning 90-yillarida. telekommunikatsiyalar rivojlana boshladi. Bu jarayon global va moslashuvchan lokal tarmoqlarni yaratishga olib keldi, bu esa hisoblash muammolarini hal qilishga imkon beradi. Aynan ularning paydo bo'lishi bilan korporativ iqtisodiy axborot tizimlarini ishlab chiqish va yanada joriy qilish mumkin bo'ldi. Ular 70-yillarning murakkab avtomatlashtirish imkoniyatlarini 80-yillarda joriy qilingan mahalliy ishlanmalar bilan birlashtirdi.
Bugungi kunda iqtisodiy axborot tizimlaridan foydalanish korxonadagi boshqaruv xodimlari faoliyatini bog’lash imkonini beradi, barcha xodimlarning jamoaviy mehnat qilish imkoniyatini beradi. Shu bilan birga, boshqaruv qarorlarini qabul qiladigan menejerlar mavjud ma'lumotlarga asoslanib, o'z ishining asosiy tamoyillarini qayta ko'rib chiqishlari mumkin.
Axborot tushunchasi
Bu atama lotincha informatiodan olingan. Ushbu so'z "bayonot", "ma'lumot" va "aniqlik" degan ma'noni anglatadi. Agar axborot tushunchasini materialistik falsafa nuqtai nazaridan ko‘rib chiqsak, u axborot yordamida olingan real olamning in’ikosidir. Ular, o'zlaridao'z navbatida, tasvirlar, matnlar, raqamli jadvallar, grafiklar va boshqalar ko'rinishida ma'lum ma'lumotlarni taqdim etish shaklidir.
Umumiy ilmiy tushunchada “axborot” tushunchasi odamlar va qurilmalar oʻrtasida va faqat odamlar oʻrtasida sodir boʻladigan almashinuvni, shuningdek, jonsiz va tirik tabiat obʼyektlari oʻrtasidagi signal almashinuvini oʻz ichiga oladi.
Bugungi kunda eng keng tarqalgani - bu energiya, materiya va axborotning o'zini o'zgartirishi bilan bog'liq jarayonlarni yaxshilashga imkon beradigan pul, mehnat va materialga o'xshash manba sifatida axborot tushunchasi. Bundan tashqari, ushbu atama bilan biz oxirgi foydalanuvchi tomonidan foydali deb qabul qilingan, tushunilgan va qadrlangan yangi ma'lumotlarni nazarda tutamiz. Shunday qilib, ular uning atrofidagi dunyo haqidagi bilimlarini kengaytirdilar.
Ta’lim oluvchilar bilimi, ko‘nikmasi va malakalari zamon talablariga javob beradigan darajada bo‘lishini ta’minlash maqsadida pedagog xodimlarga yuklangan vazifalar nihoyatda salmoqli va mas’uliyatlidir. Bu vazifani ado etish uchun o‘qituvchilar qaysi turdagi ta’lim muassasasida mehnat qilishidan qat’iy nazar doimiy ravishda o‘z ustilarida mustaqil ishlashlari, malakalarini oshirib borishlari va ilmiy ijodiy izlanishlari zarurdir. Davlat ta’lim standartlari talablarini bajarish majburiyliginuqtai nazaridan ham o‘qituvchining kasbiy kompetentlik darajasi davr talabiga mos kelishi muammo yechimini ijobiy hal etilishini ta’minlashi shubhasiz. Ana shu maqsadda o‘qituvchilar tomonidan ta’lim jarayonida o‘qitishning zamonaviy metodlarini keng qo‘llash zarurati mavjuddir.
O‘qitishning zamonaviy metodlarini qo‘llash o‘qitish jarayonida yuqori samaradorlikka erishishga olib keladi. Ta’lim metodlarini tanlashda har bir darsning didaktik vazifasidan kelib chiqib tanlash maqsadga muvofiq sanaladi. An’anaviy dars shaklini saqlab qolgan holda, unga turli-tuman ta’lim oluvchilar faoliyatini faollashtiradigan metodlar bilan boyitish ta’lim oluvchilarning o‘zlashtirish darajasining ko‘tarilishiga olib keladi. Buning uchun dars jarayoni oqilona tashkil qilinishi, ta’lim beruvchi tomonidan ta’lim oluvchilarning qiziqishini orttirib, ularning ta’lim jarayonida faolligi muttasil rag‘batlantirilib turilishi, o‘quv materialini kichik-kichik bo‘laklarga bo‘lib, ularning mazmunini ochishda aqliy hujum, kichik guruhlarda ishlash, bahs-munozara, muammoli vaziyat, yo‘naltiruvchi matn, loyiha, rolli o‘yinlar kabi metodlarni qo‘llash va ta’lim oluvchilarni amaliy mashqlarni mustaqil bajarishga undash talab etiladi.
Pedagog - olimlarning yillar davomida ta’lim tizimida ta’lim tizimida
Nega o‘qitamiz? Nimani o‘qitamiz? Qanday o‘qitamiz? savollariga javob izlash bilan bir qatordaqanday qilib samarali va natijali o‘qitish mumkin? - degan savoliga ham javob qidirdilar.
Bu esa, olim va amaliyotchilarni o‘quv jarayoninitexnologiyalashtirishga, ya’ni o‘qitishni ishlab-chiqarishga oid aniq kafolatlangan natija beradigan texnologik jarayonga aylantirishga urinib ko‘rish mumkin, degan fikrga olib keldi. Bunday fikrning tug‘ilishipedagogika fanida yangi pedagogik texnologiya yo‘nalishini yuzaga keltirdi.
Ta’limning bugungi vazifasi o‘quvchilarni kun sayin ortib borayotgan axborot — ta’lim muhiti sharoitida mustaqil faoliyat ko‘rsata olish, turli sohalarda zamonaviy axborot texnologiyalarini samarali qo‘llash va axborot oqimidan oqilona foydalanishga o‘rgatishdan iborat. So’nggi yillarda ta’lim tizimiga shiddat bilan kirib kelayotgan yangi pedagogik texnalogiyalar, innovatsiyalar, yangi-yangi pedagogik-psixologik tushunchalar, interfaol metodlarni ta’lim beruvchi tomonidan o’zlashtirilib va qo’llanib borilishi ta’lim mazmunini tubdan o’zgartirib yubordi desak mubolag’a bo’lmaydi.
Hozirgi kunda barcha soha-yu fanlar jadal rivojlanib borayotgan bir paytda ona tili fani samarali o‘qitilyaptimi? Bugungi kunda barcha o‘qituvchilar dars mashg‘ulotini to‘g‘ri tashkil qila oladimi? Dars mashg‘ulotining samaradorligi qanday omillarga bog‘liq? Bu kabi savollarga hozircha ijobiy javob bera olmasligimiz, achinarli holdir. O’quvchilar o’rtasida ona tili fanidan o’tkazilgan test natijalari quvonarli holatda emas. Ayniqsa, ulardan talab qilingan ijodiy ishlar (ijodiy bayon va insholar) nisbatan yaxshi ko’rsatkichga ega emas. Biz bu kabi muammolarni hal qilish uchun nimalarga e’tibor qaratishimiz kerak?
Zamonaviy o’qituvchi dars jarayonida “aktyor” emas “rejissyor” bo’lishi kerak. U o’z o’quvchilarini fanga ijodkorlik bilan qarashlarini tashkil etish, ularda izlanuvchanlik xususiyatlarini shakllantirish, shuningdek yangi pedagogik texnalogiyalardan foydalangan holda darsni tashkil etishi kerak. Buning uchun esa o’qituvchi yangi ta’lim usullari va me’todlarini bilishi,dars jarayonida ulardan samarali foydalanishi maqsadga muvofiq.
Interfaol metodlar bizga nima uchun kerak?
Interfaol metodlar ortiqcha ruhiy va jismoniy kuch sarflamay, qisqa vaqt ichida yuksak natijalarga erishish maqsadini nazarda tutadi. Interfaol metod- ta’lim oluvchilarni faollashtiruvchi va mustaqil fikrlashga undovchi, ta’lim jarayonining markazida ta’lim oluvchi bo’lgan metod. Interfaol metod va usullar: “Keys-stadi”, “Blist-so’rov”, “Modellashtirish”, “Sinkveyn”, “BBB”, “Venn diagrammasi”, “T jadvali”, “Klaster”, “Balik skaleti”, “Aqliy hujum”, “Zinama- zina”, “Muzyorar” va hakozo.
“Muzyorar” dars o’tilayotgan sinfda o’quvchilar befarqligining oldini olishga dars jarayonida hosil bo’lgan charchoqni va o’quvchilarga ruhiy bosim bo’lishining oldini olishga mo’ljallangan ma’lum bir xildagi faol faoliyat turidir. Demak, ular sinfda yuzaga kelgan “muzlash” ning oldini olish va agar bunday “Muzlash” hosil bo’lgan bo’lsa, uni eritib, yorib yuborish uchun ishlatilishi mumkin. Ko’pgina o’qituvchilar “muzyorar” larni ta’limni boshlang’ich bosqichidagina ishlatadilar, lekin uni xuddi shunday muvaffaqiyat bilan dars davomida, o’quvchilar bilan yoki o’quvchilararo muloqot ma’lum sabablarga ko’ra qiyinlashganda ham ishlatish mumkin. Bazi turlarga oid “muzyorar”lar o’quvchi yoki talabalarning bir birlari bilan tanishishlariga mo’ljallangan bo’lib, guruhlardagi shaxslarning bir-birlariga savol berishlarini ularning o’qish yoki ish sharoyitlari haqida o’zaro ma’lumot olishlarini, nimani yoqtirishlari haqida mulohaza qilishlarini o’z ichiga qamrab oladi. Buning sababi shundaki o’quvchi yoki talabalar darslarning boshlanishida bir birlarini yaxshi bilmaydilar. Shu sababli, ular orasidagi “muzdek” aloqani qandaydir usullar bilan eritib, do’stona aloqa o’rnatish kerak. Hozirgi kun ona tili o’qituvchisi bu yangi ta’lim usull va metodlaridan qay darajada foydalanyapti? Bizningcha darslarda bu metodlardan ayrim murabbiylar unumli foydalanmayapti. Jamiyatning axborotlashuvi ta’lim tizimida uzluksiz innovatsiyalarni talab etadi. Bugun har qanday uslub darhol eskirishi va yangi metodlar bilan boyitilishi mumkin. Dars mashg‘ulotida kerakli natijalarga erishish qaysi omillarga bog‘liq? Dunyoning turli mamlakatlarida ko‘plab tadqiqotchilar tomonidan ta’limda innovatsiyalarni qo‘llash bo‘yicha izlanishlar olib borilgan. Ularda «innovatsiya», «interfaol usullar», «innovatsion texnologiyalar» to‘g‘risida yaxshi axborotlar to‘plangan, biroq axborot texnologiyalarini ta’lim muassasalarida o‘rgatish samaradorligini orttirish bo‘yicha aniq tavsiyalar yetarli emas.
Ta’lim jarayoniga innovatsiyalarni qo‘llash bugungi kunda quyidagi vazifalarni amalga oshirishni talab etadi:
o‘quv fanining aniq maqsadini aniqlash;
fanning hajmi va mazmunini aniqlash;
zarur bo‘lgan ta’lim texnologiyalarini ishlab chiqish va tavsiya etish;
fanning moddiy va texnik ta’minotini yaratish;
ta’lim oluvchilarning xususiyatlarini o‘rganish;
o‘qituvchining tayyorgarligi va dars mashg‘ulotini loyihalash.
Yuqoridagi vazifalar ichida eng muhimi, bu o‘quv jarayonini tashkil etish uchun eng maqbul bo‘lgan ta’lim texnologiyalarini ishlab chiqish va uni amaliyotda samarali qo’llashdir. Xulosa qilib aytganda, interfaol usullardan foydalanish, barkamol va komil shaxslarni tarbiyalash uchun xizmat qiladi.
|
| |
