54
TAYANCH SO’ZLAR: Biogaz,
Biometan, tabiiy gaz, metan hosil qiluvchilar, qoramol
go'ngi,
Biogaz biomassaning vodorodli yoki metanli bijg'ish jarayoni natijasida hosil bo'ladi. Bijg'ish
jarayoni 3 turdagi bakteriyalar ishtirokida sodir bo'ladi. Bir turdagi bakteriya o'zidan
avvalgisidan qolgan moddalar almashinuvi mahsuloti bilan oziqlanadi. 1-tur bakteriyalar –
gidrolizlovchilar, 2-tur bakteriyalar – kislota hosil qiluvchilar, 3- tur bakteriyalar – metan hosil
qiluvchilar. Biogaz ishlab chiqarishda ana shu uchchala turdagi
bakteriyalarning barchasi
qatnashadi. Biogaz har doim ham metan bo'lavermaydi. Ba'zi bakteriyalar vodorod ham sintez
qilishi mumkin. Hosil bo'lgan energiyaning bu turi biovodorod deyiladi.
Biogaz tarihi
Insoniyat biogazdan foydalanishni juda qadimdan yo'lga qo'ygan.
Eramizdan avvalgi
birinchi mingyillikda hozirgi germaniya hududida ibtidoiy biogaz qurilmalari bo'lgan. El'ba
daryosi yoqasidagi botqoqliklarda yashagan alemanlar suvga botgan daraht to'nkalarini
ajdarholar deb o'ylashgan. Botqoqda hosil bo'lgan gazlarni ajdarhoning nafasidan chiqayapti deb
o'ylaganlar. Alemanlar «g'azabnok ajdarhoni jahlidan tushirish» uchun botqoqqa qurbonliklar,
oziq-ovqat tashlaganlar. Ular teridan chodir tikib, u bilan botqoqlikni ustini berkitganlar hamda
teri quvurlar yordamida yashaydigan joylariga olib borganlar va uni yoqib egulik tayyorlaganlar.
Egulik tayyorlashning boshqa yo'li bo'lmagan. Chunki botqoqliklarda quruq o'tin
topish ancha
mushkul ish edi.
XVII asrda bel'giyalik olim Yan Baptist Van Gel'mont parchalanayotgan biomassadan
alangalanuvchi gaz ajralib chiqayotganini aniqladi.
55-rasm.. Yan Baptist Van Gel'mont.
Kimyogar, vrach va fiziolog
(1580-1644).
Alessandro Vol'ta (Italiya) 1776 yil parchalangan biomassa miqdori
bilan ajralib chiqqan gazning miqdori orasida bog'liqlik
borligini
topdi. 1808 yil angliyalik ser Hemfri Devi biogaz tarkibida metan
borligini aniqladi. Eng birinchi hujjatlashtirilgan
biogaz qurilmasi
1859 yil Hindistonning Bombey shahrida qurilgan. Biogaz 1895 yil
Buyuk Britaniyada ko'chalarni yoritish uchun ishlatilgan. 1930 yil
biogaz ishlab chiqarishda ishtirok etuvchi bakteriyalar kashf etildi.
