63
Bu guruhlarning o’zi ham yana alohida guruhlarga bo’linadi.
Arheobakteriyalarga quyidagi bakteriyalar kiradi:
Galofil
bakteriyalar
Haloarcula,
Halobacterium,
Halococcus,
Natrobacterium, Natrococcus
turlarini o’z ichiga oladi. Ular dengiz tuzlari ko’p joyda uchraydi.
Galofillar uchun optimum natriy xlorid-3.5-5M.
Termoatsidofil bakteriyalar pH=2-3, temperaturasi 70-90°C bo’lgan issiq buloqlar, pH=1-2,
temperatura 59°C bo’lgan ko’mir konlari terrikonlari va temperatura 85-105°C bo’lgan dengiz
tubidagi issiq buloqlar, vulqon yonbag'irlarida uchraydi.
Metanogen (metan hosil qiluvchi) bakteriyalar:
kokklar-
Methanococcus vannielli
sartsinalar-
Methanosarcina barkeri
tayoqchalar-
Methanobacterium formicicum
,
Methanobrevibacter ruminantium
spirillalar-
Methanospirillum hungatei
Metanogen bakteriyalar-anaerob mikroorganizmlar. Ular aholi yashaydigan punktlar
va shaharlarning oqava suvlaridan hosil bo’lgan ko’lmaklar, go’ng, dengiz sohillari va kavsh
qaytaruvchi hayvonlar oshqozonida uchraydi.
Eubakteriyalarga quyidagi bakteriya guruhlari kiradi:
Fototrof
bakteriyalarga sianobakteriyalar, to’q qizil va yashil bakteriyalar kiradi.
Xemotrof
bakteriyalarga
esa
grammusbat,
grammanfiy
bakteriyalar,
batsillalar,
miksobakteriyalar, vibrionlar, spirillalar, spiroxetalar, aktinomitsetlar, korinebakteriyalar,
mikobakteriyalar, rikketsiyalar,
xlamidiyalar, mikoplazma va spiroplazmalar kiradi.
O'simliklar.
Ular sodda va murakkab tuzilgan o’simliklarga bo’linadi. Sodda
tuzilgan o’simliklar organ va to’qimalarga differentsiallanmaydi.
Ular asosan suvda xayot kechiradi. Murakkab tuzilgan o’simliklar esa organ,
to’qimalarga ajraladi. Bugungi kunda xalq xo’jaligining turli sohalarida o’simliklarning minglab
turlaridan foydalanilib kelinmoqda. O’simliklarga xos bo’lgan xususiyatlar -fotosintez, tanasida
sellyulozaning mavjudligi, kraxmal biosintezi.
Suv o’tlarining 100 mingga yaqin turi mavjud.Ularning
barchasi xlorofill, ksantofill,
karotinoid va fikobilinlar xisobiga pigmentlangan. Suv o’tlari-polisaxaridlar va boshqa biologik
faol moddalar manbai. Ular vegetativ, jinsiy, jinssiz yo’l bilan ko’payadi. Turli davlatlarda
laminariya (dengiz karami) ishlab chiqariladi.
Agar-agar, alginatlar xam suv o’tlaridan olinadi.
Murakkab o’simliklarning 30 mingga yaqin turi bor. Ular differentsiallanadigan ko’p
hujayrali, erda o’sadigan organizmlardir.Jinsiy va jinssiz yo’l bilan ko’payadi. O’simliklar
to’qimalari bajaradigan funktsiyasiga ko’ra:
qoplovchi
yangi hujayra hosil qiladigan yoki meristem (yunoncha
meristos
-bo’linadigan)
o’tkazuvchi
asosiy
sekretor (ajratuvchi)
Ushbu to’qimalar orasida faqat meristem to’qimalargina bo’linish xossasiga ega. Boshqa
to’qimalar meristem to’qimalardan hosil bo’ladi.
Meristem to’qimalarning bu xususiyati biotexnologik jarayonda qo’llash mumkin bo’lgan
hujayralarni olishda juda muhim.
O’simlikning butun hayoti davomida rivojlanishning embrional bosqichida rivojlanishdan
to’xtagan meristem hujayralar-
initsial
va rivojlanishda davom etib o’simlikning turli
to’qimalarini
hosil qilgan hujayralar-
oxirgi
hujayralar deyiladi. Meristemalar apikal (lotincha
apex
-tepa qismi, cho’qqisi), lateral (lotincha
lateralis
-yon tomondagi, yonboshdagi), interkalyar
(lotincha
intercalaris
-oraliqdagi) turlarga farqlanadi.
Birinchi marta 1902-yil G.Xaberlandt o’simlik hujayralarini o’stirishga urinib ko’rdi. O’tgan
asrning o’rtalaridan boshlab ko’pgina davlatlar o’simliklarning, xususan, meva va
sabzavotlarning organ, to’qimalarini o’stira boshladilar.G.Xaberlandt ilk marotaba
64
o’simliklarning t o t i p o t e n t l i g i haqidagi gipotezani olg'a surdi. Totipotentlik-o’simlik
somatik (somatik-ko'p hujayrali organizmlarning ko'payishda ishtirok etmaydigan hujayralari)
hujayralarining to’liq rivojlanib yaxlit, bir butun o’simlik hosil qila olish xususiyati.
Istalgan
o’simlik turidan tegishli sharoitlarda bo’linadigan hujayralar massasini olsa bo’ladi. Bunday
hujayralar massasi
kallus
(lotincha
callus
-qadoq) deyiladi. Kallus to’qimalari orqali
o’simliklarni sanoat miqyosida yirik masshtablarda ishlab chiqarish mumkin.
Shuningdek bir
turga mansub o’simlik kallus to’qimasini bir necha marotaba ishlatish mumkin.
Bioob'ektlar orasida o’simlik hujayralarining protoplastlari xam muhim o’rinni egallaydi.
O’simlik hujayralari protoplastlarini olish usullari bakteriya va zamburug'lar protoplastlarini
olish usullariga o’xshash.
Hayvonlar.
Hayvonlar ham o’simliklar kabi sodda va murakkab tuzilganlarga
farqlanadi. Sodda tuzilganlar (
Protozoa
) bir hujayrali, mikroskopik hayvonlardir.
Ular tabiatda
keng tarqalgan, ba'zilari xatto inson tanasida xam yashaydi. Hujayrasining tuzilishi yirik
hayvonlar hujayrasiga o’xshaydi. Ularda ham barcha strukturaviy elementlar ya'ni hujayra
organoidlari bor. Oziqlanish tipiga ko’ra geterotroflardir.
In vitro
usulida
sodda hayvonlarni
o’stirish juda qiyin. «Krutsin» preparati-ana shu murakkab jarayonlar mahsuli.
XX asrning boshlarida R.Garrison va A.Karrel hayvon to’qimalarini
in vitro
usulida
o’stirish mumkinligini ya'ni to’qimadan ajratilgan hujayrani ozuqa muhitida ham yashay olishini
aniqladilar.
Hayvon hujayralari bilan ishlash qiyin bo’lishiga qaramay, ular yordamida o’ziga xos
mahsulotlar olish mumkin. Masalan, monoklonal antitelolar, transgen hayvonlar.
Biotexnologik jarayonlarni o’tkazish uchun bioob'ektlar quyidagi o’ta muhim
parametrlarga ega bo’lishi lozim:
tozalik
hujayralarning ko’payish tezligi va virus zarrachalarining reproduktsiyasi
biomolekula yoki biosistemalarning faolligi va barqarorligi
