Mavzuning ahamiyati: biologik material bilan ishlashda muhandis-biotehnolog qanday
biologik jarayonlarga duch kelishini hamda qaysi qurilmalar bilan ishashini bilishi juda muhim,
chunki kelgusida muhandis-biotehnolog faqat tirik organizmlar bilan ishlaydi
Ishning nazariy qismi Bioob’ektlarni takomillashtirish usullari
Maqsad: Metabolizm maxsulotlaridan birini sintezini ta’minlash.
Vazifasi: Modda almashinuvi jarayonini kechishini o‘zgartirish.
Yo‘llari:
- genetik programmani o‘zgartirish orqali
-metabolizm jarayonini boshqarilishini o‘zgartirish orqali.
Organizmni genetik axborotini bexosdan, o‘z-o‘zidan o‘zgarishlari-produtsentni genetik
axborotini in vivo usulida jarayonini amalga oshirishga asoslangan.
Seleksiya- tabiiy ko‘payadigan yuqori produtsentli shtamm organizmlarini tanlab genini
o‘zgartirish.
«-» uzoq vaqt talab etadi(o‘zgargan gen 106-108 marta ko‘payishi kerak)
«+» obektlarga tashqi muxit omilini ta’sirini o‘rganish va baxo berish imkonini beradi (og‘ir
metallar,kislota. ishqor va boshqalar.)
Indutsirlangan mutaginez turli xil kimyoviy birikmalar ta’siri ostida bo‘ladi
(gidroksilamin, nitrozamin, nitrat kislota, 2 – aminopurin, alkillovchi agentlar va b.) ,
rentgen va ultrabinafsha nurlar.
Misol:
Penitsilin shtami-produtsentlarini ko‘p yillik seleksiyasi kultural ozuqada faollikni 400 martta
oshirishni ta’minlab berdi.
Seleksiya va mutaginez usuli bilan Eamothecium ashbyiishtammida 1 ml ozuqa muxitida 1,8
mg gacha riboflavin olinadi.
Biologik obektlarni seleksiya va mutagenez usullari bilan mukammallashtirish. Mutatsiya- bu bioobektni DNK tuzilishini ma’lum bir qismini o‘zgartirishi oqibatida fenotipni
o‘zgarishiga olib keladigan jarayonga aytiladi.
Biologik obektni ferment yig‘ilmasini yosh ma’lum bir xillarini faolligini o‘zgartirilishi
natijasida bisintetik xossasi o‘zgaradi.
Mutatsiya- bu evolyusiyada asos xosil qiluvchi organizmlarni o‘zgaruvchanligini ta’minlovchi
jarayon xisoblanadi..
Ma’lumki tabiiy organizmdan maqsadli maxsulotni olish iqtisodiy jixatdan qimmat yoki texnik
tomondan murakkab.
SHuning uchun biologik obekt o‘zgartirilishi, mukammallashtirilishi uni sanoatda qo‘llash
imkoniyatini yaratadi, shunga keyinchalik nasldan-naslga o‘tadigan jarayonni mutatsiya keltirib
chiqaradi.
Mutatsiya YAdroviy
Sitoplazmatik
66
Xromasomaviy
plazmidada kechadi.
Seleksiya- mutatsiya jarayoni natijasida kechgan o‘zgarishlarni tabiiy tanlovi.
