         O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIMI VAZIRLIGI
TOSHKENT TO’QIMACHILIK VA YENGIL SANOATI INSTITUTI
«FASHION- MENEJMENT VA MARKETING»
fanidan
Ма’ruzalar to’plami
5320900- «Yengil sanoat mahsulotlari tеxnologiyasi
va konstruktsiyasini ishlash »bakalavriyat
ta'lim yo’nalishi talabalari uchun
Тoshkent - 2012
ANNOTATSIYA Ushbu ma'ruzalar to’plami «FASHION- MЕNЕJMЕNT VA MARKЕTING» fani bo’yicha ma'ruza mashg’ulotlari mavzularini mukammal o’zlashtirishga qaratilgan. Ma'ruzalar to’plamida ma'ruza mashg’ulotlarining mavzusi, ushbu mashg’ulotlar davomida talaba egallashi lozim bo’lgan bilim va ko’nikmalar bo’yicha aniq o’quv maqsadlari bеlgilangan, mashg’ulot shakli, nazorat savollari,tavsiya etiladigan adabiyotlar ro’yxati kеltirilgan. Ushbu ma'ruzalar matni 5320900 - «Yengil sanoati tеxnologiyasi va konstruktsiyasini ishlash» ta'lim yo’nalishida taxsil olayotgan talabalar uchun mo’ljallangan.
Kirish
Fashion- mеnеjmеnt va markеting fani 20 asrning ikkinchi yarmida vujudga kеldi.Mahsulot - iqtisodiy faoliyatning ashyolar va xizmatlarda mujassam etilgan natijasi. Uning moddiy-buyum shakli moddiy M. koʻrinishiga ega. Maʼnaviyat sohasida gʻoya, ixtiro va kashfiyotlar, yangi texnologiyalar, i.t. Bu davrda dunyo moda olamida juda ko’p uslublar va yangi moda tеndеntsiyalari paydo bo’lgan. Moda olami dunyo iqtisodiyotining yеtakchi sohalaridan biriga aylandi..Dunyo bozorida moda mahsulotlari kiyim, poyabzal, akssеsuarlar, zargarlik buyumlari, soatlar,parfyumеriya mahsulotlarini ishlab chiqarish uchun yangi matolar va yangi tеxnologiyalar paydo bo’ldi.Zargarlik - badiiy hunarmandlik soxasi; oltin, kumush, mis, qalay kabi rangli metallardan zebziynat buyumlari (taqinchoqlar), bezak buyumlari yasash kasbi. Zargarlar bezak buyumlari tayyorlashda quyish, bolgʻalab (zarb berib) yasash, hallash (oltin va kumush suvi yuritish), oʻyib yoki boʻrttirib naqsh yasash, bosma, zigʻirak, sovotkori, qolipaki, shabaka kabi usullardan keng foydalanadi. Ishlab chiqarish, moddiy ishlab chiqarish - jamiyatning yashashi va taraqqiy etishi uchun zarur boʻlgan moddiy boyliklar (turli iqti-sodiy mahsulotlar)ni yaratish jarayo-ni; ishlab chiqarish omillarini isteʼ-mol va investitsiyalar uchun moʻljallangan tovarlar va xizmatlarga aylantirish. I.ch. Ommaviy ishlab chiqarish, to’qimachilik, tikuvchilik va poyabzal sanoatining rivojlanishi modaning dеmokratiyalashishiga olib kеldi. Dunyoda dizaynеr modеlеrlar safi kеngaydi va yangi moda markazlari paydo bo’ldi. Moda ijtimoiy–iqtisodiy qodisaga aylandi va jamiyatdagi o’zgarishlarni ko’rsatibgina qolmay, balki ularga sababchi ham bo’ldi. Markеting va mеnеjmеnt moda sanoatining istе'molchilarga ta'sir etish quroliga aylandi.. Fanning o’qilishidan maqsad – talabalarni moda sanoatining sеgmеntlari bilan tanishtirish, moda sanoatining rivojlanishida markеting va mеnеjmеnt vazifalarini o’rganish, zamonaviy brеndlar yaratish va rivojlanish bosqichlarini o’rganish, moda sanoati ishlab chiqargan mahsulotlarni sotish uchun mo’ljallangan savdo joylarida mеrchandayzing tadbirlarini uyushtirishni o’rganish va savdo do’konlarini dizayn loyihasini tuzish uchun asosiy kompozitsion vositalar yordamida ijodiy tafakkurni tug’dirish va nazariy bilimlarni shakllantirish. Fanning vazifasi –moda sanoatini moda paydo bo’lgan davrdan boshlab hozirgi davrgacha bo’lgan rivojlanish bosqichlarini o’rganish, zamonaviy moda sanoatining rivojlanishida markеting va mеnеjmеntni tutgan o’rnini o’rganish va olgan bilimlarni zamonaviy moda sanoatimizni rivojlantirishda qo’llash Ushbu dastur 5320900-“Yengil sanoat mahsulotlari tеxnologiyasi va konstruktsiyasini ishlash” ta'lim yonalishi bo’yicha tahsil olayotgan bakalavrlar uchun mo’ljallangan. Ushbu fanga ajratilgan soatlar 104 soatdan iborat bo’lib,ulardan 32soati ma'ruzalar uchun, 32 soat sеminar mashg’ulotlari uchun va 40 soat mustaqil ta'lim olish uchun ajratilgan.Ushbu ma'ruzalar to’plami 32 soat ma'ruzalarni ya'ni 16ta ma'ruzalar matnini o’z ichiga oladi.
1-Ma'ruza
Mavzu: Kirish.21 asrda marketing va menejment tushunchasi.
Reja:
1.Marketing fanining vujudga kelish tarixi.
2.Marketing fanining hozirgi zamon ta'riflari.
3.Marketing turlari.
4.Menejment tushunchasi.
1.Marketing fanining vujudga kelish tarixi
Dunyo amaliyotida marketing birdaniga paydo bơlgan emas.
Bu–ishlab chiqarish va sotishning maqsadi, vazifalari va rivojlanish uslublariga menejerlarning kơp yillik evolyutsion qarashlari natijasidir. Masalan, qadim-qadim zamonlarda etikdơz ustaxonasining peshtoğiga bir juft ta'mirlangan etikni osib qơyib, marketing atamasi va marketing konseptsiyasi keyinchalik paydo bơlganligiga qaramasdan, bozorga tovar siljitishning ayrim usullaridan foydalangan.
Mashhur iqtisodchi Adam Smit XVIII asrning ikkinchi yarimidayoq ơzining «Jamiyat boyligi» nomli kitobida ishlab chiqaruvchining iste'molchining talabini qondirishdan boshqa qayğusi yơqdir - deb yozgan edi.
«Marketing» atamasi Amerika Ķơshma Shtatlarida XIX asrning boshlarida vujudga keldi va 50-yillardan boshlab boshqaruvning etakchi omili sifatida qơllanila boshlandi. Amerika Qoʻshma Shtatlari (AQSh, ingl. United States of America) - Shimoliy Amerikadagi mamlakat. Poytaxti - Vashington shahri, BMT aʼzosi. Amerika Qoʻshma Shtatlari Sharqdan Atlantika, gʻarbdan Tinch okeani, janubi-sharqdan Meksika qoʻltigʻi bilan oʻralgan. Marketing konseptsiyasining shakllanishida tovarlar assortimentining xilma-xilligini va yangilanib turishini ta'minlovchi ilmiy-texnik taraqqiyot muhim rol ơynaydi.
Marketing evolyutsiyasi boshqaruv konseptsiyasining evolyutsion rivojlanishiga mos keladi va bular quyidagilarni ơz ichiga oladi: ishlab chiqarish konseptsiyasi, tovar konseptsiyasi, sotish konseptsiyasi, marketing konseptsiyasi va sotsial- etnik konseptsiyasi.
2.Marketing fanining hozirgizamon ta'riflari
Marketing - bu qat'iy fanning va bozorda samarali faoliyat kơrsatishning mujassamlashishidir. Bu atama dastlab 1902 yilda AQShda paydo bơlgan, 20 yildan keyin esa bu atamadan jahonning kơpgina mamlakatlari foydalana boshladilar. Marketing (market) sơzi ingliz tilidan tarjima qilinganda “bozordagi faoliyat” ma'nosini anglatadi. Ingliz tili (ingl. English) - hind-yevropa oilasining german guruhiga kiruvchi til. Ingliz xalqining tili. Avstraliya, AQSH, Birlashgan Qirollik, Hindiston, Irlandiya, JAR, Kanada, Liberiya, Malta va Yangi Zelandiyaning rasmiy tili.
Marketing - murakkab, dinamik, kơp qirrali tushunchadir, bu esa marketingga tamoman universal tavsif berish mumkin emasligidan dalolatdir. Sơnggi yillarda chop etilgan marketingga doir adabiyotlarda marketingning juda kơp ta'riflari berilgan. Ulardan ba'zi birlarini keltirish lozim .
Taniqli Amerika olimi - marketolog F.Kotler marketingning ta'rifini quyidagicha ifodalaydi: “Marketing - tovarlarni yaratish, taklif etish va ayriboshlash asosida ayrim olingan kishi va guruhlarning talab va ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan iqtisodiy va boshqaruv jarayonidir”.
Boshqaruv muammolari bơyicha etakchi nazariyotchi olimlardan biri Piter Drukkerning ta'rifi esa quyidagicha: “Marketingning maqsadi sotishga qaratilgan harakatlarni yơq qilishdan iboratdir. Uning maqsadi xaridorlarni shunday ơrganish va tushunishdan iboratki, tovar va xizmatlar uning talabiga aynan mos tushib, pirovardida ơzini -ơzi sotadi”.
Frantsuz marketing maktabida qơllaniladigan ta'rif ham Piter Drukker ta'rifiga juda yaqin turadi. Unga kơra: «Marketing -bu sotishni ta’minlash va sotuvga tovarlar va xizmatlarni istemolchilarning talabiga mos holda chiqarish orqali ularning talabini qondirish maqsadida ơtkaziladigan chora-tadbirlar majmuidir».
Amerika Marketing Assotsiatsiyasining 1985 yilda marketingga bergan ta’rifi esa quyidagicha: «Marketingning mohiyati insonlar va tashkilotlar talabini qondirish maqsadida tovar va xizmatlar ishlab chiqarishni rejalashtirish va uni amalga oshirish, narx belgilash, tovarlar harakati va sotilishini uyushtirishdir».
Keltirilgan ta’riflardan kơrinib turibdiki marketing -serqirra jarayondir. Shu bilan bir qatorda marketing bozor munosabatlari sub'ektlarining biznes falsafasi, fikrlash strategiyasi va taktikasi faoliyati ekan desak xato qilmagan bơlamiz. Demak, marketing bir vaqtning ơzida «ham mushohada va ham harakat jarayoni» ekan. Harakat - borliqnint ajralmas xususiyati boʻlgan oʻzgaruvchanlikni (q. Barqarorlik va oʻzgaruvchanlik) ifodalovchi falsafiy kategoriya. H. tushunchasi imkoniyatlarning voqelikka aylanishini, roʻy berayotgan hodisalarni, olamning betoʻxtov yangilanib borishini aks ettiradi. Hozirgi bozor iqtisodiyoti yuqori darajaga kơtarilgan mamlakatlarda marketing tamoyillari oddiy tovar ishlab chiqarishdan boshlab to murakkab texnologiyalargacha bơlgan jarayonlarda yaqqol kơrinmoqda. Bugungi bozor iqtisodiyoti chuqurlashib borayotgan sharoitda firmalar, korxonalar va boshqa bozor sub'ektlarining raqobatga bardosh berib, samarali faoliyat kơrsatishining birdan-bir yơli marketing imkoniyatlaridan keng foydalanish ekanligi hech kimga shubha tuğdirmaydi.
Respublikamizda ham sơngi yillarda mamlakatimizda ishlab chiqarilayotgan tovarlarga talab va taklifni ơrganish bơyicha marketing tadqiqodlarini ơtkazish mexanizmini ishlab chiqish borasida talaygina ishlar amalga oshrildi. Bu esa bizning davlatimizda ham marketingning bozor qonun-qoidalariga muvofiq xơjalik yuritish tizimining asosiy vositasiga aylanish davri boshlanganligidan dalolatdir.
Bu yerda marketingning quyidagi asosiy tamoyillariga amal qilish talab etiladi:
1. Yer - Quyosh sistemasidagi Quyoshdan uzoqligi jihatdan uchinchi (Merkuriy, Venera sayyoralaridan keyin) sayyora. U oʻz oʻqi atrofida va aylanaga juda yaqin boʻlgan elliptik orbita boʻyicha Quyosh atrofida aylanib turadi. Iste'molchilar ehtiyoji bơyicha qarorlar qabul qilganda talabning holati dinamikasi va bozor konyukturasini diqqat bilan ơrganish. Bu tamoyilga amal qilish mavjud talab va kutilayotgan talab darajasi bơyicha bozor holatini, raqobatchilarning bozordagi faoliyatini, mijozlarning bozordagi hulq-atvori va ularning mazkur korxona tovariga munosabatlarini yaxshi bilishni kơzda tutadi. Bu erda marketingning bosh vazifasi mijozlarning nimani hohlashlarini tushunib etishdan iboratdir.
2. Ishlab chiqarishning talab strukturasi va bozor talabiga maksimal darajada mosligini ta'minlashga sharoit yaratish.
Marketingning hozirgizamon konseptsiyasi korxonaning butun faoliyati (ishlab chiqarish, ilmiy-texnik, sotish va hokazo) iste'molchilar talabi va uning kelgusidagi ơzgarishi bilan boğliq bilimlarni ơz ichiga oladi. Marketing iste'molchilar talabi mavjud bơlgan tovarlarni yaratish, ishlab chiqarish va sotish jarayonlari demakdir. Marketing xizmati korxonaning ishlab chiqarish, ilmiy texnikaviy, moliyaviy siyosatini belgilashda muhim ahamiyat kasb etadi. Siyosat (arab. سياسة (siyasa) - ot tarbiyalash, ot boqish) - davlatni boshqarish sanʼati. Siyosat biror guruh, jamiyatni boshqarish jarayonidir. Ushbu jarayonda tegishli guruh vakillari ham qatnashishadi. Bu yerda talabning holati va ơsish darajasini tahlil qilish asosida u yoki bu mahsulotni ishlab chiqarish zaruriyati bor yoki yơqligi haqida xulosa qilinadi.
3. Asosiy iste'molchilarga mazkur korxonaning tovarlari haqida ma'lumot berish va ularning aynan shu korxona tovarlarini sotib olishlariga asosan reklama va ruhsat etilgan boshqa vositalar orqali ta'sir kơrsatish.
Yangi tovarni yaratdim va ishlab chiqardim, bu yaratgan va ishlab chiqargan tovarlarim bozorga ơzi yơl topadi deb ơylaydigan korxona rahbarlari yangilishadilar. Albatta, kơpgina korxonalarning asosiy vazifalaridan biri samara beradigan yangi tovarlarni ishlab chiqarish hisoblanadi. Samara (1936-91-yillarda Kuybishev "Куйбышев") - Samara (rus. Самара) Rossiya Federatsiyasidagi shahar, Samara viloyati markazi. Volga daryosining chap sohilidagi port shahar. Volgaga Samara daryosi quyilgan joyda joylashgan. Lekin, bu tovarlarni muvaffaqqiyat bilan bozorga siljitish ham muhim vazifalardan sanaladi.
Bugungi kunda marketing tadbirkorlik sohasida ham ơz ơrnini topmoqda. “Tadbirkor - iste'molchi” bozori munosabatlarida marketingning ơrnini 1-chizmada keltiramiz.
Bozor tơğrisida Talabni bashorat
qilish va ơrganish ma'lumotlar
Маrketing
Iste’molchi
Тadbirkor
Ishlab chiqarish va Ehtiyojni
savdo-sotiq dasturini qondirish (talabni)
tayyorlash
1-chizma. “Tadbirkor-iste'molchi” bozori munosabatlarida
marketingning ơrni.
Bu chizma ma'lumotlarida kơrsatilganidek, marketing bozor tơğrisida ma'lumotlar berish, ishlab chiqarish dasturini tayyorlash va talabni bashorat qilish orqali tadbirkorga iste'molchilar talabini qondirishda muhim vosita bơlib xizmat qiladi.
3. Marketing turlari
Xozirgi kunda marketing iste'molchilar talabini qondirish bilan boğliq bơlgan hamma faoliyat turlarida qơllaniladi. Ana shularning ayrimlari bilan tanishamiz.
Agar marketing ayrim olingan korxona darajasida qơllanilsa mikromarketing deb ataladi. Ayrim olingan davlat yoki halqaro miqyosda qơllanilgan hollarda makromarketing deyiladi.
Shaxs marketingi deganda aniq shaxsga nisbatan jamoatchilik fikrini qơllab quvvatlash va ơzgartish bilan boğliq faoliyat yuritish tushuniladi. Kơpgina shaxslar, xususan siyosiy faoliyat bilan shuğullanuvchilar, artistlar, vrachlar, sportsmenlar, biznesmenlar ơzining donğini taratish va biznesini rivojlantirish maqsadida personal marketingdan foydalanadilar. Artist (frans. artiste - bilimdon; lot. ars, artis - kasb, hunar, sanʼat) - dramatik spektakl, kinoda rollar, ope-ra va balet partiyalari, estrada konserti va sirk nomerlari ijrochisi. Teatr va kinoda aktyor, aktrisa deb ham yuriti-ladi.
Ğoyalar marketingi asosan chekish va spirtli ichimliklar iste'mol qilish darajasini kamaytirish, narkotik moddalar iste'molini tơxtatish, atrof-muhitni himoya qilish bilan boğliq sotsial ğoyalarga qaratiladi.
Joy marketingi deganda xaridorlarning ayrim olingan hudud, joylarga nisbatan mijozlar munosabatini ơzgartirish, tashkil etish va saqlab qolish bilan boğliq faoliyat tushuniladi. Masalan, qadimiy shaharlarimiz hisoblanmish Samarqand, Xiva, Buxoro shaharlariga xorijiy mamlakatlardan turistlarning tashrifini yanada kơpaytirish maqsadida turistik tashkilotlar marketing faoliyatini yuritadilar. Samarqand - Samarqand viloyatidagi shahar. Viloyatning maʼmuriy, iqtisodiy va madaniy markazi (1938 yildan). 1925-30 yillarda Respublika poytaxti. Oʻzbekistonning jan.gʻarbida, Zarafshon vodiysining oʻrta qismida (Dargʻom va Siyob kanallari orasida) joylashgan.
Bozorni qamrab olish hajmi bơyicha ommaviy marketing, differentsiyalashtirilgan va maqsadli marketinglar tơğrisida fikr yuritish mumkin.
Ommaviy marketing - hamma xaridorlar uchun mơljallangan, kơp miqdorda ishlab chiqariladigan bir tur tovarlarning marketingidir. Masalan, bir vaqtlar “Koka-kola” kompaniyasi hamma bozorlarda sotiladigan bir turdagi mahsulotni ishlab chiqargan. Bunday yondashuv mahsulotlarni eng past narxda sotishga imkon beradi.
Differentsiyalashtirilgan marketing deganda hamma xaridorlar uchun mơljallanib, lekin har xil xususiyatga ega bơlgan, bir necha xil mahsulotlarning ishlab chiqarilishi va marketingi bilan tavsiflanadigan marketing turi tushuniladi. Masalan, hozirgi kunda “Koka-kola” kompaniyasi har xil qadoqlangan bir necha tur spirtsiz gazlashtirilgan ichimliklar ishlab chiqarmoqda.
Maqsadli marketing - marketingning shunday turiki, bunda mahsulotlar ma'lum bir bozor segmenti uchun ishlab chiqariladi va ularning marketingi ana shu bozor segmentiga mơljallab tashkil etiladi.
Shuningdek, marketingning turi talabning holatiga qarab ham har xil bơladi.
Ơzgartiruvchi (konversion) marketing - iste'molchilarning talabi salbiy bơlgan hollarda qơllaniladi. Uning maqsadi iste'molchilarning salbiy munosabatini ijobiy tomonga ơzgartirishdan iboratdir. Masalan, tamaki firmalari tarkibida nisbatan kantserogen moddalari kam bơlgan sigaretalar ishlab chiqarishni yơlga qơyish va reklama tadbirlarini kuchaytirish yơli bilan iste'molchilarni jalb qilishga harakat qiladilar. Tamaki - tomatdoshlar oilasiga mansub bir va koʻp yillik o't oʻsimliklar turkumi, narkotik oʻsimlik. Tamakining 60 dan ortiq turi maʼlum. Yovvoyi holda tropiklarda, Amerika va Avstraliyada yovvoyi turlaridan N.
Rağbatlantiruvchi marketingdan tovar va xizmatlarga talab bơlmay qolgan hollarda qơllaniladi. Rağbatlantiruvchi marketingning asosiy instrumenti - narxlarni keskin pasaytirish, reklamani kuchaytirish va tovarni siljitishning samarali uslublaridan foydalanishdir.
Rivojlantiruvchi marketing tovarlarga yashirin talablar mavjud bơlgan holatlarda qơllaniladi. Masalan, zararsiz sigaretalar va yoqilğini tejaydigan avtomobillarga bơlgan talabni yashirin talabga kiritish mumkin. Bu erda rivojlantiruvchi marketingning asosiy instrumenti bơlib ơzgargan talabga mos yangi tovar ishlab chiqarish, reklamadan foydalanish, aniq iste'molchilar guruhiga mơljallangan tovarlar ishlab chiqarish va hokazolar hisoblanadi.
- tovarning haddan tashqari kơpayishi natijasida unga bơlgan talab pasaygan vaqtlarda qơllaniladi.
Demarketing – talab juda yuqori bơlgan sharoitda qơllaniladigan marketing turidir. Uning vazifasi talabni vaqtinchalik cheklashga qaratiladi. Demarketingning asosiy instrumenti narxni oshirish va reklama tadbirlarini tơxtatib qơyishdan iboratdir.
Qơllab-quvvatlovchi marketing - talab va taklif bir-biriga mos kelgan sharoitda, mavjud talabni uzoqroq muddatga saqlab qolishda foydalaniladigan marketing turidir.
Aks ta'sir etuvchi marketing - inson hayoti uchun zararli bơlgan mahsulotlarni iste'mol qilmaslikka undash kerak bơlgan paytlarda qơllaniladigan marketing turidir. Masalan, insonlarni narkotik moddalarni va spirtli ichimliklarni iste'mol qilishdan voz kechishga chaqirish maqsadida narxning keskin oshirilishi, ularning zarari haqida doimiy axborotlar berib turishda mazkur marketing turidan foydalaniladi.
4.Menejment tushunchasi.
Hozirgi kunda «Menejment» iborasi hayotimizga bozor iqtisodiyotining boshqa ibora va qoidalari bilan kirib kelib, bizning xayotimizni tashkil etishda o’z vazifasini bajarib kelmoqda.
Tabiiy savol tugilishi mumkin: nima sababdan o’rganib qolgan so’z “boshqaruv”ni - “menejment”ga almashtirishimiz kerak? Yoki bu hol modaga berilishimiz holatimi? Xalqaro biznes tili ingliz tili bulganligi sababli ma'lum holatda ularda ishtirok etuvchi iboralarning mohiyatiga yetib borishni taqozo etadi. Masalan, ingliz tilida “boshqaruv” ma'nosini anglatadigan xar hil fe'llar bor: “to control”, “to governe”, “to managhe”. Uzbek tilidan bo’lak har bir fe'l o’zining qo’llanilish sohasiga ega. Mavjud resurslardan oqilona foydalanish, moddiy ishlab chiqarish, hizmat ko’rsatish jarayonida insonlar bilan texnika, xom-ashyo va boshqa omillarni birlashtirish, xodimlarni boshqarish jarayonlariga “to managhe” fe'li to’gri kelganlik sababli “management” iborasi bizning boshqaruv faoliyatini aks ettirishda foydalanishni mantiqan tơğri bơlar edi. Texnika (techne - mahorat, sanʼat) - moddiy boylik olish hamda odamlar va jamiyatning extiyojlarini qondirish maqsadida inson atrofdagi tabiatga taʼsir qilishiga imkon beradigan vositalar va koʻnikmalar majmui.
Sodda qilib aytganda menejment - bu mehnatdan foydalangan holda, insonlar ishtiyoqini hisobga olib, oldinga qơyilgan maqsadlarga erishish tushuniladi.
Menejment - ơzbek tilida boshqaruv funktsiyasi bơlib, xar hil tashkilotlarda xodimlar faoliyatini boshqaruv turi hisoblanadi.
Menejment - bu insoniyatning bilim doirasi hisoblanib, yuqorida kơrsatilgan funksiyalarni amalga oshirishga yordam beradi.
“Menejer” iborasi xam menejmentdan olingan bơlib, boshqaruv faoliyatini olib boruvchi ma'lum guruh odamlariga aytiladi. Hozirgi murakkab, ơzgaruvchan davrda korxonalarni muvaffakiyatli boshqarish ularning asosiy belgilari va xususiyatlarini aniq bilishni taqozo etadi. Tashkilotlarni boshqarish va ularning muvaffakiyatini ta'minlash muammolarini “menejment” va «marketing» fanlari va unga yaqin bo’lgan fanlar ơrganadi. Boshqarish va bozorshunoslik - bilimlarning alohida doirasi, aniqroği bilimlarning tơplami hisoblanib, chuqur va asosli ơrganishni talab etadi.
Atrofingizdagi birorta kimsani birorta tashkilotga mansub emasligini bir tassavur qilsangiz, qanday mushkul vaziyatga tushib qolishingizni anglaysiz. Chunki har bir inson bir yoki bir necha tashkilot a'zosi hisoblanadi. Bu tashkilotlar ishlab chiqarish, ơquv yoki tadqiqot, davlat yoki xususiy, katta yoki kichik, doimiy yoki vaqtincha bơlishi mumkin. Kơpchilik ơz hayot faoliyatlarida u yoki boshqa tashkilotlar a'zosi, yoki ular bilan aloqador bơladilar. Shu sababdan har bir tashkilotni birlamchi bor insonlar, ma'lum mutahassislikga ega bơlgan kadrlar tashkil etadi. Ikkinchidan, ushbu tashkilotlar oldiga ular hal qilishi kerak bơladigan vazifalar kơyilgan bơladi. Shundan keyingina uchinchi element – boshqaruv – ya'ni tashkilotning salohiyatini qơyilgan vazifalarga erishish uchun shart-sharoit yaratib beradi.
Boshqa sơz bilan ifodalangan tashkilot deb tizimlashgan, insonlarning ongli ravishdagi aniq maqsadga erishishi uchun birlashmasiga aytiladi.
Xar bir tashkilotni ochiq tizim tariqasida tassavur etish mumkin, ya'ni tashqi muhitdan resurslar olib, ushbu muhitga yakuniy natijada tayyor mahsulot chiqaradi.
Shu sababdan har bir tashkilotning hayotiy faoliyati uchta asosiy jarayondan iborat:
-tashqi muhitdan xom-ashyo yoki resurs olish;
-mahsulotni ishlab chiqarish;
-mahsulotni tashqi muhitga ơtkazish.
Mana shu uchala jarayonni oqilona olib borishda menejmentning roli katta. Tashqi muhitdagi mavjud resurslardan (xom-ashyo, kapital, mehnat, axborot, moliya va boshqalar) oqilona foydalanib kơyilgan maqsadlarga erishishni ta'minlash menejment fanining va uning asosiy jarayonining asosiy vazifasi hisoblanadi.
Menejment - ishlab chiqarish samaradorligini oshirish va foydani ksaltirish maksadida boshqaruvning prinsiplari, uslub va vositalar tơplamiga aytiladi.Uslub - tilning inson faoliyatining muayyan sohasi bilan bogʻliq vazifalariga koʻra ajratilishi. Kishilar faoliyatning barcha sohalarida aloqa qilish jarayonida tildagi leksik, frazeologik, grammatik va fonetik vositalarni tanlash va ishlatishda birbirlaridan maʼlum darajada farq qiladilar.
| 