|
II BOB. FIZIKADA OPTIK JARAYONLAR HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHALAR
|
| bet | 7/11 | | Sana | 18.05.2024 | | Hajmi | 0,76 Mb. | | #241696 |
Bog'liq YusufovaII BOB. FIZIKADA OPTIK JARAYONLAR HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHALAR
Optika deganda hammamiz yorug’lik nurini ko’z oldimizga keltiramiz. Yorug’likning eng ajoyib xossalaridan biri shundan iboratki, yorug’lik turli tomonlardan, hatto qarama -qarshi tomonlardan kelganda uning nurlari bir - biriga hech qanday halaqt bermasdan bir-birini kesib o’tib , o’z ta’sirini ko’rsata beradi. Tabiatda optik hodisalar bisyor shulardan bir qanchasini misol sifatida fanga qanday bog’liqligini ko’rishimiz mumkin. Masalan: kamalak , muz haloslari, auroralar, shimoliy yog’du va hokazo. Atmosferada ranglarning paydo bo’lishi aslida oq nurning tarkibiy qismarga – qizil, to’q sariq , sariq , yashil, ko’k, indigo va binafsha atmosferadagi materiallar bilan o’zaro ta’siri paytida buzilganligi bilan bog’liq. Ushbu o’zaro ta’sirlar uchta umumiy shakldan birini oladi: ko’zgu, sinishi va difraksiyasi.
2.1. Optik fizikaviy jarayonlar
Ko’zgu yorug’lik nurlari tekis yuzaga tushganda paydo bo’ladi va tushgan nurlarning burchagiga teng burchakda qaytadi. Ko’zgu ba’zi holatlarda rangning kelib chiqishini tushuntirishi mumkin, chunki oq yorug’likning ba’zi qismlari boshqalardan ko’ra osonroq qabul qilinadi yoki aks ettiriladi. Misol uchun , yashil rangda ko’ringan ob’yekt , bu oq ob’yekt oq rangning barcha to’lqin uzunliklarini yutadigan , yashil istisno bo’lgan , bu aks ettirilganligi sababli qiladi. insonlar tabiatdagi optik hodisalarni “mo’jiza” deb o‘ylashadi. Quyosh nurlarining sinmasining eng yorqin misollaridan biri – yashil chiroq . Bu atama quyosh botishi yoki quyosh botishidan keying vaqtga to’g’ri keladi. Quyoshning yuqori qismidagi ufqda ba’zan bir soniyadan ko’proq vaqt davom etadigan yashil chirog’i ko’rinadi.
Optik hodisalarni ketma – ketlik asosida ko’rib chiqsak va biz chiqarishimiz mumkin bo’lgan xulosani isbotidir. Shulardan biri “ shimoliy yog’du’’.
Quyosh juda beqaror. Ba’zida uning yuzasida kuchli portlashlar bo’ladi, shundan keyin elementlarining eng kichik zarralari (quyosh shamoli) yerga nisbatan katta tezlikda yo’naltiradi. Sayyoramizni magnit maydoni bu zarralarning qutblarga qaratib turadi, natijada yerda magnit bo’ronlari boshlanadi. Proton va elektronlar kosmosdan ionosferaga kirib o’zaro ta’sirlashadi. Atmosferdagi juda kam qatlamlari portlashni boshlaydi, natijada butun osmon rangli dinamik naqshlar bo’yalgan : yoy, chiroyli chiziqlar, kronlar va dog’lar hosil bo’lishini ko’zamiz. Har bir yarimsharning yuqori kengliklarida shimoliy chiroqlarni kuzatish mumkin.
Havo odatda tuproqdan isitiladi, quyosh nurining energiyasini singdiradi. Shuning uchun havo harorati balandlik bilan pasayadi. Bundan tashqari, havo zichligi balandligi bilan kamayib borishi ham ma'lum. Bu balandlikning oshishi bilan sinishi indisi pasayadi, shuning uchun atmosfera orqali o'tadigan nurlar Yerga egilib, egilib qoladi. Ushbu hodisa odatdagi atmosfera sinishi deb ataladi. Samoviy jismlarning sinishi tufayli bizga ufqning yuqorisida "ko'tarilgan" (uning haqiqiy balandligidan yuqorida) tuyuladi.
Fata Morgana - bu murakkab optik atmosfera hodisasidir. Juda kamdan-kam kuzatiladi. Darhaqiqat, Fata Morgana "turli xil mo''jizalar shakllaridan iborat", chunki uzoq ob'ektlar buzilgan va kuzatuvchi uchun "bo'linadi".
2.1.1-rasm Fata Morgana
Atmosferaning pastki qatlamida har xil zichlikka ega bo'lgan bir qator muqobil qatlamlar (odatda, harorat farqi bilan) hosil bo'ladigan bo'lsa, phata morgana paydo bo'lishi ma'lum. Muayyan sharoitlarda ular ko'zgu tasvirlari beradi.
Yorug'lik nurlarining aks etishi va sinishi tufayli real hayot ob'ektlari ufqda yoki hatto uning ustida ham birdaniga bir-biriga qisman bir-birining ustiga yopishib, vaqt bilan tez o'zgarib turadigan bir nechta buzuq tasvirlarni yaratishi va shu bilan parda ortida ajoyib ko'rinish hosil qilishi mumkin
|
| |
