Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
UIF-2023: 8.2 | 2181-3035 | № 18
~ 16 ~
texnologiyalarini samarali qo‘llash va axborot oqimidan oqilona foydalanishga
o‘rgatishdan iborat. Shu maqsadda o‘quvchilarga uzluksiz ravishda mustaqil ishlash
imkoniyati va sharoitini yaratib berish hamda ijodiy fikrlash va mustaqil qarorlar qabul
qilishga o‘rgatish ta’lim sifatini oshishiga olib keladi.
Hozirgi kunda bir nechta dasturlash tillari ishlab chiqilgan bo‘lib, bularga Paskal,
Delphi, C++, C#, Python, Java va boshqalarni misol qilish mumkin. Bu dasturlash
tillari biror yo‘nalishdagi masalalarni hal qilishga mo‘ljallangan bo‘lib,
ularni
obyektga yo‘naltirilgan dasturlash tillari deyish mumkin. Dasturlash tillari haqida so‘z
yuritishdan oldin “dastur”, “dasturlash”, “dasturlash muhiti” tushunchalarining
mazmun-mohiyatiga to‘xtalib o‘tishni lozim topdik.
Dastur – oldindan tayyorlangan algoritm va hisoblash texnikasi vositalariga
asoslangan holda bajariladigan ishning shart-sharoiti, maqsadi va vazifasini e’tiborga
olib, uning biror bir formal (shartli) algoritmik tildagi aniq va to‘liq ifodalanishi [2;46-
b.].
Dastur – bajariladigan ish yoki biror faoliyat rejasi. Dastur –
biror masalani
yechishda kompyuterda bajarishi lozim bo‘lgan amallarning izchil tartibi [4;17-b.].
Dasturlash tili – kompyuterlar uchun dasturlar (ko‘rsatmalar yig‘indisi)
yoziladigan, uni u yoki bu harakatlarni bajarishga majbur qiladigan rasmiy til [4;53-
b.].
Bizning fikrimizcha dasturlash bu – kompyuterlar va boshqa mikroprotsessorli
elektron mashinalar uchun mo‘ljallangan dasturlarni yaratish, tajriba orqali sinovdan
o‘tkazish hamda xatolarni tuzatib borish jarayonidan iboratdir. Boshqacha aytganda,
kompyuter uchun dastur tuzish jarayoni dasturlash va dastur tuzadigan kishi dasturchi
deyiladi. Kompyuter tushunadigan til dasturlash tili deb ataladi.
Dasturlash muhiti bu – dasturchi yozadigan kodlarni aynan qanday tilda va
muhitda yozishi tushuniladi. Masalan: keng tarqalgan va ko‘plab foydalanuvchiga ega
muhitlarni misol qilish mumkin. PHPStorm —
asosan PHP dasturchilarga,
VisualStudio — .Net dasturchilarga, NetBeans —Java, PHP dasturchilarga,
PHPDesigner — asosan veb (PHP) dasturchilarga mo‘ljallangan. Hozirgi kunda dastur
tuzish yuqori darajadagi dasturlash tillari (Delphi, Java, C++, S#, Python) vositasida
amalga oshiriladi. Bu dasturlash tillarining semantikasi
inson tiliga yaqinligi bois
dastur tuzish jarayonini osonlashtiradi.
Python dasturlash tilini o‘qitishda quyidagi asosiy tushunchalar muhim sanaladi.
Funksiya
- ma’lum bir vazifani bajaruvchi, qandaydir nomga ega, bir yoki bir necha
qiymatni qabul qiluvchi, ishni tugatganidan keyin esa asosiy dasturga bir yoki bir necha
natija qiymatlarni qaytaruvchi qism dastur.
Qism dastur- zarurat tug‘ilganda chaqiriladi. U ayni bir kodni bir necha marta
yozish zaruratini bartaraf qilib, butun dastur davomida ko‘p
marta foydalanilishi
mumkin. Bu kodning blokliligini oshiradi, tushunishni osonlashtiradi va xatolarni
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
UIF-2023: 8.2 | 2181-3035 | № 18
~ 17 ~
topishda yordam beradi. Xato bor yoki yo‘qligini bitta kod blokining o‘zida tekshirsa
bo‘ladi. Agar xato qism dasturda bo‘lsa, faqat qism dasturning o‘zini tuzatishga zarurat
tug‘iladi. Agar
qism dasturdan foydalanmasdan, kod bir necha joyda takror-takror
yozilsa, u holda butun dastur bo‘ylab xatolarni qidirishga to‘gri keladi.
• kodni faqat bitta joyda yangilash kerak bo‘ladi: Kiritilgan barcha tuzatishlar
qism dastur chaqirilishi bilan amal qila boshlaydi.
• protsedura- funksiyaga o‘xshash ko‘p marta foydalanilishi mumkin bo‘lgan
qism dastur bo‘lib, yagona farqli jihati hech qanday qiymatni qaytarmaydi.
Python dasturlash tilining har xil masalalarni yechishga mo‘ljallangan bir necha
foydali standart funksiyalari mavjud:
Har bir funksiya hamda protseduraga albatta
nom berish kerak va bu nom
Pythonda define (ing. define – aniqlash) so‘zidan olingan def kalit so‘zi bilan
boshlanadi.
