4. Yonilg`ilarning alternativ turlari va ulardan foydalanish
Neftdan olinadigan yonilg`ilarni sarflanishi va narxining tez oshib borishi, ularning zaxiralarini tobora kamayib borayotganligi boshka turdagi yonilg`ilarni kidirib topish va ulardan foydalanishni takozo etadi. Dvigatellarni konstruksiyalariga uzgartirishlar kiritib ularda yokilig urniga spirtlar, ammiak, biogaz, vodorod va boshkalar ishlatib kelinmokda.
Dizel dvigatellarining umumiy energetik foydali ish koeffitsiyenti neft yonilg`isida 15%, yonuvchi slanetslarda 11%, kumir yonilg`isida 9% ga teng, karbyuratorli dvigatellarda esa mos xolda 13, 10 va 8% ga teng.
Keyingi yillarda neft yonilg`ilarini urnida metanol (metil spirti) va etanol (etil spirti) ni ishlatishga xarakat kilinmokda. Chunki bir xil xarorat va bosimda metanol bilan xosil kilingan ishchi aralashma benzin aralashmasi bilan teng yonish xararoratiga ega, undan tashkari, metanol-xavo aralashmasi zichrok va foydali ish koeffitsiyenti ancha yukori.
Sof metanolni oktan soni 92 ga teng (tadkikot usulida), bu esa dvigatelni sikish darajasini 14 gacha kutarib dvigatelni samarali kuvvatini 20% gacha oshirish mumkin.
Metil va etil spirtlarining oktan sonlari yukoriligiga karamasdan seton sonlari past, shuning uchun ularni karbyuratorli dvigatellarda ishlatilishi maksadga muvofikdir. Ba’zi sharoitlarda ularni dizel yonilg`isi kushib, dizel dvigatellarida ishlatish mumkin.
Spirtlarni yonilg`i sifatida keng kulamda ishlatishni cheklayotgan omillardan biri ularni korrozion xususiyati bulib, dvigatel detallariga salbiy ta’sir kursatadi, ular yonilgi Filtrlari va karbyurator jiklyorlarini berkitib kuyadi, zichlovchi rezina materiallari spirt ta’sirida shishib ketadi, yonish issikligi pastligi tufayli ular uchun yonilg`i baklarini xajmi ikki marta katta bulishi kerak.
Chet ellarda neft yonilg`isi urnida usimlik moylari (kungabokar, loviya, paxta va boshkalar) dan foydalanishga urinilmokda. Usimlik moylarini issiklik berish kobiliyati ancha yukori, lekin ularning yukori kovushokligi tufayli dvigatellarni ishi kiyinlashadi (yonilgi uzatish karshiligi oshadi, yonilg`i nasosini ish unumi pasayadi, purkash va aralashma xosil kilish jarayonlari yomonlashadi). Bularning xammasi yonilgini tula yonmasdan detallarni spirtlarida kurum xosil bulishi va yonilg`ini solishtirma sarfini oshishiga sabab buladi. Alternativ yonilg`i turlarining ayrim fizik kursatkichlari 1-jadvalda keltirilgan.
Alternativ yonilg`ilarning kursatkichlari
|
