|
Guliston davlat universiteti axborot texnologiyalari va fizika-matematika fakulteti amaliy matematika va axborot texnologiyalari kafedrasi
|
| bet | 7/14 | | Sana | 27.01.2024 | | Hajmi | 0,76 Mb. | | #147056 |
Bog'liq Safoyev Dilnoza kurs ishi 1Xato turlari... Qabul qilingan gipoteza umumiy aholidan olingan namunani o'rganish asosida tekshiriladi. Tanlov tasodifiy bo'lganligi sababli, tekshirish har doim ham to'g'ri xulosaga olib kelmaydi. Bunday holda, quyidagi holatlar yuzaga kelishi mumkin:
Asosiy gipoteza to'g'ri va qabul qilingan.
Asosiy gipoteza to'g'ri, lekin u rad etilgan.
Asosiy gipoteza noto'g'ri va u rad etilgan.
Asosiy gipoteza to'g'ri emas, lekin u qabul qilinadi.
Ikkinchi holatda, kimdir gapiradi birinchi turdagi xato, ikkinchi holatda biz gaplashamiz ikkinchi turdagi xato.
II – BOB. BIR VA KO’P FAKTORLI REGRESSION MODELNI QURISH
Gipotezadan ilmiy ijodning samarali vositasi sifatida foydalanish olimlar o‘rganilayotgan h.odisalarning moh iyatini qay darajada teran tushunganini ko‘rsatadi, tadqiqotni ilmiy h.akiqatni izlashga, faktlarni saralab, to‘g‘ri va soxtaga ajra tishga yo‘naltiradiki, bu ilmiy bilimning o‘sishiga ko‘makla shadi. Ilmiy gipoteza evristik bilish vazifasini bajarish uchun ma’lum talablarga javob berishi kerak. U mavjud bilim lar va faktlarga zid bo‘lmasligi, prinsipial tekshiriladigan, maksimal darajada sodda, o‘zining bevosita ob’ektiga nisba tan ortiqcha bo‘lishi, ya’ni uni ilmiy faktlarning anchakeng so hasiga tatbiq etish imkonini berishi kerak.4
Bunda gipoteza quyidagi hollarda layoqatli bo‘lishini na zardatutish kerak:
• muayyan mazmun va ma’noga ega bo‘lishi kerak, fanda ma’no va mazmunsiz gipotezalar bo‘lishi mumkin emas;
• o‘rganilayotgan borliqning muayyan bo‘lagiga nisbatan ta’ riflanishi lozim;
• haqqoniy bilim, ilmiy haqiqatga zid kelmasligi kerak;
• spekulyativ, sof akliy mushohada xususiyatiga ega bo‘lmas ligi, prinsipial sinovdan o‘tkazish imkonini berishi lozim;
• ilmiy bashorat kilish, asoslash kobiliyatiga ega bo‘lishi kerak;
• ilmiy (noilmiy, masalan, liniy emas) dunyokarash prinsip lariga muvofiq bo‘lishi lozim;
• arxiv tokchalarida chang bosib yotmasdan, ilmiy ijod mexa nizmida faol ishlashi kerak.
Gipotezaning yuqorida zikr etilgan shartlarni qondiruvchi ijodiy salohiyati olimning tirishqoq fikrini uygotishdan ibo rat bo‘lib, bu har qanday bilimning jonli rivojlanishi, hara kati shaklidir. Gipoteza bu noma’lumdan ma’lumga, ehtimol tugilgan bilimdan haqqoniy bilimga, nisbiydan mutlaqqa o‘tish shakli demakdir.
Ilmiy ijod jarayonida yangi, Nils Bor ta’biri bilan ayt ganda, «telbanamo» gipotezalar ilgari surilmas ekan, bu fanda turg‘unlik hukm surayotganidan dalolat beradi: demak, ilmiy bilimning mazkur sohasida muammolar mavjud emas, ya’ni bilim rivojlanmayapti. Qarama karshi gipotezalar ilmiy bilish olamida yashab qolish uchun o‘zaro kurash olib borayotgan fan so hasida haqiqiy ijodiy muhit, ilmiy bilimning jadal o‘sishi yaqqol ko‘zga tashlanadi. Yuqorida optikadagi ikki qarama qar psh gipoteza haqida keltirilgan misol kamida ikkita mantiqiy xulosachiqarish imkonini beradi: birinchidan, bu gipotezalarning birortasi ham optik hodisalarning butun rang barangligini to‘la tavsiflab berishga qodir emas; ikkinchidan, yoruglikning tabiati zarra yoki to‘lqinning od diy, ko‘rgazmali obrazidan ancha murakkab bo‘lib, prinsipial noklassik, kvant xususiyatiga ega.
Qarama qarshi ilmiy gipotezalarni ijodiy analizdan o‘tka zish, taqqoslash muhim metodrlogik xulosaga olib keladi: qara ma qarshiliklar, bir birini istisno etuvchi jihatlar va ten densiyalar bizning bilishimizga ham, hodisalarning tabiatiga xam xos, ya’ni bilish ham, hodisalar ham turg‘un emas, balki jo‘shkin, rivojlanuvchi, dialsktiqdir.
Olimning ijodiy, ammo amalda ancha murakkab vazifasi gipotezaning layoqatliligini asosyaab berish, uning asosiy faraz lari bejiz ilgari surilmagani, ular teran tadkiqotlar, musho hadalar, h ar xil faktlar, bilimlar va nazariyalarni taqqos lash natijalari ekanini ko‘rsatishdan iborat. Fanda gipoteza larni ilgari surshn va asosyaab berishda tadkiqotchining butun bilimi, iste’dodi, ijodiy imkoniyatlari namoyon bo‘ladi.
Ilmiy ijod jarayonida gipotezalarning to‘g‘riligi, zidsiyat sizligi bir necha karra sinovdan o‘tkaziladi. Tekshiruvlarning ijobiy natijasi gipotezaning to‘g‘riligini tasdiklaydi yoki gipoteza xaqqoniy ilmiy nazariyaga aylanganini ko‘rsatadi. Bu ilmiy ijodning tantanasi, chinakam ilmiy kashfiyotdir. Ilmiy ijodda teran, mazmunli gipoteza ilmiy bilimning o‘sishi, fan da prognoz va bashorat qilish, ilmiy qonunni kashf etish va nazariya yaratish uchun pishiq poydevor bo‘lib xizmat kiladi.
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
Guliston davlat universiteti axborot texnologiyalari va fizika-matematika fakulteti amaliy matematika va axborot texnologiyalari kafedrasi
|
