Guruh talabasi Avazov Orifjonning matematik dasturlash fanidan tayyorlagan mustaqil ish mavzu: Korxonalarda qollaniladigan iqtisodiy-matematik usullar va modellar Reja

Download 16,68 Kb.
bet	1/2
Sana	14.02.2024
Hajmi	16,68 Kb.
	#156758

1 2

Bog'liq
O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi uganch D-fayllar.org

xmlns:w="urn:schemas-microsoft-com:office:word"
xmlns="http://www.w3.org/TR/REC-html40">
Orta taZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA OLIM VAZIRLIGI
Uganch Davlat Universiteti
211/1-guruh talabasi
Avazov Orifjonning
MATEMATIK DASTURLASH fanidan
tayyorlagan
MUSTAQIL ISH
Mavzu: Korxonalarda qollaniladigan iqtisodiy-matematik usullar va modellar
Reja:
1. Model haqida asosiy tushunchalar.
2. Milliy iqtisodiyotda matematik usullar va modellar qoilanishining zarurligi.
3. Ikkilangan masalalarning iqtisodiy mang hisoblash texnikasi yordamida modelni tadqiq etish uchun texnik va dasturiy vositalar tanlanadi. Dasturiy vositalar sifatida prosteduraga moljallangan tillar yoki modellashtirish avtomatlashtirilgan tizimlardan foydalanish mumkin.

Modellarni tadqiq etish uchun universal yoki ixtisoslashtirilgan hisoblashtizimlaridan foydalanish mumkin. Universal hisoblash tizimlari yordamida analitik modellashtirishni amalga oshirish uchun texnik vositalarga katta talablar qoyiladigan asosiy talablar bu kattahajmdagi etarli botkazishda har doim element parametrlariga almashib ketma-ket murojat etiladi va shuning uchun ularni hammasi tezkor xotirada saqlanishi mumkin.

Mashinada modellarni yaratish jarayonini soddalashtirish va tezlashtirish harakati imitastion modellarni dasturlashni avtomatlashtirilgan tizimlariga olib keladi. Tadqiqotchini dasturlashdan ozod qilgan bir necha tizimlar ishlab chiqiladi. Dastur avtomatik ravishda biror-bir formal sxema asosida yaratiladi. Formal sxema tadqiqotchi tomonidan berilgan tizim parametlari, tashqi tara ishlab chiqiladi. Dastlabki matkazilgan tajriba natijalari asosida asosiy chiqish mashimcha chiqish natijalari esa tadqiqotchi koyicha olinadi. Bunday tizimlar avtomatlashtirilgan universal imitastion modellar yoki imitastion dasturlar generatori deyiladi. Modellashtirishni dasturiy va texnik vositalari bir necha mezonlarni hisobga olgan holda tanlanadi. Unda zaruriy shartlardan biri bu - konsteptual va matematik modelni yaratish uchun vositalarni etarli va tolishligidir.
Modellashtirish tilini tanlagandan soz ichiga oladi: algoritmni ishlab chiqish, kirish mag`rilash. Bu juda muhim kolib, boshqa dasturlash jarayonlarda kam farqlanadi.
Umuman, modellashtirish natijalari tizimni ishlash qobiliyati haqida echim qabul qilish uchun, eng yaxshi loyiha variantini tanlash uchun yoki tizimni optimallashtirish uchun ishlatiladi. Tizimni ishlash qobiliyati asosan parametrlarni mumkin boyicha echim qabul qilinadi. Hamma ishga yaroqli boyicha samaradorlik kriteriyasi maksimal qiymat qabul qiluvchi variant tizim tanlab olinadi. Eng umumiy va murakkab bu tizimni optimallashtirishdir: tizim parametrlari oplamini topish talab etiladiki, bunda samaradorlik kreteriyasining maksimal qiymatini tarayotgan chiziqli programmalash masalasi birinchi navbatda iqtisodiy masalalarda, resurslar taqsimoti va ulardan foydalanishning optimal usullarini izlashda yuzaga keldi. Bunday masalalarda op botiborga olish zarur. Shuning uchun ham ularni yechish algoritmlarini zamonaviy hisoblash texnikasisiz amalga oshirish qiyin.
Shunday masalalardan biri transport masalasidir. Shaharda 2ta un ombori va 2ta non zavodi bor. Har kuni birinchi ombordan 50t, ikkinchi ombordan esa 70t un olib chiqib ketiladi. Bu unlar non zavodlariga olib boriladi, bunda, birinchi zavod 40t, ikkinchi zavod 80t un qabul qiladi. Unni ixtiyoriy ombordan ixtiyoriy zavodga olib borish mumkin. faraz qilaylik, birinchi ombordan birinchi zavodga 1t un olib borish 1,2 so 1,6 so 0,8 so 1 solsin. Yuk tashishni narxi minimal borinish beraylik. Birinchi ombordan zavodlarga olib boriladigan un miqdorini mos ravishda x1 va x2 bilan, ikkinchi ombordan birinchi va ikkinchi zavodlarga olib boriladigan un miqdorini esa mos ravishda x3 va x4 bilan belgilaymiz. xi (i=1, 2, 3, 4) lar quyidagi shartlarni qanoatlantiradi:
(1.1.1) sistemaning birinchi ikki tenglamasi har bir ombordan olib chiqiladigan un miqdorini bildiradi, keyingi ikkita tenglama esa har bir zavodga keltiriladigan un miqdorini bildiradi. (1.1.2) tengsizlik zavodlardan omborlarga un qaytarilmasligini bildiradi. Yuk tashishlarning umumiy narxi quyidagi formuladan aniqlanadi
(1.1.3)
Matematik nuqtai nazardan masalani quyidagicha bayon qilish mumkin, f funksiya eng kichik qiymatiga erishadigan, (1.1.1), (1.1.2) shartlarni qanoatlantiruvchi xi (i=1, 2, 3, 4) sonlarini topish kerak.
(1.1.1) sistemani qaraylik. Bu sistema 4ta nomalgani uchun (1- va 2-tenglamalarni qoladi) quyidagi (1.1.1) ga ekvivalent borish mumkin:
x1= 40, x2 = 10, x3 = 0, x4 = 70. (1.1.9)
Bu holda yuk tashishlarning narxi 134 soladi. Yuk tashishlarning mumkin boplab umumiy algoritmlari ishlab chiqilgan. Chiziqli programmalashtirish masalalarini yechishda EHM larning qollash uchun keng imkoniyat yaratdi.
Iqtisodiy jarayonlarni tahlil qilishda har qadamda orishga tori keladi. Iqtisodiy olib, bir-biridan funkstional bogrinishida borsatkichlarning miqdoriy munosabatlari va funkstional bogrganish matematikaning asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi.
Iqtisodiy tahlilda qoglib boshqarish, rejalashtirish, tijorat, buxgalteriya hisobi va statistikasi hamda bashorat qilishda va boshqa konalishlarda foydanalilmoqda. Matematik dasturlash va matematikaning boshqa usullarini kolgan masalalarni echishda foydalanish hisoblash texnikasi paydo boildi va samarali foydalanilmoqda. Murakkab iqtisodiy masalalarni zamonaviy hisoblash texnikasiz tori echishning imkoniyati yominlangan. Izlanuvchi iqtisodchilar, katta muvaffaqiyatlarni koz faoliyatlarida bu usullardan kengroq foydalanishlari uchun ularni chuqurroq ozlashtirilganligiga va dasturiy taliq.

Download 16,68 Kb.

1 2

Download 16,68 Kb.