«Pedagogika» atamasi yunoncha bo‘lib,
«bola yetaklovchi» degan ma’noni
bildiradi. Tarixiy manbalarning ko‘rsatishicha, qadimgi Yunonistonda o‘z
xo‘jayinining bolalarini sayr qildirgan, maktabga olib boradigan qullarni
«bola yetaklovchi», ya’ni tarbiyachini
«pedagogos» deb atashgan. Keyinchalik esa
bolalar ta’lim tarbiyasi bilan shug‘ullanishga maxsus tayyorlangan o‘qimishli
donishmandlarni
«pedagog» deb atay boshlaganlar.
Dastlabki maktablar qadimgi Sharqda (
Vavilon, Misr, Hindistonda ) paydo bo'lib,
ularda bolalarga ma'muriy-xo'jalik boshqaruvi asoslari o'rgatilgan.
Antik davrda maktablar
Sparta, Afina va
Rim tarbiya tizimining muhim tarkibiy
qismi sifatida faoliyat olib borganlar.
Qadimgi Yunonistonda bunday joylar akademiya deb nomlangan.
«Akademiya» so'zi afsonaviy qahramon Akadema nomidan kelib chiqqan. Eramizdan avvalgi IV
asrda Afina yaqinidagi Akadema nomi bilan nomlanuvchi joyda Platon o'z
shogirdlariga ma‘ruzalar o‘qigan bo‘lib, keyinchalik ta‘lim tashkil etiluvchi maskan
ham shunday nom bilan atala boshlagan. Qadimgi Rim va Yunonistonda bolalarga
bilim berish faylasuflar zimmasiga yuklatilgan.
Jamiyatning tabaqalanishi natijasida, quldorlik tuzumida bolalarni ta'lim
maskanlariga olib borish va olib kelish vazifasini qullar bajarishgan va ular
«pedagog» deb nomlanganlar. Ushbu tushunchaning ma'nosi
«bola yetaklovchi» demakdir.
Tarixiy taraqqiyotning keyingi bosqichlarida bolalarga tizimli bilimlarni berish bilan
doimiy shug‘ullanuvchi kishilar aynan shu nom bilan atala boshlaganlar.
Feodalizm davrida aksariyat maktablar masjid (musulmon mamlakatlarida) yoki
ibodatxonalar
(Hindiston) qoshida tashkil etilgan. Bunday maktablarda yoshlarga
diniy bilimlar bilan birga dunyoviy bilimlar ham o'rgatilgan.
O‘rta asrlar davrida, Sharqda akademiya ko‘rinishidagi ta‘lim muassasalari ham
