Ishning ilmiy-amaliy ahamiyati. Ta’limni kompyuterlashtirish, yangi axborot va
pedagogik texnologiyalarni hayotga tatbiq qilishda, informatika umumta’lim fanini
o’qitishda yutuqlar bo’lsa-da, yechimini kutayotgan muammolar ham ko’p.
Tadqiqot natijasida respublikamiz ta’lim muassasalarida “Umumiy o’rta ta’lim
maktablarda informatikaning boshlang’ich mavzulari ya’ni “Windows operatsion
sistemasi” mavzusini o’qitishda mavjud kamchiliklar va yutuqlar o’rganildi.
Natijada ushbu mavzuni o’qitish, noan’anaviy ta’lim usullarini foydalanishning
takomillashtirishi
bo’yicha
taklif
va
tavsiyalar
berildi.
Kurs ishning tuzilishi. Kurs ishi kirish, 2 ta bob, xulosa va foydalanilgan
adabiyotlar ro’yxatlaridan iborat.
I-BOB. Windows operatsion sistemasining imkoniyatlari va qulayliklari
1.1. Kompyuterni boshqaruvchi dasturlar haqida.
Dasturiy taʼminot yoki Software bu Komputerda maʼlum bir turdagi vazifani
bajarish uchun ishlab chiqilgan vositadir. bu hisoblash texnikasi vositalari bilan
ma’lumotlarni qayta ishlash tizimini yaratish va ulardan foydalanish uchun dasturiy
va
hujjatli
vositalarni yig‘indisi
tushuniladi.
Aynan shu dasturiy taʼminotgina kompyuter — „quruq temir“ degan atamani yoʻqqa
chiqargan. Dasturiy vositalar Komputer tomonidan qoʻllaniladigan barcha dasturlar
toʻplamidir. Ingiliz tilida bu atama software yaʼni „soft“ — yumshoq, „ware“ —
„mahsulot“ degan maʼnoni bildiradi.
Dasturiy taʼminot 3 guruhga boʻlinadi: 1-Sistema dasturlari (unga turli
yordamchi vazifalarni bajaruvchi dasturlar kiradi: Task Manager (Windows OSda
mavjut)), 2-Amaliy (unga foydalanuvchiga aniq bir foydalanish sohasida
maʼlumotlarga ishlov berish va qayta ishlashni amalga oshiruvchi dasturlar, masalan
: Microsoft Office, Adobe CC), 3-Uskunaviy dasturlar (bular dasturlassdir).
Hisoblash tizimi (kompyuter va tarmoqlar) tarkibi. Hisoblash tizimi tarkibi
konfigurasiya deb ataladi. Odatda hisoblash texnikasining apparat va dasturiy
vositalari alohida olib o’rganiladi. Shuning uchun ham mos ravishda hisoblash
tizimlari apparat konfigurasiyasi va dasturiy konfigurasiyasi alohida olib
o’rganiladi. Bunday bo’linish axborot texnologiyalari uchun muhim ahamiyatga
egadir, chunki ko’p xollarda alohida olingan masala echimini ham apparat, ham
dastur vositalari yordamida ta’minlash mumkin. Apparat ta’minoti. Hisoblash
tizimlarining apparat ta’minoti tarkibiga, apparat konfigurasiyani tashkil etuvchi
qurilma va asboblar kiradi. Zamonaviy kompyuter va hisoblash majmua
(kompleks)lari blok-modulli konstruksiya (tuzilish)dan iborat. Ma’lum ishlarni
bajarishga zarur bo’lgan apparat konfigurasiyani tayyor blok va qismlardan yig’ib
olish mumkin. Qurilmalarning, markaziy prosessorga (Central Processing UNIT,
CPU) nisbatan joylashishiga qarab tashqi va ichki qurilmalarga ajratamiz. Tashqi
qurilmalar, qoida bo’yicha, ma’lumotlarni kiritish va chiqarish qurilmalaridir, ularni
odatda periferik qurilmalar ham deb ataladi. Bundan tashqari ma’lumotlarni uzoq
saqlashga mo’ljallangan qurilmalar ham tashqi qurilmalarga kiradi. Alohida blok va
qismlar orasidagi kelishuvchanlik, birgalikda ishlashdagi moslanuvchanlik,
apparatli interfeys deb ataluvchi o’tish apparat-mantiqiy qurilmalari yordamida
bajariladi. Hisoblash texnikasidagi apparat interfeysiga belgilangan standartlar
protokollar deyiladi. Shunday qilib, protokol – bu qurilma yaratuvchilari tomonidan,
bu qurilmaning boshqa qurilmalar bilan muvaffaqiyayatli va kelishilgan holda
birgilikda ishlashi uchun, ishlab chiqiladigan texnik shartlar majmuasidir.
Dasturiy ta’minot Dastur – buyruqlarning tartiblangan ketma-ketligidir. Кompyuter
uchun tuzilgan har dastur vazifasi – apparat vositalarni boshqarishdir. Birinchi
qarashda dasturning qurilmalar bilan xech qanday bog’liqligi yo’qdek ko’rinadi,
ya’ni masalan, dastur kiritish qurilmlaridan ma’lumot kiritishni va chiqarish
qurilmalariga ham ma’lumot chiqarishni talab qilmasa ham, baribir uning ishi
kompyuterning apparat qurilmalarini boshqarishga asoslangan. Кompyuterda,
dasturiy va apparat ta’minot, doimo uzilmas aloqada va uzluksiz bog’lanishda
ishlaydi. Biz bu ikki kategoriyani alohida ko’rib chiqayotganimizga qaramasdan,
ular orasida dialektik aloqa mavjudligi va ularni alohida ko’rib chiqish shartli
ekanlgini sedan chiqarmaslik kerak. Кompyuterlar va hisoblash tizimlarining
dasturiy ta’minoti tuzilishini dasturiy konfigurasiya deb ham ataladi. Dasturlar
orasida xuddi kompyuterning fizik qismlari orasidagi kabi o’zaro aloqa mavjud.
Aksariyat ko’pgina dasturlar, quyiroq darajadagi boshqa dasturlarga tayanib
ishlaydi. Bunday bog’lanish dasturlararo interfeys deyiladi. Bunday interfeys
(muloqot) ning mavjudligi texnik shartlar va o’zaro aloqa qoidalariga asoslangan
bo’lsa ham, amalda u dasturiy ta’minotni o’zaro aloqada bo’lgan bir nechta sathlar
(daraja)larga taqsimlash bilan ta’minlanadi.
Dastur ta’minoti sathlari piramida tuzilishiga egadir. Har bir keyingi sath
oldingi sathlar dasturiy ta’minotiga tayanadi. Bunday ajratish, hisoblash tizimining
dasturlarni o’rnatishdan boshlab, to amalda ekspluatasiya qilish va texnik xizmat
ko’rsatishgacha bo’lgan ish faoliyatining hamma bosqichlari uchun qulaydir.
Shunga alohida etibor berish kerakki, har bir yuqoridagi sath butun tizimning
funksionalligini oshiradi. Masalan, asos dasturiy ta’minoti 7 sathiga ega bo’lgan
hisoblash tizimi ko’p funksiyalarni bajara olmaydi, ammo u tizimli dasturiy
ta’minotni o’rnatishga imkon beradi, ya’ni sharoit yaratadi. Rasm 1. Asos dasturiy
ta’minoti. Dasturiy ta’minotning eng quyi sathi-asos dasturiy ta’minotidan iboratdir.
Bu ta’minot asos apparat vositalari bilan aloqaga javob beradi.
Qoida bo’yicha, asos dasturiy vositalari bevosita asos qurilmalari tarkibiga kiradi va
doimiy xotira deb ataladigan maxsus mikrosxemalarda saqlanadi. Dastur va
ma’lumotlar doimiy xotira (DX) mikrosxemalariga ularni ishlab chiqish vaqtida
yoziladi va ularni ishlash jarayonida o’zgartirish mumkin emas. Amalda, ishlatish
vaqtida asos dasturiy vositalarini o’zgartirish zaruriyati kelib chiqsa, DX
mikrosxemasi o’rniga qayta dasturlash imkoniga ega bo’lgan doimiy xotira
qurilmasidan foydalaniladi. Bu xolda DX mazmunini hisoblash tizimi tarkibida
bevosita o’zgartirish mumkin (bunday texnologiya flesh texnologiya deb ataladi),
yoki hisoblash tizimidan tashqarida, maxsus programmator deb ataladigan
qurilmalarda bajariladi.
Tizimli dasturiy ta’minot. Bu sathdagi dastur, kompyuter tizimining boshqa
dasturlari va bevosita apparat ta’minoti bilan o’zaro bog’lanishni ta’minlaydi, ya’ni
bu dasturlar dallollik vazifasini o’taydi. Amaliy dasturiy ta'minot Xizmatchi dasturiy
ta'minot Asos dasturiy ta'minot Tizimli dasturiy ta’minot Butun hisoblash tizimining
ekspluatasiya (ishlatish) ko’rsatkichlari ish sathining dasturiy ta’minotiga
bog’liqdir. Masalan, hisoblash tizimiga yangi qurilma ulash vaqtida boshqa
dasturlarni shu qurilma bilan bog’lanishini ta’minlash uchun, tizimli darajada dastur
o’rnatilishi kerak. Aniq qurilmalar bilan o’zaro bog’lanishga javob beruvchi
dasturlar qurilma drayverlari deyiladi va ular tizimli sath dasturiy ta’minoti tarkibiga
kiradi. Tizimli sath dasturlarining boshqa sinfi foydalanuvchi bilan bog’lanishga
javob beradi.Aynan shu dasturlar yordamida foydalanuvchi, hisoblash tizimiga
ma’lumotlarni kiritish, uni boshqarish va natijalarni o’ziga qulay ko’rinishda olish
imkoniga ega bo’ladi. Bunday dasturiy vositalar, foydalanuvchi interfeysini
ta’minlash vositalari deb ataladi. Кompyuterda ishlash qulaylgi va ish joyi
unumdoligi bu vositalar bilan bevosita bog’liqdir. Tizimli satx dasturiy ta’minoti
majmuasi kompyuter operatsion tizimi yadrosini tashkil etadi. Operasion tizimning
to’liq tushunchasini biz keyingi boblarda ko’rib o’tamiz, bu erda esa biz faqat, agar
kompyuter tizimli sath dasturiy ta’minoti bilan jihozlangan bo’lsa, u holda
kompyuter yanada yuqori darajadagi dasturni o’rnatishga va eng asosiysi dasturiy
vositlarning qurilmalar bilan o’zaro aloqasiga tayyorligini bildiradi. Ya’ni
operatsion tizim yadrosi mavjudligi – insonni hisoblash tizimida amaliy ishlarni
bajarish imkoniyatining zaruriy shartidir. Xizmatchi dasturiy ta’minot. Bu dasturlar
ham asos dasturiy ta’minot bilan, ham tizimli dasturiy ta’minot dasturlari bilan
bog’langan. Xizmatchi dasturlarning asosiy vazifasi (ularni utilitalar deb ham
ataladi) kompyuter tizimini tekshirish, sozlash va tuzatishdan iboratdir. Кo’p
hollarda ular, tizimli dasturlarning funksiyasini kengaytirishga va yaxshilashga
mo’ljallangandir.
Dasturiy ta’minotning eng quyi sathi-asos dasturiy ta’minotidan iboratdir. Bu
ta’minot asos apparat vositalari bilan aloqaga javob beradi. Qoida bo’yicha, asos
dasturiy vositalari bevosita asos qurilmalari tarkibiga kiradi va doimiy xotira deb
ataladigan maxsus mikrosxemalarda saqlanadi. Dastur va ma’lumotlar doimiy xotira
(DX) mikrosxemalariga ularni ishlab chiqish vaqtida yoziladi va ularni ishlash
jarayonida o’zgartirish mumkin emas. Amalda, ishlatish vaqtida asos dasturiy
vositalarini o’zgartirish zaruriyati kelib chiqsa, DX mikrosxemasi o’rniga qayta
dasturlash imkoniga ega bo’lgan doimiy xotira qurilmasidan foydalaniladi. Bu xolda
DX mazmunini hisoblash tizimi tarkibida bevosita o’zgartirish mumkin (bunday
texnologiya flesh texnologiya deb ataladi), yoki hisoblash tizimidan tashqarida,
maxsus
programmator
deb
ataladigan
qurilmalarda
bajariladi.
Dastur – buyruqlarning tartiblangan ketma-ketligidir. Кompyuter uchun tuzilgan har
dastur vazifasi – apparat vositalarni boshqarishdir. Birinchi qarashda dasturning
qurilmalar bilan xech qanday bog’liqligi yo’qdek ko’rinadi, ya’ni masalan, dastur
kiritish qurilmlaridan ma’lumot kiritishni va chiqarish qurilmalariga ham ma’lumot
chiqarishni talab qilmasa ham, baribir uning ishi kompyuterning apparat
qurilmalarini boshqarishga asoslangan. Кompyuterda, dasturiy va apparat ta’minot,
doimo uzilmas aloqada va uzluksiz bog’lanishda ishlaydi.
| 