|
ERTAKLARNING BOLA PSIXOLOGIYASIGA TA’SIRI
|
| bet | 3/6 | | Sana | 12.12.2023 | | Hajmi | 50,11 Kb. | | #117339 |
Bog'liq NAFOSAT KURS ISHI2.2.ERTAKLARNING BOLA PSIXOLOGIYASIGA TA’SIRI
Hozirda ta’lim-tarbiya tizimida asl milliy qadriyatlarga tayanish tobora qaror topib bormoqda va ko‘ngil tarbiyasiga, ya’ni inson ma’naviyatini shakillantirishga birlamchi vazifa sifatida yondashish ustuvor bo‘lib bormoqda. Binobarin, yosh avlodni yoshligidan ma’naviyatli qilib tarbiyalashga e’tibor berib borilsa, u o‘zining katta samarasini beradi.Bolalarimizda kitobga mehr, ishtiyoq uyg‘otish uchun, avvalo, o‘zimiz unga to‘g‘ri munosabatda bo‘lishimiz lozim. Adabiyotga mehr qo‘yishning o‘zida bir hikmat bor.
Bolalar ohangraboli olam sifatida juda tez o‘sish, rivojlanish va o‘zgarishlar ichida yashaydilar. Bu farzand tarbiyasida aynan shu palla qanchalik ahamiyatli ekanining yana bir isbotidir.Bugungi kun psixologlari bolalarni tarbiyalashning usullaridan biri sifatida ertak terapiyani juda ko‘p ta’kidlab o‘tishmoqda. Ertakterapiya bu bolani ertaklar orqali tarbiyalash va davolash metodidir.
Ertaklar aqlga ham, yurakka ham faol ta’sir ko‘rsatadi: aqlni to‘ldiradi, yurakni hissiyotchan qiladi. Barchamiz bolalarimizning jasur va intiluvchan, diyonatli, e’tiqodli, aqlli bo‘lib voyaga yetishini istaymiz. Buning uchun esa, uning tarbiyasiga ijobiy ta’sir qiladigan, aqliy salohiyatini o‘stiradigan ertaklardan foydalansak bo‘ladi.Ertakterapiya atrof-muhit bilan o‘zaro munosabatni mukammallashtirish hamda emotsional buzilishlarni to‘g‘rilashda foylaniladigan usuldir. Ertaklar bolaga umid beradi. Bola qanchalik Yangi yil kechasi sovg‘a olib keladigan Qorboboga ishonsa, u shunchalik hayotga optimist ko‘z bilan qaraydi. Ertaklar orqali biz bolani tarbilaymiz, uning ichki dunyosini boyitamiz, qalbini davolaymiz, hayot haqida bilim beramiz, xayolini o‘stiramiz. Haqiqiy ertakning asosiy belgisi bu - uning yaxshilik bilan tugashidir. Bu bolaga psixologik himoyalanganlik tuyg‘usini beradi. Ertaklarda nimaiki sodir bo‘lmasin,yaxshilik bilan yakun topadi, ertak qahramonlarining boshiga tushgan barcha sinovlar ularni yanada kuchli va aqlli qiladi. Boshqa tomondan, bola yomon xatti-harakatlarni amalga oshirgan qahramonlarning, albatta, qilmishlariga yarasha jazo olishlarini ko‘radi.
Barcha sinovlardan mufaqqiyatli o‘tgan, o‘zining barcha ijobiy hislatlarini namoyon qilgan qahramonlarning esa albatta mukofotlanishiga amin bo‘ladi. Ana shunda hayotning asosiy qonuni yaqqol ko‘rinadi: Sen hayotga qanday munosabatda bo‘lsang, u ham senga shunday javob qaytaradi. Korney Ivanovich Chikovskiy shunday yozgan edi: “Menimcha ertakning maqsadi bolada birovning g‘am-tashvishi uchun qayg‘urish, o‘zganing shodligi uchun xursand bo‘lish, begona insonning taqdirini xuddi o‘ziniki kabi boshdan o‘tkazish kabi insoniylikni qanday bo‘lmasin tarbiyalashdan iboratdir”. E’tibor bering-a, bu yerda ikki insonning o‘zaro bir-birini tushunishi, bir-biriga g‘amxo‘rlik qilishi haqida gap bormoqda. Ertaklarga o‘z ijodida jahon psixologlaridan E.Fromm, E.Bern, E.Gordner, I.V.Vajkov, M.Osorina, E.Lisina kabi psixologlar murojaat qilganlar. Ertaklardan bolalar adolat va adolatsizlik haqida o‘zlarining ilk tasavvuriga ega bo‘ladilar. Ertak bolaning murakkab hayotiy muammolarini hal qilish usullarini ongida saqlab qolishga va qayg‘urishga majbur qiladi. Bunda hayotga qarama-qarshi kuchlarning to‘qnash kelishi va ularni hal qilish borasidagi tajriba ortib boradi hamda ijodiy tasavvur rivojlanadi. Aynan xotira bilan uyg‘unlashgan tasavvur bolaga hayotda shu kabi muammolarga duch kelganda qisqa vaqt ichida to‘g‘ri va samarali yechimni topishga imkon beradi. Ertak esa qahramonlarning xatti-harakatlarini misli ko‘rilmagan holatda aks ettiruvchi, ammo bolaning xotirasi va ongiga eng asosiy, ba’zan esa ilojsizdek tuyulgan, qiyin holatlarning ham baribir yechimi bor, degan tushunchani singdiruvchi hayotning o‘zidir. Hayotda boshi berk ko‘chalar bo‘lmaydi. Ko‘pincha inson shunchaki, ulardan chiqib ketishga tayyor bo‘lmaydi. Ertakterapiya bolaga nima beradi?
1. Ertakterapiya yordamida xayol, ijodiy tasavvur rivojlanadi, ko‘ngil xotirjamligiga erishiladi.
2. Bola o‘zgalar xatti-harakatlarini tahlil qilishni va bu bilimlarini o‘z xatti-harakatlarida qo‘llashni o‘rganadi.
3. Guruhdagi muloqot orqali ishtirokchilar o‘rtasida kommunikativ aloqa o‘rnatiladi.
4. Ertakterapiya kattalarga ham o‘z fobiya, qo‘rquvlarini yengishga yordam beradi, ulardagi agressivlik va xavotirlikni kamaytiradi.
Ertaklar orqali biz bola qalbidagi muammolarni ochishimiz va yechishimiz mumkin. Bunday ertaklar terapevtik ertaklar deb nomlanadi. Ko‘pincha ertaklar kechqurun uyquga yotishdan oldin aytiladi, sababi bola bu paytda tinch bo‘lib, bu aynan unga ta’sir o‘tkazish uchun qulay paytdir. Shuning uchun kechqurun yaxshilik bilan tugaydigan pozitiv mazmunli ertaklar aytib berish kerak. Shuningdek, oila davrasida, kattalarning muhokamasi bilan tinglangan ertaklar muommoni hal qilishga, korreksiyalashga zamin yaratadi. Ertaklar bolani ulg‘aytiradi. Birinchi navbatda ertakni bolaga bajonidil aytib bermoq lozim, shunda xalq ijodidan bola ko‘proq narsa oladi.
Ertaklar bolalik uchun juda muhim hikoyalardir. Bu hikoyalar shunchaki baxtli emas, ular hikoyalarda ko'rsatilgan qahramonlar va fazilatlar orqali haqiqiy axloqiy saboqlarni tasvirlaydi. Ular nafaqat yoshlarning tasavvurini o'ziga jalb qiladi, balki ularning ijodkorligi va fikrlash qobiliyatini ham oshiradi. Bola bu ajoyib hikoyalarni tinglash orqali ko'p narsalarni o'rganadi. Bu, shuningdek, ota-onalar o'z farzandlariga ertak o'qiganda, ota-ona va bola o'rtasida maxsus munosabatlarni yaratadi.
Ertaklar bola bilan muloqot qilish usulidir, ertak orqali hayotni o'rgatish butunlay boshqacha bo'lishi mumkin, lekin haqiqatan ham samarali va mazmunli. Ertak tinglashda bola juda ko'p his-tuyg'ularni boshdan kechiradi, qahramonlar bilan tanishishi va turli xil narsalarni boshdan kechirishi mumkin. Ertaklarda nafaqat hamma narsa go'zal va muammosiz, balki qiyinchiliklarni ham keltirib chiqaradi, ularni engish mumkinligini ko'rsatadi. Ertaklar har bir mamlakatning madaniy merosi sifatida bolaning ma’naviy kamolotida katta ahamiyatga ega. Ertaklar bolaning his-tuyg'ulari va qiziqishlariga javob beradi, uning ongida yangi tushunchalarni yaratadi va rivojlantiradi, uning atrofidagi dunyo haqida ko'proq narsalarni tushunishga yordam beradi. Shuningdek, ular asosiy kasblar bilan tanishishga yordam beradi (masalan, ertakda ko'pincha novvoy, tegirmonchi, temirchi, ovchi, dehqon va boshqalar bor). Ular kattalarning harakatlariga, xatti-harakatlariga, fikrlari va his-tuyg'ulariga ko'p yillar davomida ta'sir qiladigan chuqur taassurot qoldiradilar.
Ertaklar qiziqarli bo’libgina qolmay va o’quvchilarga ko'p foyda keltiradi:
1. Ilk savodxonlikni rivojlantirish Erta savodxonlikni rivojlantirishda hikoya qilish muhim rol o'ynaydi. U savodxonlik uchun muhim qurilish bloki sifatida ishlaydi. Ertak tinglash orqali bolalarning tasavvurlari yanada oshadi. Siz bolalarni ushbu hikoyalardagi hayoliy mamlakat yoki ajoyib olamlar bizning haqiqiy dunyomizdan qanday farq qilishi yoki bir xil bo'lishi mumkinligini muhokama qilish uchun jalb qilishingiz mumkin. Farzandlaringiz bilan bunday muloqot orqali, bu ularga o'z fikrlarini osongina ifoda etishga yordam beradi. Muntazam ravishda hikoya qilish mashg'ulotlari bolaning so'z boyligini kengaytirishga yordam beradi.
2. Ijobiy muammolarni hal qilish ko'nikmalari Bolalar hikoyalar qahramonlaridan o'rganadilar va bu ularga vaziyatni o'z hayotlari bilan bog'lashga yordam beradi. Hikoyalar bolalarga hayotdagi har qanday tashvishlar, janglar va muammolar o'rtasida qanday qilib ijobiy nuqtai nazarga ega bo'lishni ko'rsatadi. Bu ularga tanqidiy fikrlash ko'nikmalarini ham o'rgatadi.
3. Bolalarda chidamlilikni shakllantirish Ko'pgina oilalar va ayniqsa bolalar katta stressni boshdan kechirishlari mumkin. Bunday vaziyatda bolalar yomon narsalar hamma uchun sodir bo'lishini bilishlari kerak. Ertaklar ularga hikoyalarni qahramon g'alaba qozonadigan haqiqiy hayot muammolari bilan bog'lashda yordam berish orqali ularga hissiy chidamlilikni rivojlantirishga yordam beradi. Bu hikoyalar ularga barchamiz hayotiy qiyinchiliklarni boshdan kechirayotganimizni va ular doimo tayyor bo'lishlari va hayotda muvaffaqiyatga erishishlariga ishonishlari kerakligini ko'rsatadi.
4. Madaniy savodxonlik Bolalarga ertak o'qish yoki hikoya qilish nafaqat savodxonlikni rivojlantirish uchun asos bo'libgina qolmay, balki turli madaniyatlararo qadriyatlar va xatti-harakatlarga ham e'tibor beradi.
5. Ertaklar hikoyaning asosini o‘rgatadi.Ertaklar bolalarga hikoyalarni rivojlantirish, nizolarni hal qilish, qahramonlar, qahramonlar va yovuz odamlarni rivojlantirish va shunchaki ularning tasavvurini kengaytirishga o'rgatish uchun ajoyib vositadir. Bundan tashqari, bu ularga badiiy adabiyotni badiiy bo'lmagan hikoyalardan ajratishga yordam beradi. Ko'pincha unutilsa-da, ertaklarni abadiy deb hisoblash kerak. Ota-onalar va o'qituvchilar sifatida siz ushbu janrni bolalarga tanishtirish usullarini tadqiq qilish va ularga siz, ota-onangiz, bobo-buvilaringiz va boshqalar madaniyatimizning hikoya qilish an'analarining bir qismi sifatida saqlab qolgan hikoyalardan bahramand bo'lishlariga imkon berish yaxshi fikrdir.
Ertaklar quyidagilarga bo'linadi:
• Boshlang'ich skriptlar: "Bir vaqtlar bobo va buvisi yashagan" va hokazo.
• Hayvonlarning ertaklari - bu erda asosiy qahramonlar hayvonlardir.
• Formulyatsiyalar - takrorlashlar mavjud bo'lgan joylarda, masalan, Osmon yiqilib, Rops, ya'ni.
• Mo'jizalar - bosh qahramon tark etishi kerak bo'lgan xavfsiz joy bo'lgan joyda, nimadir sodir bo'ladi, u sinovdan o'tadi va oxirida u o'z makoniga, uyiga, qal'asiga qaytadi va uning jamiyatdagi jasoratlari e'tirof etiladi.
• Xalq ertaklari - bu xalq bilan an'analarning o'zgarishi bilan bog'liq bo'lgan kelib chiqishi noma'lum hikoyalar
• Adabiy ertaklar - bu bitta muallifning hikoyasi
• Muallif ertaklari
• Uy ertaklari
• Afsonaviy va afsonalar
• Hikoyalar
• Bolaning o'zi haqida hikoyalar
Ertaklar bolalarni hayoliy mamlakatga olib borishi mumkin, ammo ular o'sib ulg'aygan sayin, bu hikoyalarning axloqiy haqiqatlari ularning qalblari va onglarida saqlanib qoladi.
|
| |
