4 – ma’ruza
Identifikatsiyalash masalasini qo‘yilishi va ob’ektlarni
identifikatsiyalash muammolari.
Режа
Identifikatsiyalash masalasini qo‘yilishi.
Identifikatsiyalash protsedurasi.
Adabiyotlar
Юсупбеков Н.Р., Мухитдинов Д.П., Базаров М.Б. Электрон ҳисоблаш
машиналарини кимё технологиясида қўллаш. Олий ўқув юртлари учун
дарслик. –Т.: Фан, 2010.
Гартман Т.Н., Клушин Д.В. Основы компьютерного моделирования
химико технологических процессов: Учеб. пособия для вузов. – М.:ИКЦ
“Академкнига”, 2016. 416с.
Кафаров В.В. Математическое моделирование основных процессов
химической технологии. - М.: Высшая школа. 1999.
Кафаров В.В., Глебов М.Б. Математическое моделирование основных
процессов химических производств. - М.: Высшая школа. 1991.-400 с.
Дворецкий С.И., Егоров А.Ф., Дворецкий Д.С.Компьютерное
моделирование и оптимизация технологическихпроцессов и
оборудования: Учебное пособие. Тамбов: Изд-во Тамб. гос. техн. ун-та,
2003. 224 с
Комиссаров М.А., Глебов М.Б., Гордеев Л.С. Химико-технологические
процессы. Теория и экспременты. – М.: Химия, 1999. – 358 с.
Юсупбеков Н.Р. Математическое моделирование технологических
процессов. Ўқув қўлланма. - ТошДУ.: 1989.
Obyektni matematik tavsifini identifikatsiyalash jarayonni matematik
modelini monandligini qurishda asosiy bosqich bo‘lib hisoblanadi va
shuning uchun o‘zi bilan birga kimyo texnologik jarayonlarni matematik
modellashda markaziy masalalardan biri bo‘lib hisoblanadi. Yuqorida
ko‘rsatib o‘tilgandek bunday jarayonlarning ko‘pchiligi fazo va vaqt
bo‘yicha taqsimlangan ko‘p fazali ko‘p komponentli muhitni ifodalaydi.
Bunday jarayonlarning muhim alohidaliklari ularning massa va issiqlik
o‘tkazish apparatlaridagi jarayonlarning gidrodinamik holati aniqlangan –
stoxastik tabiatli bo‘lgani bilan belgilanadi. Buning natijasi sifatida
matematik modellarning parametrlari jarayonni o‘tishini stoxastik
alohidaliklarini akslantiradi va statistik metodlar bilan aniqlanadi.
Hozirgi vaqtda parametrlari bo‘yicha chiziqli bo‘lgan matematik
modellarni baholash nazariyasi ko‘proq ishlab chiqilgan. Lekin kimyo
texnologik jarayonlarning ko‘pchiligi parametrlari bo‘yicha nochiziqli
bo‘lib hisoblanadi, bu o‘z navbatida ularni identifikatsiyalash masalalarini
yechishda ancha qiyinchiliklar tug‘diradi. Shuning uchun nochiziqli
modellarni identifikatsiyalashni yoki taxminiy baholash yordamida, yoki
kimyo texnologik jarayonni dastlabki modelini chiziqlantirish yo‘li bilan
amalga oshiriladi. Ushbu bobda ham chiziqli va ham nochiziqli matematik
modellarni identifikatsiyalash metodlari ko‘rib chiqiladi.
Noma’lum parametrlarni baholash bilan bir qatorda identifikatsiyalash
masalasi kimyo texnologik jarayonni modeli bo‘yicha hisoblanadigan holat
o‘zgaruvchilarini tajriba asosida kuzatiladigan qiymatlari bilan
taqqoslanishini ko‘zda tutsa, bu bobda undan tashqari modelni real obyektga
mos kelishi (monandligi)ni o‘rnatish metodlari ham ko‘rib chiqiladi.
Statsionar modellar uchun modelni identifikatsiyalash aniq ko‘rinishdagi
funksional operatorni yoki dinamik modellar uchun operatorini aniqlashga
keltiriladi:
bu yerda, t – vaqtni bogliq bo‘lmagan o‘zgaruvchisi;
– kirish ta’sirlarining vektori;
– matematik modelning koeffitsiyentlari.
Identifikatsiyalash masalasi tenglamalar sistemasini matematik tavsifini
strukturasini va jarayonni bir xil kirish ta’sirlarida ( ) va modelni chiqish
o‘zgaruvchilarini eng yaxshi mos kelishini ta’minlaydigan ularning
koeffitsiyentlarni aniqlashdan iborat. Identifikatsiyalash protsedurasi modelni
modellanayotgan obyektga monandligini (mosligini) ta’minlaydi.
F
1
F
)
,
(
а
Х
Ф
y
E
)
),
(
),
(
(
)
(
t
t
a
t
X
Ф
t
y
t
E
X
а
X
Identifikatsiyalash
protsedurasi
sxematik
ravishda
quyidagicha
ifodalanishi mumkin.
1-rasm. Identifikatsiyalash protsedurasining sxematik ko‘rinishi
bu yerda, – chiqish o‘zgaruvchilarining vektori;
– chiqish o‘zgaruvchilari vektorining hisoblangan qiymati;
– NO‘A yordamida chiqish o‘zgaruvchilarini kuzatish vektori;
– obyekt shovqini;
– asboblar shovqini;
– nazorat o‘lchash asboblari NO‘A.
y
y
taj
у
Matematik modelning strukturaviy identifikatsiyalash
kuzatish vektorlarining va ma’lumoti bo‘yicha (agar
matematik tavsif tenglamasini strukturasini (MTTS), ya’ni
ko‘rinishini va MTTS ni o‘lchamliklarini hamda noma’lum
koeffitsiyentlarni aniqlash mumkin bo‘lsa) aniqlash
mumkin deb taxmin qilinadi.
Strukturaviy identifikatsiyalash masalasini yechishda
raqobatlashuvchi
modellar
orasidan
eksperimental
ma’lumotlarni eng aniq akslantiradigan modelni tanlashga
to‘g‘ri keladi.
Matematik
modelni
parametrik
identifikatsiyalash
modelni shakli taxminan tanlab olingandan so‘ng, jarayonni
kirishi va chiqishidagi o‘zgaruvchilar to‘g‘risidagi
ma’lumotlar aniqlangandan keyin o‘tkaziladi hamda MTTS
ni noma’lum koeffitsiyentlarini aniqlashdan iborat bo‘ladi.
Matematik model statik (statsionar) bo‘lgan holda MTTS
tenglamalaridagi bog‘liq bo‘lmagan vaqt o‘zgaruvchisi
ishtirok etmaydi va sistemani o‘zgaruvchilari t ga bog‘liq
bo‘lmaydi.
Boshqaruvchi kompyuterlar yordamida jarayonlarni
to‘g‘ridan to‘g‘ri boshqarishda foydalanilganda, dinamik
(nostatsionar) matematik modellar uchun identifikatsiyalash
masalasini yechish eng muhim bo‘lib hisoblanadi.
Bu holda vektorlarni real vaqtda uzluksiz o‘zgartirib, ni
eng yaxshi (strukturaviy identifikatsiyalash) modelni tanlash
va uni koeffitsiyentlarini baholash, ya’ni undagi hisoblashlar
( (t)) kuzatish ma’lumotlari ( ) bilan uzluksiz mos
kelgan holda adaptiv identifikatsiyalash masalasi yechiladi.
Identifikatsiyalash masalasini yechishni umumiy strategiyasi
quyidagi rasmda keltirilgan (2-rasm).
)
( t
v
E
y
)
( t
y
EKCP
2-rasm. Identifikatsiyalash masalasini yechishni umumiy strategiyasi.
E’tiboringiz uchun rahmat.
| 