|
Xalıq aralıq auditorlik kompaniyaları hám olardıń iskerlik baǵdarları
|
| bet | 4/7 | | Sana | 20.05.2024 | | Hajmi | 28,56 Kb. | | #245053 |
Bog'liq 5-группа перевод3. 3. Xalıq aralıq auditorlik kompaniyaları hám olardıń iskerlik baǵdarları
Auditorlik iskerliginiń rawajlanıwı iri transmilliy kompaniyalardıń payda bolıwına alıp keldi. Bunday auditorlik kompaniyaları ishinde eń irileri tómendegiler:
Xalıq aralıq auditorlik kompaniyalarınıń «Úlken tórtlik» toparı quramı
Price Waterhous Coopers
|
Ernst and Young
|
Deloitte and Touch
|
KPMG
|
Olar haqıyqattan da dúnyada abıray qazanǵan monopolistler bolıp, sanap ótilgen tórtew firma jıynanǵan halda - xalıq aralıq auditorlik-konsultatsion biznestiń tán alınǵan hám tájiriybeli lideri esaplanadı.
Joqarıda belgilengen kompaniyalardıń hár biri túrli mámleketlerde kóplegen ofislarga iye bolıp, olardıń barlıǵı antyod etken buxgalterlar institutınıń aǵzası esaplanadı. «Úlken tórtlik» iri klientlerdiń shama menen 90% iga xızmet kórsetedi. Bul firmalar iri xalıq aralıq joybarlardı orınlaw múmkinshiligine iye bolıp, derlik barlıq túrdegi konsultatsiya-auditorlik xızmetlerin kórsetedi. Eger óz xızmetkerleri etispese, basqa firmalardan zárúr qánigeleri, sonday-aq, bunday joybarlardı orınlawda qatnasıw ushın ekonomikalıq -huqıqıy qásiyetleri menen jaqsı tanıs bolǵan isbilermenler yamasa ol yamasa bul mámlekettiń húkimet xızmetkerleri de tartinadi.
Biraq olar da Batıs mámleketlerinde pútkil auditorlik bazarın qamtıp alalmaydi. Bunday iri, jáhán auditorlik iskerliginde sheshiwshi rol atqaratuǵın hám transmilliy korporatsiyalar esaplanǵan firmalardan tısqarı, derlik hámme mámleketlerde orta firmalar hám de auditdan ajralıp shıqqan autsayderlar bar. Bunday onsha úlken bolmaǵan auditorlik firmaları mámleket tárepinen qollap quwatlansa, olar jaqsı iskerlik kórsetediler.
PricewaterhouseCoopers auditorlik kompaniyası eki kompaniya - Price Waterhouse and Coopers & Lybrand birlesuvidan kelip shıqqan. 1849 jılda Samuel Prays Londonda óz biznesin ashqan. 1854 jılda Uilyam Kuper Londonda kompaniyası jumısın jolǵa qoyǵan. Jıllar dawamında olar tárepinen tashkil etilgen firmalar óz iskerligin keńeytirip bardı. hám 1998 jılda Bul eki kompaniya birlesip, «PricewaterhouseCoopers» auditorlik kompaniyası dúzildi.
«Prays Uoterxaus Kupers» auditorlik kompaniyasınıń tiykarǵı audit baǵdarları tómendegiler:
- ulıwma audit;
- bank auditi;
- investitsiya mákemeleri auditi;
- konsalting hám basqalar.
1845 jılda 25 jaslı Uilyam Deloyt Londonda óziniń buxgalteriya firmasın ashqan. Georg Tús 1883 jılda Edinburg universitetin tugatib, buxgalter dárejesine erisken. 1900 jılda ol Jan Niven menen birgelikte Nyu-Yorkda «Touch, Niven & Co» buxgalteriya firmasın ashqan.
Nobuzo Tóbeatsu 1952 jılda 57 jasında Londonda sertifikatlanǵan jámiyetshil buxgalter mártebeine iye bolǵan hám menshikli korporatsiya ashqan. keyinirek uchchala buxgalteriya kompaniyaları birlesip, «Deloitte and Touche Tohmatsu International» auditorlik kompaniyasınıń payda bolıwına tiykar bolǵan.
«Deloyt hám Tush» auditorlik kompaniyasınıń tiykarǵı audit baǵdarları tómendegiler:
- ulıwma audit;
- bank auditi;
- konsalting hám basqalar.
A. S. Ernst hám Artur Yang hár qıylı adamlar bolıp tabıladı. Yang 1863 jılda Shotlandiyada tuwılǵan hám Glazgo Universitetin tamamlaǵan. Ol 1906 jılda AQShning Chigako qalasına kóship barıp, «Arthur Young & Co» buxgalteriya firmasın ashqan.
A. S. Ernst 1881 jılda AQShning Klevelend qalasında tuwılǵan. 1903 jıldan baslap ájaǵası Teodor menen sheriklikte buxgalteriya jumısları menen shuǵıllana baslaǵan. Ernst ájaǵası Teodor menen birgelikte buxgalteriya firmasın ashıp jumıs júrgizgen. A. S. Ernst hám Artur Yang turmısda bir-biri menen uchrashmagan. Ekewi de 1948 jılda opat etken. Biraq A. S. Ernst hám Artur Yang ashqan buxgalteriya firmaları keyinirek gúllep rawajlanǵan hám 1989 jılda olar birlesip, «Ernst & Young» auditorlik kompaniyasınıń payda bolıwına sebep bolǵan.
«Ernst hám Yang» auditorlik kompaniyasınıń tiykarǵı audit baǵdarları tómendegiler:
- ulıwma audit;
- múlk bahalaw hám auditini ótkeriw;
- qamsızlandırıw kompaniyaları auditi;
- konsalting hám basqalar.
KPMG - auditorlik kompaniyası tiykarlawshileri famılıyasınıń bas háripleri qısqartpasınan alınǵan.
«K»- Klinfeld. Pit Klinfeld Gollandiyada «Klynveld Kraayenhof & Co. » buxgalteriya firmasın ashqan hám keyinirek ol Niderlandiyada KPMG atı menen jumıs baslawında tiykar bolǵan.
«P»- Pit. Uilyam Barklay Pit 1870 jılda Londonda «William Barclay Peat & Co» buxgalteriya firmasın ashqan.
«M»- Marvik. Djeyms Marvik Rodjer Mitchell menen birgelikte 1897 jılda Nyu-Yorkda «Marwick, Mitchel & Co» buxgalteriya firmasın ashqan.
«G»- Gerdeler. Raynxard Gerdeler kóp jıllar dawamında KMGni wákili bolıp islegen. Ol KPMGni qosılıwına tiykar salǵan. 1987 jılda PMI hám KMG bir kompaniyaǵa - KPMGga birlesken.
«KPMJ» auditorlik kompaniyasınıń tiykarǵı audit baǵdarları tómendegiler:- ulıwma audit;
- bank auditi;
- birjalar hám investitsiya mákemeleri auditi;
- qamsızlandırıw kompaniyaları auditi;
- konsalting hám basqalar.
Auditorlik kompaniyaları tiykarınan qanday mútajliklerdi qandırıwı hám biznes degi áwmetin tiykarǵı faktorı ne menen baylanıslı ekenligin jaqsılaw túsiniw ushın auditning rawajlanıw tariyxına názer taslaw kerek.
Audit, óziniń zamanagóy biznes degi mánis hám mánisinde derlik júz jıldan kóbirek waqıt dawamında bar bolıp tabıladı. Auditning júzege keliwi kapitalizmiń rawajlanıwı, iri kapitaldıń payda bolıwı hám aktsionerlik jámiyetleriniń júzege keliwi menen baylanıslı. Naǵız ózi dáwirde kárxanalardı basqarıwshıları hám iyeleriniń máplerin ajırasıwı júz berdi. Sonıń menen esap júritiliwidıń tuwrılıǵın tekseriwshi jáne bul haqqında kompaniya iyelerine esabat beretuǵın ǵárezsiz arbitrga bolǵan zárúrshilik payda boldı. Sol tárzde auditorlarning tiykarǵı waziypası kárxana daǵı finanslıq esap júritiliwidıń tuwrılıǵın tastıyıqlaw arqalı mal-múlkli máp-larini qorǵaw bolıp qaldı. Biraq auditorlar esaptıń tuwrı júritiliwinı tekseriw tuwrısındaǵı tikkeley esabattan tısqarı bul esabatqa arnawlı bir nomoddiy aktivni, anıqlaw etip aytqanda, óz poziciyasin qosadı. Házirgi kúnde júzlegen auditorlik kompaniyaları auditorlik tekseriwin ótkeriw metodikasına iye, lekin umumtan alınǵan etakchilar bar-yo'g'i tórtew. Bul kompaniyalar «Úlken tórtlik» atı menen belgili bolıp, olar quramına Pricewaterhouse Coopers, Deloitte, KPMG hám Ernst & Young kompaniyaları kiredi. Al, ne sebepli bul tórt kompaniya basqa auditorlik kompaniyalarınan keskin parıq etedi? Bizińshe, bunıń eki sebebi bar: birinshiden, bul kóp jıllıq tájiriybe hám arttırılǵan poziciyasi; ik-kinchidan, bul kompaniyalardıń xızmetkerleri sanı.
«Úlken tórtlik» kompaniyalarınıń biznes poziciyasi on jıllar dawamında qáliplesken bolıp, geyparalarınıń tariyxı bir yarım asrga barıp taqaladı.
Pricewaterhouse Coopers kompaniyası óziniń tiykarǵı ónimlerinen biri abıray - itibarı ekenligin tereń seze otirip, «Oskar» sıylıqına kandidatler esabın júrgiziw boyınsha buyırtpanı qolǵa kirgizdi jáne bul menen audit metodikalarınıń jańa bazarın ashıp berdi. Dúnyadaǵı júzlegen auditorlik kompaniyaları da «Úlken tórtlik» kompaniyalarınan jamanlaw juwmaq berediler dep bolmaydı, lekin kópshilik klientler olardıń poziciyasi ushın kóbirek aqsha tólewge kelisimedi.
Sonday toqtamǵa keliw múmkin, «Úlken tórtlik» kompaniyalarınıń hár biri boyınsha esaplanǵan gudvill summası bir neshe milliard dollardı qurawı anıq.
Ádetde, úshinshi tárepler aldında óz imidjini jaqsılawǵa urınǵan kárxanalar tómendegi jaǵdaylarda bunday kompaniyalarǵa auditni buyırtpa qılıwadı :
1. Xalıq aralıq fond bazarlarına shıǵıw ;
2. Tikkeley investitsiyalardı tartıw ;
3. Jańa sherikler menen jaqın baylanıslar ornatıw ;
4. Mámleket tenderlarida qatnasıw ;
5. Jańa bazarlarǵa shıǵıw hám t.b.
«Úlken tórtlik» kompaniyalarınıń poziciyasi bunday buyırtpalardı alıwǵa múmkinshilik beredi. Bunda kompaniya poziciyasiniń ayriqsha dóńgelek aylanıwı tuwrısında oylaw múmkin. Iri transmilliy kompaniyalar «Úlken tórtlik» kompaniyalarınıń klientleri diziminen jay alıwı menen olardıń poziciyasin asıradı, bul bolsa jáne de kóbirek klient arttırıw imkaniyatın beredi. Auditorlik kompaniyaları óz poziciyasin óziniń «kichik» byudjetli klientlerine ótkeredi.
Auditorlik kompaniyasınıń xızmetkerleri isten bosaganda kompaniya poziciyasiniń bir bólegin ózleri menen alıp ketiwedi. Bul dóńgelek aylanıwda, álbette sapalı tekseriw shárti menen, kompaniya poziciyasi «eskirmaydi» hám «amortizatsiyalanmaydi».
Biraq, úshinshi tárepler kutadigan ǵárezsizlik hám ob'ektivlik principlerinen hár qanday iyiwiwler áqibetinde auditorlik kompaniyaları poziciyasine úlken ziyan etiwi de hesh gáp emes. Bunı tastıyıqlaw ushın «Úlken tórtlik» kompaniyalarına qarsı dúnya boyınsha berilip atırǵan sud dawaların keltirip ótiw jetkilikli.
Bunnan tısqarı, «Úlken tórtlik» kompaniyaları ortasında parıqlanishning barǵan sayın azayıp barıwı sezilmoqda. Bunda hár bir klient ushın keskin gúres ketiwin baqlaw múmkin. Mısalı, iri transmilliy kompaniyalar tender tiykarında auditorlik kompaniyasın tańlawı múmkin. Sebebi, kópshilik kompaniyalar ushın áyne áyne PricewaterhouseCoopers yamasa Deloitte dıń emes, bálki «Úlken tórtlik» kompaniyalarınan birewiniń juwmaǵı kerek.
|
| |
