44
Fuqarolik jamiyatini siyosatdanbutunlay yiroq turadigan munosabatlar va
institutlar tizimi sifatida
tavsiflamaslik lozim. Bu jamiyatning genezisi
42
va tabiati turli tuman manfaatlarni davlat siyosatini
belgilash jarayonida jamiyatdagi fuqarolar irodasi sifatida ifodalashi uchun iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy,
ma’naviy-axloqiy, oilaviy, madaniy va boshqa ijtimoiy munosabatlarni etarli darajada tizimning tarkibiy
qismlariga aylantira oladi. Bu tizim doirasida
turlicha jamoat tashkilotlari, harakatlar, siyosiy partiyalar
(idora etuvchi partiyadan tashqarilari), diniy tashkilotlar, iqtisodiy uyushma va birlashmalar,
va nihoyat,
insonning o‘zi shaxs sifatida o‘zining oilaviy, kasbiy, xizmat ko‘rsatishga oid va boshqa turli tuman
manfaatlari hamda ehtiyojlarini qondirish uchun harakat qiladi.
YAngi ijtimoiy individlar – teng fuqarolik huquqlariga va o‘zlariga xos fuqarolik sifatlariga ega
bo‘lgan fuqarolar paydo bo‘lmasdan turib fuqarolik jamiyatining yashashi, uning shakllanishiga erishib
bo‘lmaydi. Inson qachonki
yuksak axloqiy fazilatlar, demokratik qadriyatlar bilan uyg‘unlashtirishga
asoslangan ilg‘or dunyoqarash, shaxsiy qadr-qimmati, mustaqilligi va individualligini boshqa fuqarolarning
huquq va erkinliklarini hurmat qilish bilan muvozanatda qadrlash, qonunlar va umuminsoniy jamiyat hayoti
qoidalariga amal qilish kabilarni o‘z hayot tarziga aylantirganidagina fuqarolik darajasiga erishadi.
Fuqarolik jamiyatiga xos bo‘lgan yangi avlodga mansub bo‘lgan shaxs jamoat tashkilotlari va ijtimoiy
institutlar bilan bo‘lakcha o‘zaro munosabatlarda bo‘ladi. Etarli darajada rivojlangan fuqarolik jamiyati
yangi individlar nafaqat jamoaga qorishib va birikib ketadi, balki o‘zining shaxsiy individualligini namoyon
qila oladi, yuksak ma’naviy qarashlarga ega bo‘ladi. Bunday holatga erishish faqat odamlarning ruhiyati va
dunyoqarashini tubdan o‘zgartirganida, ularning iqtisodiy va sotsial maqomini yangi jamiyatga xos tarzda
o‘zgarganidagina ro‘y beradi.
43
Fuqarolik jamiyati tarixiy rivojlanishning tadrijiy yo‘li hosilasi sifatida asta-sekiinlik bilan rivojlanadi.
Bu kabi jamiyatning shakllanishi uchun muayyan shart-sharoitlar bo‘lishiga zaruriyat tug‘iladi:
-fuqarolik jamiyati ikki xil yo‘l bilan – davlat yordamida (vositasida) yoki mustaqil ravishda
shakllanishi mumkin. Mazkur jamiyatning davlat yordamida shakllanishi – bu jamiyatni shakllantirishga
doir muayyan qonunlarni ishlab chiqilishi, demokratik strukturalarni rivojlantirish, davlat tomonidan umum
qabul qilingan me’yorlarga qat’iy amal qilish. Mustaqil ravishda shakllanish– bu o‘rta
mulkdorlar
qatlamining jamiyatdagi hissasi ustuvor ahamiyat kasb eta boshlaganida, fuqarolar huquqiy madaniyati
demokratik prinsiplar talablari darajasiga ko‘tarilganida, erkin fikrlaylaydigan fuqarolarning jamiyatga
ta’siri sezilarli darajaga ko‘tarilganida fuqarolik jamiyati tadrijiy yo‘l bilan shakllanishi mumkin;
-fuqarolarning ko‘pchilik qismini o‘z shaxsiy mulkiga ega bo‘lishi, uni turli shakllar va huquqlar
doirasida mustaqil ravishda tasarruf etish huquqiga ega bo‘lishi, shuningdek mulkdorlar qatlamini mustaqil
iijtimoiy birlik sifatida rivojlanishi natijasida fuqarolik jamiyati shakllanishi uchun iqtisodiy shart-sharoilar
tug‘ilishi mumkin. G‘arb
tadqiqotchilarining fikricha, xususiy mulkning mavjudligi fuqarolik jamiyati
sharoitida shaxsning erkinligini tayanch (bazaviy) sharti hisoblanadi;
-fuqarolik jamiyatini shakllanishi uchun jamiyatda rivojlangan va turli tuman sotsial strukturalar
etilgan bo‘lishi lozim. Bu strukturalar jamiyatdagi barcha fuqarolar ijtimoiy qatlamlari, guruhlari
vakillarining turlicha manfaatlarini o‘zida ifodalaydi;
-shaxsning sotsial, intellektual, psixologik jihatlardan rivojlanganligi, uning mustaqil faoliyat yuritish
uchun ichki erkinligi va qobiliyatini shakllanganligi.
44
Hozirgi davrdagi gumanitar-ijtimoiy fanlar tomonidan olib borilgan tadqiqotlar natijasida fuqarolik
jamiyati murakkab, ko‘p darajali aloqalar va strukturalar tizimi sifatida talqin etilmoqda. U o‘z ichiga barcha
davlat faoliyati doirasidan tashqarida rivojlanadigan shaxslararo munosabatlarnioladi.
