28
Turizm o„rta asrlarda xalqlar o„rtasida do„stlik rishtalarini mustahkamlash
bilan birga ilm-fan, urf-odatlar va an‟analarimiz asrdan-asrga meros bo„lib
bizgacha etib kelishiga muvaffaq bo„lgan.
Tadqiqot natijalari shuni ko„rsatadiki, haqiqatdan ham Amir Temur davri
sohibqironning bunyodkorlik va yaratuvchilik faoliyati orqali insoniyat tarixida
yorqin bir sahifani tashkil etdi. Shavkatli bobomizning bunyodkorlik va
yaratuvchilik faoliyati uning iqtisodiy qudratidan guvohlik berib kelmoqda.
Ta‟kidlanganidek, Amir Temur davlati iqtisodiy qudratining oshib borishiga ichki
va tashqi savdoning rivojlanishi,
pul muomalasi, soliq islohotlari, iqtisodiy
rag„batlantirish borasidagi o„zgarishlar kabi qo„llangan iqtisodiy tadbirlar jiddiy
ta‟sir ko„rsatdi. Xulosa qilib ta‟kidlash joizki, xizmatlar sohasida turizmning
qachon paydo bo„lganligi, iqtisodiyotda moddiy va ma‟naviy rag„batlantirishning
ahamiyati, aholini ijtimoiy himoya qilish haqidagi fikrlar dissertatsiyada ilk bor
nazariy jihatdan asoslab berilgan.
XULOSA
O„rta asrlarda O„zbekistonda iqtisodiyot va xizmat ko„rsatish sohalarining
rivojlanishiga oid ilmiy qarashlarni nazariy tadqiq etish natijasida quyidagi
xulosalarga kelindi:
1. O„zbekiston Respublikasi sivilizatsiyasi beshiklaridan biri bo„lgan
barcha
ilmlarning asoslari mana shu zaminda yaratilganligi va kelajakda bunga hamma
amal qilishi maqsadga muvofiq degan xulosaga kelindi. Dalil sifatida XVII asrda
Angliya klassik maktabi asoschisi U.Petti tomonidan “Mehnat boylikning otasi, yer
esa uning onasidir” – degan fikriga butun g„arb mamlakatlari tayanib ish ko„rsada,
Avestoda bundan uch ming yil ilgari “Kimda kim zaminni chap va o„ng qo„li bilan,
o„ng qo„l va chap qo„li bilan shudgor qilsa, zamin unga farovonlik baxsh etadi” –
degan fikri olg„a surilganligi keltirilgan. Avestoda asosiy maqsad “Saodatli tiriklik,
farovon va ozod hayot” yaratish hisoblangan. Unda hal qiluvchi kuch inson ekanligi,
yaratuvchi ham, iste‟molchi ham, inson bo„lsada farovon hayotni ta‟minlash manbai
mehnat ekanligi ko„rsatib berilgan.
2. Milliy iqtisodiyot tafakkurlarining shakllanishida “Avesto”dagi tarixiy
manba, keyingi bosqichda islom ta'limoti, Burxoniddin al-Marg„inoniyning
“Hidoya” asari, Forobiy, Yusuf xos Hojibning qarashlari muhim hisoblanadi.
Iqtisodiy g„oyalarida mehnat taqsimotining o„rni, mol-mulkning ko„payishi uchun
asos bo„lib xizmat qilishi ta‟kidlanadi va zamonaviy dunyoqarashning
umumbashariy mezonlari qayd etiladi. Har bir shaxs, oila farovonligi jamiyat va
davlat kuchli bo„lishiga xizmat qiladi.
3. Alisher Navoiy asarlarida iqtisodiyotning asosiy
kategoriyalari ingliz
klassiklaridan ikki yuz yil ilgari o„rganilgan bo„lib, qiymat va narxning miqdoriy
jihatlarini aniqlash asosida soliq, boj, xiroj to„lash, ishbilarmonlik, boylik haqidagi
iqtisodiy tushunchalar keltirilgan. Bu xalqning iqtisodiy savodxonligini oshirishga
boy ilmiy manba sifatida xizmat qilishini inobatga olib, iqtisodiy tushunchalarni
fanga kiritish lozim degan xulosaga kelindi.
4. O„rta asrlarda shakllangan xizmat ko„rsatish turlari dehqonchilik rivojlanishi,
madaniy, ma'rifiy va ijtimoiy hayot yaxshilanishining iqtisodiy sharti va asosi
29
hisoblangan ixtisoslashuv jarayonlari orqali tarmoqlararo mehnat taqsimotining
takomillashuviga ahamiyatli ta‟sir ko„rsatadi. Ijtimoiy-iqtisodiy boylikka faqat
“toat, ibodat”
bilan emas, balki davlat va jamiyat hamkorligi asosida har bir
fuqaroning daxldorlik hissini shakllantirib, bilimga tayangan holda, ulardan tizimli
ravishda foydalanish orqali amalga oshirish zarur.
5. O„rta asrlarda moddiy ne'matlar va ma‟naviy omillarning hamohangligini
ta‟minlash insoniyat hayotiga yo„llanma, taraqqiyotiga qo„llanma sifatida
foydalanilgan. O„rta asr mutafakkirlarining jamiyat a‟zolarini iqtisodiy faollikka
undash va rag„batlantirish vositasida ijtimoiy-iqtisodiy boylikni ko„paytirishga oid
iqtisodiy g„oyalari davlat boshqaruvi va ijtimoiy sohalarini
rivojlantirish orqali
davlat va jamiyat uyg„unligini ta'minlashga xizmat qiladi.
6. Tadqiqot natijalaridan Amir Temur davlati ijtimoiy himoya tizimining
tabaqalashtirilgan kamyob usulidan foydalanilganligi, unda mahalla alohida rol
o„ynaganligi, maorif, sog„likni saqlash, musofirlarga yordam ko„rsatish, suv
chiqarish, ko„priklar qurish davlatning ustuvor yo„nalishlaridan hisoblanganligi, bu
siyosat jamiyatda barqarorlik, inoqlik kayfiyatini, yaratuvchilik, bunyodkorlik
faoliyatini ta‟minlash, qishloq hududlarini ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish, bandlikni
ta'minlash, turmush darajasini yaxshilash imkoniyatlarini kengaytiradigan
omillardan ekanligiga tayanib, moddiy rag„batlantirish tizimi joriy etilganligi, o„sha
paytlarda aholi uchun ilhomlantiruvchi kuch sifatida qaralganligi
biz uchun tarixiy
saboqdir.
7. O„zbekistonda o„rta asr davrlarida iqtisodiyot va xizmat ko„rsatish sohalariga
oid ilmiy izlanishlarning amaliyot bilan birligi, insoniyat taraqqiyotiga kuchli manba
bo„lib xizmat qilishida, iqtisodiy bilimning shakllanishida zaruriyat ekanligi, aholi
farovonligi, turmush darajasi va sifatini yaxshilashda, daromad qilishning muqobil
usullarini tanlash imkoniyatlarini kengaytirish kerakligi, birovlarni hisobiga mulk
orttirishga chek qo„yish
choralarini takomillashtirish, ehtiyojlarni qondirilish
darajasi bevosita ishlab chiqarish va xizmat ko„rsatish bilan bog„liqligi ko„rsatib
beriladi.
