8
2. SULFAT KISLOTA ISHLAB CHIQARISH JARAYONI TEXNOLOGIK
JARAYONLARI
2.1. Umumiy ma’lumotlar
Sulfat kislotani ishlab chiqarish po‘lat ishlab chiqarish
singari iqtisodiyotda
oldingi o'rinlardan birini egallaydi.
Texnikaning rivojlanishi bilan sulfat kislotani ishlatish sohalari kengayib
bormoqda. Sulfat kislotasini iste’mol qiluvchi eng katta iste’molchi
bu mineral
o‘g‘it zavodlari hisoblanadi.
Sulfat kislotasini ishlab chiqarishni ko‘paytirish zarurati tufayli hozirgi kunda
boMinmas quvvatlarni 1000 va 1500 t/sut (100% li H
2
SO
4
ga hisoblanganda)
oshirish yoii bilan amalga oshirilmoqda va bitta korxonada parallel ishlaydigan bir
necha tizimlar qurilmoqda. Korxonada boiinmas quvvatlarni va ekspluatatsion
xarajatlarni kamaytirish lozim. Ikkita parallel ishlayotgan sulfat kislotasi tizimlarini
qurish solishtirma kapital sarmoyani 7,0-7,5%, kislota tannarxini 5,0-5,5%
kamaytiradi va ishlab chiqarish unumdorligini 75-80% ga oshiradi. Biroq,
sulfat
kislotasini bitta korxonada ishlab chiqarishni ko‘paytirish bilan atmosferaga chiqib
ketuvchi oltingugurt ikki oksidi gazining miqdori ortadi. Bundan tashqari chiqib
ketayotgan oltingugurt ikki oksidi atrof-muhitni ifloslantiribgina
qolmasdan, balki
xomashyoni butunlay yo‘qotishga olib keladi, bu bilan 1 t ishlanadigan mahsulot
sarfi koeffitsiyenti ortadi. Masalan, 1500t/sut H
2
SO
4
ishlab chiqaradigan kontakt
apparatda sutkasiga havoga chiqib ketadigan gazlar bilan 20
t gacha xomashyo
yo‘qoladi, 300 t/sut quvvat bilan ishlaydigan kontakt apparatlari esa 4 t yo‘qotadi.
Shuning uchun zamonaviy intensiv tizimlar alohida ajralib chiqadigan gazlarni
zararsizlantirish qo‘shimcha bolimlarga ega boiib, ular ishlangan SO
2
hajmini 0,03
% gacha kamaytirib, sanitar normaga yetkazib beradi.
Sulfat kislotaning ishlatilishi. Sulfat kislota kimyo
sanoatida katta miqdorda
ishlatiladi. Shuningdek, tannarxi bo‘yicha arzon va eng kuchli kislotalardan biridir.
Ayniqsa, o'g'it sanoatida,
tibbiyotda, to'qimachilik, kimyo sanoatida nam gazlarni
quritishda, mudofaada, neftni qayta ishlash sanoatida, ammiakli chiqindi gazlardan
ammiakni ushlab, ammoniy sulfat kabi mineral o‘g‘it ishlab chiqarishda ko‘p
ishlatiladi. Ekstraksion fosfor kislotasini ishlab chiqarishda ham sulfat kislotasi ko‘p
ishlatiladi.
Sulfat kislotasi metallarning yuzini yuvishda ham ko‘p miqdorda sarflanadi.
Bu jarayonning chiqindisi — temir sulfati hosil bo‘ladi,
uni kristallantirib
cho‘kmaga tushirib olinadi. Konsentrlangan sulfat va azot kislotalarning
aralashmasi organik moddalarni nitratlash jarayonida, anil- bo‘yoq sanoatida yarim
mahsulotlarni, portlovchi moddalar (nitroglitserin, trotil va boshqalar) olish uchun
qo‘llaniladi. Sulfat kislotasi yana gidroliz sanoatida katalizator sifatida, sun’iy tola
ishlab chiqarishda va boshqa ko‘p sohalarda qo‘llaniladi.
