Ishlab chiqarish usullari




Download 2,01 Mb.
Pdf ko'rish
bet5/28
Sana02.12.2023
Hajmi2,01 Mb.
#109481
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   28
Bog'liq
BMI OCHILOV FIRDAVS

2.2. Ishlab chiqarish usullari 
Zamonaviy sulfat kislotasi ishlab chiqaruvchi korxonalar uchun dastlabki 
xomashyo oltingugurt dioksidi (oltingugurt to‘rt oksidi), kislorod va suv 
hisoblanadi. Ular orasidagi o‘zaro ta’sirlashuv quyidagi stexiometrik tenglama 
bo‘yicha ketadi: 
Bu jarayon nitroza va kontakt usullari bilan amalga oshiriladi. Nitroza va 
kontakt usullarning bir-biridan asosiy farqi asosan S0
2
gazini SO, gaziga qanday 
oksidlashga bogMiq. Nitroza usulida SO, ning SO, gacha oksidlanishi, asosan, 
suyuq fazada kechadi va kislorodni berish azot oksidlari yordamida amalga 
oshirishga asoslangan. Azot oksidlari SO
2
ni SO, gacha oksidlab, o‘zlari NO gacha 
qaytariladi. NO esa gaz aralashmasidagi kislorod bilan suyuq va gazli fazalarda 
oksidlanadi. O‘tgan asrning 70-yillarigacha natriy sulfat (keyinroq superfosfat) 
ishlab chiqarish uchun nitroza usuli bilan olinadigan sulfat kislotasi qo‘llanilib 
kelingan. 
Angliyada 1831-yiida Fillips SO
2
kislorod bilan qattiq platina katalizatori 
yuzasida oksidlanishini ixtiro qildi, lekin mazkur usul o‘tgan asrning 70-
yillardagina keng qo‘llanila boshlandi. Bunday usulning kech o‘zlashtirilishiga 
birinchidan platinali katalitizator o‘z faolligini tez yo‘qotishi sabab bo‘lgan bo‘lsa, 
ikkinchidan oleum iste’molchilari paydo bo‘lmagan edi. 
O‘tgan asrning 70-yillarida Knitchaning ishlari sababli oltingugurt to‘rt oksidi 

10 
tarkibida mishyak mavjudligini aniqlandi. U kuydirish gazini katalizator zahridan 
tozalash usulini ham topdi. 
Kontakt jarayonining rivojlanishida Rossiyada ishlab chiqarilgan Tentelev 
kimyo zavodi tizimi katta ahamiyat kasb etadi. Bu tizim amalga joriy qilindi va 
o‘sha davr uchun zamonaviy takomillashgan tizim hisoblanardi. Foydalanilgan 
katalizator platinalashgan asbest ko‘rinishida bo‘lib, barbotaj tipidagi adsorberlar 
ishlatilgan. 1917-yil- da 64 ta Tentelev tizimlari turli mamlakatlarda ishlatilgan. 
Hozirgi kunda jarayonda katta miqdordagi sulfat kislotasi kontakt usuli bilan ishlab 
chiqariladi. Sulfat kislotasini kontakt usuli bilan ishlab chiqarishning o‘sishi yuqori 
texnik darajada jihozlanganligi, toza va konsentrlangan kislotaga bo‘lgan talabning 
borligi, jarayonni avtomatlashtirish mumkinligi, shuningdek, yo‘l qo‘yiladigan 
daraja- gacha atmosferaga chiqib ketadigan gazlarda oltingugurt oksidlari 
konsentratsiyasi miqdorining kamligi bilan aniqlanadi. 
Kontakt 
usulda 
sulfat 
kislotasini 
ishlab 
chiqarish 
korxonalari 
avtomatlashtirilgan texnologik jarayonni boshqarish tizimlari bilan qurollangan. 
Sulfat kislotasini kontaktli usulida olish jahonda ikki yo‘l bilan amalga 
oshirilmoqda: 
- 
bir marta kontaktlanadigan usulda S0
2
va S0
3
gacha oksidlash 97,5-98% yetadi 
va atmosferaga yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan chegaraviy miqdordan ortiq SO
2
va 
SO
3
chiqindi gazlar bilan chiqib ketadi, bu esa bunday tizimlarda tozalash bo‘limini 
qurishga qo‘shimcha xarajatlar talab qiladi. 
- 
ikki marta kontaktlanadigan usulda va ikki martali absorbsiyada SO
2
ni SO
3
gacha oksidlash darajasi 99,7-99,8% ni tashkil qiladi, bu esa qo‘yilishi mumkin 
bo‘lgan SO
2
va SO
3
konsentratsiyaga chiqindilarning miqdori talabga mos keladi. 
Ikki marta kontaktlanadigan tizimda kontakt usulida sulfat kislotasini ishlab 
chiqarish quyidagi bosqichlardan iborat bo’ladi: 
1) xomashyoni tayyorlash; 2) oltingugurt to‘rt oksidi olish; 
3) gazni tozalash; 4) oltingugurt to‘rt oksidini oksidlash; 5) SO
3
absorbsiyasi; 
6) chiqib ketuvchi gazlarni tozalash. Ikki marta kontaktlanadigan va ikki marta 
absorbsiyalanadigan tizimda sulfat kislotasini olishda oltinchi bosqich mavjud 

emas. 
Sulfat kislotasini ishlab chiqarishning kontakt usuliga ho‘l kataliz deb 
ataladigan usul kiradi. Vodorod sulfatni yondirishdan olingan ancha miqdorda nam 
saqlaydigan oltingugurt to‘rt oksidi utilizator - qozondan o‘tadi, u yerda ~1000°C 
gacha soviydi, yuvilmasdan va quritilmasdan 440-450°C li katalizatorning birinchi 
qatlamiga keladi. Olingan kislota 76% ga ega bo‘ladi. 

Download 2,01 Mb.
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   28




Download 2,01 Mb.
Pdf ko'rish