|
Innovaciyalar ministirligi
|
| bet | 9/11 | | Sana | 03.04.2023 | | Hajmi | 311.88 Kb. | | #48344 |
Bog'liq Alima esebaeva 016-mavzu, PDF Gallery 20230203 195203, GASSIPOL MOLEKULASINING YAMR SPEKTRINI Chem Office DASTURI YORDAMIDA O, 1680355001, inson huquqlari, Matn va uning turlari, 235234545, 2352345452, 2352345, RAVSHANBEK RAQAMLI QURILMALARNI LOYIXALASH, ”Город .Mекка-священный город Ислама”., Mavzu Multipleksorlar va demultipleksorlar. Reja, 1-dedline.To‘ychiyev Islombek, 2-dedline. To‘ychiyev Islombek2. 2 Tóginlerdi gruppalaw
Tóginler ózgeshelikine, quramına, islep shıǵarıw usılına hám kelip shıǵıw tariyxına qaray bir qansha gruppalarǵa bólinedi.
Tóginler tariyxıy kelip shıǵıwına qaray organikalıq, mineral, organomineral hám bakteriya tóginlerge bólinedi.
Mineral tóginler quramına óndiriste sintez etilgen mineral elementler kiredi. Organikalıq tóginler gruppaına tezek, torf, topan, túrli sanaat shıǵındıları, quramında organikalıq elementlerǵa iye bolǵan azıq elementler kiredi.
Organikalıq mineral tóginler dep organikalıq hám mineral tóginlerden tayarlanǵan qospanı aytıw múmkin.
Bakterial tóginler oqirgi waqıtta qollanıla baslandı, bular túrli mikroorganizmlardan shólkemlesken bolıp, olar topıraqtıń quramında azıq elementlerdı toplaw ózgeshelikine iye esaplanadı.
Mineral tóginler quramındaǵı azıq statyasınıń sanına qaray bir komponentli hám kóp komponentli tóginlerge bólinedi. Bir komponentli tóginler bir ǵana azıq statyasına iye bolsa, kóp komponentli tóginler es 2 hám odan artıq elementlerge iye boladı. Kóp komponentli tóginler óz gezeginde qospa hám quramalı tóginlerge bólinedi. Qospa tóginler bir qansha bir komponentli o'gitlarni aralastırıw arqalı alınadı. Mısalı, superfosfatni ammoniy selitra menen qospası.
Quramalı tógin bolsa ximiyalıq usıl menen sintez etilgen birden-bir elementqa aytıladı. Mısalı ammofos, nitrofoska.
Mineral tóginler tikkeley hám tikkeley bolmaǵan tásir etiwshi bolıwı múmkin. Tikkeley tásir etiwshi tóginler, azıq statyasına iye bolan, N, R, K tóginleri bolıp, tikkeley bolmaǵan tásir etiwshi tóginler azıq statyasına iye bolmay, paydadorlikni asırıwda qatnasadılar. Olar topıraqtıń ózgeshelikin jaqsılawda qatnasıwı múmkin, mısalı oxak, eger tuprog' ashqıltım bolsa, oxak menen topıraq islensa ashqıltımlıǵı azayıp neytiral xolatga keliwi múmkin.
Hasıldarlıqtı asırıw menen bir qatarda ónimdi jıynaw dáwirige shekem saqlaw, kesellikler, túrli zıyankesler menen gúresiw qam úlken axamiyatga iye. Bul maqsette awıl xojalıǵında túrli ximiyalıq ónimlerden paydalanıladı.
Ósimlik kesellikleri hám zıyanlı qashoratlar menen gúresiw ushın isletiletuǵın ximiyalıq elementler pestitsidlar dep ataladı. Qashoratlar menen gúresiwshi elementlerdı insektitsidlar. Túrli keseliklar menen gúresiwshi elementlerdı bolsa fungitsidlar dep ataladı.
Ósimliklerdiń rawajlanıwı, ósiw procesin tezletiw maqsetinde aqırǵı dáwirde stimulyator atı menen atalatuǵın preparatlardan paydalanıladı. YOvvoyi ósimlikler menen gúresiwshi ximiyalıq elementlerdı gerbinetsidlar dep ataladı, ósimlikler bargini túsiriw ushın qollanılatuǵın elementlerdı defoliantlar dep ataladı.
Oksidlew jolı menen kúydiriw joqarı xaroratli qavo qatnasıwında ónim islep chikarishga tiykarlanǵan. Mısalı, eki qo'llik temir oksidi (G'eO) ni úsh qo'lli temir oksidine aylandırıw :
6 FeO+O2=2 FeO x Fe2 O3
4 FeO + O2 = Fe2 O3
Xrom rudasidagi úsh qo'lli xromni altı qo'lli xromga aylandırıwdı mısal qılıw múmkin. Kóbinese tábiyiy sulfid rudasini sulfat xolatga oksidlew qam joqarı xaroratda alıp barıladı :
CuS + 1, 5 O2=CuO + SO2
2 SO2+0, 5 O2⇄2 SO3
CuO + SO3 ⇄ CuSO
Sulfid kónini eriwsheń xolatga keltiriw ushın birpara xolatlarda xlor birikpeleri menen kuydiriladi. Bul usıldı xlorli kúydiriw dep ataladı. Onıń ushın sulfid birikpeleri palaw duzı menen aralastırıp 550-6000 S dárejede kuydiriladi. Nátiyjede ajralıp shıqqan SO2, Cl2 hám NCl metalloksidlari menen reaksiyaǵa aralasıp xloridler payda etedi.
Birpara kúydiriw processleri qaytarıwshı reaksiyalarǵa tiykarlanǵan boladı. Mısalı, tábiyaat daǵı fosforitlardan elementler fosforni alıw qaytarıw procesi menen ketedi. Qaytarıwshı reagent retinde kómir qollanıladı. Process kremniy qatnasıwında 15000 S xaroratda ketedi.
Ca3 (PO4) 2++3 SiO2=P2+5 CO +3 CaSiO3
Bul reaksiya nátiyjesinde gaz xolatda elementar fosfor hám shlak payda boladı. Keyininen fosforni suw menen islew nátiyjesinde termik fosfor kislotası alınadı.
Kóp xolatlarda túrli mineral kón túrli ximiyalıq birikpeler menen joqarı qaoratda pisiriledi. Nátiyjede eriwsheń yamasa erimeytuǵın ónimler payda bolıwı múmkin. Mısalı, fosoritlarni ishkoriy metallar duzları menen pısırıw nátiyjesinde eriwsheń xolatga kelgen termofosfat atı menen atalǵan fosfor tóginleri alıw múmkin:
Ca3 (PO4) + 2 Na2 CO3 + SiO2=3 CaNaPO4+ CaSiO3 + NaF + 2 CO2
Termofosfatlarni islep chikarish texnologiyası talay soda bolǵanı hám sapasız fosforitlar qóllaw múmkinshiligi bolǵanı sebepli sanotda keń qollanıwı múmkin.
SHunday etip qattı elementlerdı termik usıl menen qayta islew geterogen processler gruppaına kiredi. Reaksiya tikkeley qattı elementler bóleksheleri urtasida yamasa qattı bóleksheler suyıq hám gaz fazası menen ketiwi múmkin.
Eki kristallik molekulaǵa kirinuvchi element bir-biri menen ushrashqande, ushırasıw (to'qnashish) noqatında reaksiya óniminen ibarat bulgan monomolekulyar qatlam payda boladı. Kristal pánjere payda etken bóleksheler tulqin háreket etediler. Hárekettiń tezligi xaroratning asıwı menen tezlashadi. SHuning ushın qattı bóleksheler Kristal pánjere tabranish amplitudasi qızdırılǵanda elementler almasınıw procesi ketedi, yaǵnıy ishki diffuziya baslanadı. Bul baslanıw xarorati reaksiyanı baslanıw xaroratiga teń boladı.
Elementlerdıń pısıw procesi bóleksheler sırtınıń jumsawı hám Kristal pánjere jemiriliwi nátiyjesinde ketedi. Kup anorganik duzlardıń pısıw xarorati taqminan eriw dárejesinden 2 ese tómen boladı. Metal oksidleri ushın 0, 8 ese tómen. Qansha kristal element mayda hám salıstırma maydanı kóp bolsa, sonsha tez hám ańsat pishadi. Pısıw procesi polimorf uzgarishlar hám kapilyar adsorbsiyalangan suwdiń joǵalıp ketiwi nátiyjesinde qam ketiwi múmkin.
Pısken materiallardıń tiykarǵı qásiyetleri-olardıń gewek hám bekkem bulishi bolıp tabıladı. Gewek materiallar pısıwı nátiyjesinde gaz statyası payda boladı hám sheki onim mayda bólekshelerden ibarat element payda boladı.
Joqarı xaroratda pısırılgen ónimler process nátiyjesinde yumshagan xolatda bolıp, suwıwı nátiyjesinde qattı, kem gewek tas payda etedi. Bunı klinker dep ataladı.
Pısıw processinde gaz hám suyıq faza payda bolmaǵan qattı faza daǵı ximiyalıq reaksiyalardıń tezligi júdá az boladı. SHuning ushın qattı elementler ortasındaǵı, yaǵnıy qattı fazada ketetuǵın reaksiyalardıń tezligi reaksiyaǵa kirisiwiwshi material bóleksheleriniń maydan sırtına baylanıslı. Bóleksheler bir-biri menen tikkeley kontaktda bolıwları zárúr bolıp tabıladı.
|
| |
