Mavzu:Hayot
faoliyati xavfsizligining komfort sharoitlari, ishchi о‘rnini
ergonomikasini о‘rganish.
REJA:
1. Havfsizlikni boshqarishda sistemali yondoshish nimani anglatadi?
2. Axborot moslashuvi nimani bildiradi?
3. Biofizik moslashuv nima?
4. Quvvat va texnik-estetik moslashuv nimani anglatadi?
5. Fazoviy antropometrik moslashuv nima?
1.
Buning
asosiy
talabalaridan
biri,
havfsizlikni
belgilaydigan
kerakli
komponentlarning soni etarli bo`lishidir.
Sistemali analizda
eng zarur printsip shuki, xulosa chiqarish printsipi maqsadni
aniq belgilab olishdan boshlanishi kerak, barcha muammolarni yagona bir
bo`tun deb qarash, uning bo`lakchalari asosiy maqsadga zid bo`lmasligi kerak.
Bundan maqsad reallik,
moddiylik, aniqlik, adekvatlik, samaradorlik
talablarini qondirishi kerak.
HFX ni boshqarishda maqsadni belgilab olish murakkab masala. Maqsadni
nerarxik (ya`ni, yakuniy)tushuncha deb qarash kerak.
2. Murakkab sistemalarda operator murakkab
fizik jarayonlarni bevosita
boshqarmaydi.Ko`pincha u jarayon bajarilayotgan joydan uzoqroqda
bo`ladi. Boshqaruv ob`ekti xatto unga ko`rinmasligi, sezilmasligi,
eshitilmasligi mumkin. Operator, ular
xaqida axborot beruvchi
asboblarning qiymatini, ekranni, signallarni ko`radi. Ushbu barcha
uskunalar axborotni ko`rsatuvchi
vositalar
deyiladi.
Zarurat
tug`ilganda operator richaglar,
dastaklar, tugmalar, o`chirgichlar va
boshqa boshqaruv organlaridan foydalanadilar, bularni barchasi
birgalikda boshkaruv maydonini tashkil qiladi. Axborotni ko`rsatuvchi
vositalar bilan boshqaruv maydoni mashinaning axborot modeli deyiladi.
U orqali operator eng murakkab sistemalarni ham boshqaradi.
3.Bunda operatorga
shunday muhit yaratish kerakki, unda ishchiga normal ish
sharoiti va fiziologik holati mavjud bo`lsin.
Bu masala mehnat muhofazasi talablari bilan mos keladi. Ko`p xollarda
tsexdagi atrof muhitning chegaraviy qiymatlari qonunlashtirilgan, lekin inson
organizmi uchun hamma vaqt ham qulay emas. (Masalan, nisbiy namlik,
harorat (SHuning uchun mashinalarni
yaratishda shovqin, titrash, yoritilganlik,
mikroiqlim va h.k. kattaliklarni maxsus tadqiqot qilish zarurati mavjud.
Odamning quvvati va kuchi cheksiz emas. U ma`lum chegaraga ega.
Boshqaruv organlarini (richag, tugma, o`chirgich va h.k.( juda katta yoki
juda kam kuch talab qilishi mumkin. Bu ikkisi ham yomon. Birinchi holatda
u charchaydi, natijada ko`ngilsiz holatga olib kelishi mumkin. Ikkinchi
holatda, u richagning qarshiligini sezmasligi mumkin, bu ham havflidir.
4.
Bu moslashuv, insonni o`z ishidan, ishlayotgan mashinasidan qanoat hosil
qilishidir. Hammamizga ma`lumki, estetik did bilan ishlangan chiroyli ixcham
mashinada ishlash qanchalik zavq beradi. Yoki, qo`pol, xunuk mashinada ishlash kishini
qanchalik ezadi. SHuning uchun yangi mashina va uskunalarni yaratishda ergonomika
fanni rassom-dizaynerlarni taklif qilishni maqsadga muvofiq deb biladi.
5. Bu inson tanasining yoki azolarining o`lchamlarini, ko`zining ko`rish
imkoniyatlarini, uning ish holatini (pozasini( hisobga olishni taqazo qiladi. Bu
masalani hal qilishda ish joyining hajmi, qo`l
va oyoqlarning uzun qisqaligi,
operatordan asboblar pultigacha bo`lgan masofa va boshqalarni hisobga olinadi. Bu
masalaning murakkabligi shundaki, odamlarning antropometrik ko`rsatkichlari har
xil. Masalan, o`rta bo`yli kishini qoniqtiruvchi o`rindiq, bo`yi past yoki bo`yi juda
baland kishining ishlashi uzun juda noqulaydir. Bunday xollarda echimni ergonomika
fani beradi.
