|
Inson organizmiga ta'sir etadigan yoki atrof muhit ta'sirida turli kasalliklar chiqaruvchi konserogen moddalar
|
| bet | 3/4 | | Sana | 21.12.2023 | | Hajmi | 1,66 Mb. | | #125785 |
Bog'liq AAAAAASaraton (rak) — bu tanadagi ichki to’qimalardan o’sadigan yomon sifatli o’sma (shish). Kasallikning bunday nomlanishiga sabab, 90% holatlarida bemorlarda yomn sifatli o’smalar qisqichbaqa (saraton) qisqichiga o’xshaydi (rus. рак). Rivojlangan mamlakatlarda barcha o’limlarning 15-20% saraton kasalligidan kelib chiqadi.
Onkologiya — tibbiyotning yuqori texnologik bo’limidir. Tashxisdan tortib to reabilitatsiya qilishgacha bo’lgan tibbiyotni tashkillashtirish bosqichlari logistikasi qancha yuqori bo’lsa, bemorni tiklanib ketishga bo’lgan imkoniyati shunchalik yuqori bo’ladi. Saraton bilan kasallangan bemorlar uchun yuqori darajadagi tibbiy yordam ko’rsatadigan mamlakatlar ham mavjud (Germaniya, Shveytsariya, Isroil, Amerika Qo’shma Shtatlari).
So’nggi yillarda Rossiya yuqori texnologiyali markazlarni yaratib, muayyan ijobiy qadamlar qo’ydi. O’zbekistonda ham ulkan imkoniyatlar yaratildi. Hozirda rak kasalligi davosi o’rganilmoqda.
Agar erta yoki kech bosqichda tashxislanishiga keladigan bo’lsak, yuqorida aytib o’tilganlardan tashqari, dastlabki bosqichlarda tiklanish istiqbollari ancha yuqori.
Kanserogen saraton yoki karsinogenezni rivojlantiruvchi har qanday modda yoki radiatsiya sifatida aniqlanadi. Kimyoviy karsinogenlar tabiiy yoki sintetik, toksik yoki toksik bo'lmagan bo'lishi mumkin. Ko'pgina karsinogenlar tabiatda, masalan, benzo [a] piren va viruslardir. Kanserogen nurlanishning namunasi ultrabinafsha nurdir.
Kanserogen - saratonga olib keladigan har qanday modda yoki vosita. Bu hujayralardagi metabolizmni o'zgartirib yoki hujayralarimizdagi DNKning zararlanishiga olib keladi va oddiy hujayra jarayonlari bilan aralashib ketadi. Odamlar saraton kasalligiga chalingan atrof-muhitdagi moddalarni aniqlash, profilaktika ishlariga yordam beradi.
Kanserogenlar saraton kasalligini davolash uchun ishlatiladigan kimyoviy moddalar, viruslar yoki hatto dorilar va radiatsiya terapiyasi bo'lishi mumkin.
Kanserogen moddalar saratonga quyidagi sabablar bilan sabab bo'lishi mumkin:
- Mo''tadil hujayralardagi (hujayralardagi oddiy jarayonni buzish) DNKni to'g'ridan-to'g'ri zaharlash orqali,
- DNKni to'g'ridan-to'g'ri ta'sir qilmasdan, hujayralarni odatdagidan ko'ra ko'proq tezroq bo'lishiga sabab qilib, bu DNKning o'zgarishi va mutatsiyalar paydo bo'lish ehtimolini oshirishi mumkin.
Hujayra DNKlari turli moddalar va ta'sirlar bilan zararlanishi mumkin, jumladan:
- Hayot tarzi - siz nimani yutdingiz, chekasizmi, jismoniy faolligingiz yo'q
- Tabiiy ta'sir qilish - ultrabinafsha nuriga, radon gaziga, yuqumli moddalarga
- Tibbiy davolash-radiatsiya va kemoterapi , gormonlar, immunosupresanlar
- Ish joyidagi ta'sir qilish - ba'zi ishlarda sanoat kimyoviy moddalari yoki mahsulotlarga ta'sir kuchayib bormoqda
- Uyga ta'sir qiladigan mahsulotlar, bo'yoqlar, gerbitsidlar, pestitsidlar va boshqalar.
- Atrof-muhit ifloslanishi yoki hatto tamaki tamaki tutuni
Ba'zi kanserojenler to'g'ridan-to'g'ri saratonga olib kelmaydi, ammo saratonga olib kelishi mumkin. Ba'zi kanserogenlar uzoq muddatli, yuqori darajada ta'sirlanish mavjud bo'lganda saratonga olib keladi. Sizning tanangiz ushbu ta'sirlanish darajasiga, ta'sir qilishning davomiyligi va vaqtiga, reaktsiyaning intensivligiga, reaktsiyaga qanday reaktsiyasini, sizning genetik tarkibingizni qo'shib, saraton rivojlanish xavfini aniqlaydi.
Kanserogenlarning tasnifi
Kanserogenlar Xalqaro Qiziqish bo'yicha Tadqiqotlar Agentligi (IARC) tomonidan tasniflanadi. IARC Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti (VOZ) tarkibiga kiradi va uning asosiy maqsadi saraton kasalliklarini keltirib chiqaruvchi turli xil moddalarni aniqlash va kanserogenlarni tasniflashdir.
Kanserogenlar quyidagi guruhlardan biriga kiradi:
- Guruh 1: odamlarga karsinogen
- Guruh 2A: Ehtimol, odamlar uchun kanserojeniktir.
- Guruh 2B: Odamlarga ehtimol karsinogen.
- Guruh 3: Odamlarda kanserojeniteye bo'yicha tasniflanmaydigan
- Guruh 4: Ehtimol, odamlarga rakitsiz emas
Kanserojen kishilarga ma'lum bo'lgan moddalar
Odamlarni saraton kasalligiga aylantiruvchi moddalarni sinash va tasniflash qiyin bo'lishi mumkin, chunki odamlarni saratonga olib keladigan biror narsa saratonga olib kelishi mumkinligini tekshirish axloqiy emas. Shuning uchun tadqiqotchilar faqat 100dan ortiq moddalarni "odamlarga rak kasalligi" deb tasniflashdi.
Odamlar uchun kanserojenik deb nomlanuvchi eng ko'p uchraydigan moddalar qatoriga kiradi (ko'plab narsa bor):
- Spirtli ichimliklar
- Alyuminiy ishlab chiqarish
- Arsenik va noorganik arsenik aralashmalari
- Asbest (barcha shakllar) va mineral moddalar (masalan, talk yoki vermikulit) asbest mavjud
- Benzen
- Kadmiy va kadmiy tarkibida
- Ko'mir, ichki yonishdan olingan yopiq emissiya
- Dvigatel egzoz, dizel
- Epstein-Barr virusi (infeksiya bilan)
- Estrogen postmenopozal davolash
- Formaldegid
- Helicobacter pylori (infektsiya bilan)
- Gepatit B virusi (surunkali INFEKTSION)
- Gepatit C virusi (surunkali INFEKTSION)
- Inson immunitet tanqisligi virusi 1-turi (OIV-1) (infektsiya bilan)
- Inson papillomavirusi (HPV) (ayrim turdagi infektsiyalar)
- Ionlashtiruvchi nurlanish (barcha turdagi
Formaldegid — kanserogen parlanuvchi modda bo‘lib, uning atmosfera havosidagi miqdori ruxsat etilgan me’yordan yuqori bo‘lgan taqdirda teriga salbiy ta’sir etishi va allergik kasalliklarni keltirib chiqarishi mumkin. Shuningdek, ishlab chiqarish korxonalari ish o‘rinlarida formaldegid moddasi miqdori ruxsat etilgan me’yordan ko‘p bo‘lsa, yuqori nafas yo‘llari shilliq qavati va ko‘zning yallig‘lanishiga sabab bo‘lishi mumkin. Shu bois, formaldegid moddasining aholi yashash va ishlab chiqarish joylarida sog‘liqqa salbiy ta’sir etmaydigan miqdorda bo‘lishini nazorat qilish Davlat sanitariya-epidemiologiya nazorati xizmatiga yuklatilgan.
anserogenez jarayonida bir qator ketma-ket bosqichlar ajralib turadi. Birinchisi - sahna boshlash- genotoksik agent tomonidan qo'zg'atilgan. Buning uchun kanserogen bilan bir marta aloqa qilish kifoya qiladi, shundan so'ng boshlangan holat hayot uchun saqlanib qoladi. Keyingi qadam uchun -
|
| |
