Inson organizmiga ta'sir etadigan yoki atrof muhit ta'sirida turli kasalliklar chiqaruvchi konserogen moddalar

Download 1,66 Mb.
bet	3/4
Sana	21.12.2023
Hajmi	1,66 Mb.
	#125785

Bog'liq
AAAAAA
15-ma'ruza, 14- mavzu Rasmiy, Falsafa Materiya, Baxtiyorov Shoxjaxon 202 ruslit, 8c479b6d5d95af464b7e958a2539bf5d METROLOGIYA, STANDARTLASHTIRISH VA SERTIFIKATLASHTIRISH ASOSLARI, 7, 5542, Samarqand davlat chet-tillar instituti, 352537, Kalendar reja, Методичка Курс раб ПИ, 117, 2-DMTT pedagoglar, 05-02 ish reja 2023 yangix, Iriskulov Temur Xayrulla o’g’li (1)

Saraton (rak) — bu tanadagi ichki to’qimalardan o’sadigan yomon sifatli o’sma (shish). Kasallikning bunday nomlanishiga sabab, 90% holatlarida bemorlarda yomn sifatli o’smalar qisqichbaqa (saraton) qisqichiga o’xshaydi (rus. рак). Rivojlangan mamlakatlarda barcha o’limlarning 15-20% saraton kasalligidan kelib chiqadi. Onkologiya — tibbiyotning yuqori texnologik bo’limidir. Tashxisdan tortib to reabilitatsiya qilishgacha bo’lgan tibbiyotni tashkillashtirish bosqichlari logistikasi qancha yuqori bo’lsa, bemorni tiklanib ketishga bo’lgan imkoniyati shunchalik yuqori bo’ladi. Saraton bilan kasallangan bemorlar uchun yuqori darajadagi tibbiy yordam ko’rsatadigan mamlakatlar ham mavjud (Germaniya, Shveytsariya, Isroil, Amerika Qo’shma Shtatlari). So’nggi yillarda Rossiya yuqori texnologiyali markazlarni yaratib, muayyan ijobiy qadamlar qo’ydi. O’zbekistonda ham ulkan imkoniyatlar yaratildi. Hozirda rak kasalligi davosi o’rganilmoqda. Agar erta yoki kech bosqichda tashxislanishiga keladigan bo’lsak, yuqorida aytib o’tilganlardan tashqari, dastlabki bosqichlarda tiklanish istiqbollari ancha yuqori. Kanserogen saraton yoki karsinogenezni rivojlantiruvchi har qanday modda yoki radiatsiya sifatida aniqlanadi. Kimyoviy karsinogenlar tabiiy yoki sintetik, toksik yoki toksik bo'lmagan bo'lishi mumkin. Ko'pgina karsinogenlar tabiatda, masalan, benzo [a] piren va viruslardir. Kanserogen nurlanishning namunasi ultrabinafsha nurdir. Kanserogen - saratonga olib keladigan har qanday modda yoki vosita. Bu hujayralardagi metabolizmni o'zgartirib yoki hujayralarimizdagi DNKning zararlanishiga olib keladi va oddiy hujayra jarayonlari bilan aralashib ketadi. Odamlar saraton kasalligiga chalingan atrof-muhitdagi moddalarni aniqlash, profilaktika ishlariga yordam beradi. Kanserogenlar saraton kasalligini davolash uchun ishlatiladigan kimyoviy moddalar, viruslar yoki hatto dorilar va radiatsiya terapiyasi bo'lishi mumkin. Kanserogen moddalar saratonga quyidagi sabablar bilan sabab bo'lishi mumkin: Mo''tadil hujayralardagi (hujayralardagi oddiy jarayonni buzish) DNKni to'g'ridan-to'g'ri zaharlash orqali, DNKni to'g'ridan-to'g'ri ta'sir qilmasdan, hujayralarni odatdagidan ko'ra ko'proq tezroq bo'lishiga sabab qilib, bu DNKning o'zgarishi va mutatsiyalar paydo bo'lish ehtimolini oshirishi mumkin. Hujayra DNKlari turli moddalar va ta'sirlar bilan zararlanishi mumkin, jumladan: Hayot tarzi - siz nimani yutdingiz, chekasizmi, jismoniy faolligingiz yo'q Tabiiy ta'sir qilish - ultrabinafsha nuriga, radon gaziga, yuqumli moddalarga Tibbiy davolash-radiatsiya va kemoterapi , gormonlar, immunosupresanlar Ish joyidagi ta'sir qilish - ba'zi ishlarda sanoat kimyoviy moddalari yoki mahsulotlarga ta'sir kuchayib bormoqda Uyga ta'sir qiladigan mahsulotlar, bo'yoqlar, gerbitsidlar, pestitsidlar va boshqalar. Atrof-muhit ifloslanishi yoki hatto tamaki tamaki tutuni Ba'zi kanserojenler to'g'ridan-to'g'ri saratonga olib kelmaydi, ammo saratonga olib kelishi mumkin. Ba'zi kanserogenlar uzoq muddatli, yuqori darajada ta'sirlanish mavjud bo'lganda saratonga olib keladi. Sizning tanangiz ushbu ta'sirlanish darajasiga, ta'sir qilishning davomiyligi va vaqtiga, reaktsiyaning intensivligiga, reaktsiyaga qanday reaktsiyasini, sizning genetik tarkibingizni qo'shib, saraton rivojlanish xavfini aniqlaydi. Kanserogenlarning tasnifi Kanserogenlar Xalqaro Qiziqish bo'yicha Tadqiqotlar Agentligi (IARC) tomonidan tasniflanadi. IARC Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti (VOZ) tarkibiga kiradi va uning asosiy maqsadi saraton kasalliklarini keltirib chiqaruvchi turli xil moddalarni aniqlash va kanserogenlarni tasniflashdir. Kanserogenlar quyidagi guruhlardan biriga kiradi: Guruh 1: odamlarga karsinogen Guruh 2A: Ehtimol, odamlar uchun kanserojeniktir. Guruh 2B: Odamlarga ehtimol karsinogen. Guruh 3: Odamlarda kanserojeniteye bo'yicha tasniflanmaydigan Guruh 4: Ehtimol, odamlarga rakitsiz emas Kanserojen kishilarga ma'lum bo'lgan moddalar Odamlarni saraton kasalligiga aylantiruvchi moddalarni sinash va tasniflash qiyin bo'lishi mumkin, chunki odamlarni saratonga olib keladigan biror narsa saratonga olib kelishi mumkinligini tekshirish axloqiy emas. Shuning uchun tadqiqotchilar faqat 100dan ortiq moddalarni "odamlarga rak kasalligi" deb tasniflashdi. Odamlar uchun kanserojenik deb nomlanuvchi eng ko'p uchraydigan moddalar qatoriga kiradi (ko'plab narsa bor): Spirtli ichimliklar Alyuminiy ishlab chiqarish Arsenik va noorganik arsenik aralashmalari Asbest (barcha shakllar) va mineral moddalar (masalan, talk yoki vermikulit) asbest mavjud Benzen Kadmiy va kadmiy tarkibida Ko'mir, ichki yonishdan olingan yopiq emissiya Dvigatel egzoz, dizel Epstein-Barr virusi (infeksiya bilan) Estrogen postmenopozal davolash Formaldegid Helicobacter pylori (infektsiya bilan) Gepatit B virusi (surunkali INFEKTSION) Gepatit C virusi (surunkali INFEKTSION) Inson immunitet tanqisligi virusi 1-turi (OIV-1) (infektsiya bilan) Inson papillomavirusi (HPV) (ayrim turdagi infektsiyalar) Ionlashtiruvchi nurlanish (barcha turdagi Formaldegid — kanserogen parlanuvchi modda bo‘lib, uning atmos­fera havosidagi miq­dori ruxsat etilgan me’yordan yuqori bo‘l­gan taqdirda teriga salbiy ta’sir etishi va allergik kasalliklarni keltirib chiqarishi mumkin. Shuningdek, ish­lab chiqarish kor­xonalari ish o‘rinlarida formaldegid moddasi miqdori ruxsat etilgan me’yordan ko‘p bo‘lsa, yuqori nafas yo‘llari shilliq qavati va ko‘zning yallig‘lanishiga sabab bo‘lishi mumkin. Shu bois, formaldegid moddasining aholi yashash va ishlab chiqarish joylarida sog‘liqqa salbiy ta’sir etmaydigan miqdorda bo‘lishini nazorat qilish Davlat sanitariya-epidemiologiya nazorati xizmatiga yuklatilgan. anserogenez jarayonida bir qator ketma-ket bosqichlar ajralib turadi. Birinchisi - sahna boshlash- genotoksik agent tomonidan qo'zg'atilgan. Buning uchun kanserogen bilan bir marta aloqa qilish kifoya qiladi, shundan so'ng boshlangan holat hayot uchun saqlanib qoladi. Keyingi qadam uchun -  Download 1,66 Mb.

Download 1,66 Mb.