|
International Islamic Academy of UzbekistanBog'liq shaxsni-o-zini-o-zi-anglashining-psixologik-jihatlariInternational Islamic Academy of Uzbekistan
Volume 3 | IIAU Conference 1 | 2022
Google Scholar indexed
Scientific-Theoretical and Practical Issues of
Psychology of Religion in Uzbekistan
DOI: 10.24412/2181-1385-2022-02-272-275
273
May 21
https://ares.uz/ Republican Scientific and Practical Conference
anglashning asosida “Men” likning mazmuni va mohiyati o‘rtasidagi ziddiyat yotadi.
Ikkinchi
yo‘nalish
asoschisi
S.L.
Rubinshteyn
tadqiqotlariga
asoslanib, biz o‘z – o‘zini anglash muammosini tadqiq etishga e’tibor qaratamiz, eng
avvalo, uning subektiga, ya’ni shaxs (individ)ga qaratishni maqsadga muvofiq deb
hisoblaymiz. Boshqacha so‘z bilan aytganda, o‘z – o‘zini anglashni shakllantirishning
manbai ong va undagi ziddiyat bo‘lmasdan, balki insonning ijtimoiy muhitda tarkib
topishi hamda rivojlanishi sanaladi. Ruhiy faoliyatning maxsus holdagi (vaziyatdagi)
obektiv shart – sharoitlari sifatida odamlarning hayoti, umumiy yashash sharoiti
yotadi, — deb yozadi S.L. Rubinshteyn. Insonning o‘z – o‘zini anglash jarayonidagi
subektligi bilan amalga oshirishga mo‘ljallangan aloqasining shakllanishi va oqibat
natijada yuzaga keladigan yangi sifatiy holat undagi oldingi ichki ziddiyatlardan
tamoman forig‘ ekanligini bildiradi. Demak, bu ilmiy yondashuvda o‘z–o‘zini
anglashning uzluksiz ruhiy jarayon sifatida funksiyalashuvi insonning boshqa
odamlar to‘g‘risidagi tasavvurlari va ularning unga nisbatan munosabatlari
o‘rtasidagi ziddiyat bilan belgilanadi. Odatda inson o‘zi haqida fikr yuritar ekan,
albatta, u o‘zining boshqa odamlar bilan kechadigan o‘zaro munosabatlari natijasini
tahlil qiladi va ularning samarali ekanligiga asoslanib o‘z “Men”ligini yaratadi.
S.L.Rubinshteyn va K.A.Abulxanova – Slavskayalar o‘z–o‘zini anglashning ichki
mohiyati ikki negiz (asos) bilan tavsiflanishini ta’kidlaydilar. Negizning birinchisi –
insonning atrof – muhit va shaxslararo munosabatlarining mazmunidan iboratdir.
Uning ikkinchisi esa ana shu munosabatlar to‘g‘risida uni fikr yuritish
imkoniyatining ifodasidir. Shulardan birinchisi ijtimoiy, ya’ni obektiv xususiyatiga
ega bo‘lsa, uning ikkinchisi subektiv, binobarin, insonning psixofiziologik va ruhiy
xususiyatlariga bog‘liqdir. Har ikkala asosning o‘zaro bir – biri bilan mos kelishi yoki
mos kelmasligi o‘zlik, “Men”lik to‘g‘risidagi aniq, haqqoniy tasavvurlarni vujudga
keltiradi. Mualliflarning mulohazasicha, ijtimoiylik insonning ongiga va ruhiyatiga
kirib boradi, ongning, o‘zini – o‘zi anglashning hamda idora qilishning manbai bo‘lib
qoladi. Oxir oqibatda insonning ijtimoiylashuvi deyilganda – bu yondashuv uni
ongining ijtimoiylashuvini nazarda tutadi va ana shu tariqa o‘z – o‘zini anglashning
ijtimoiylashuvdagi o‘rni hamda uning roli huddi shunday tushuntiriladi. Mazkur
yondashuvga binoan, o‘z – o‘zini anglash jarayonida ruhiyat va ijtimoiylashuv
o‘rtasida muttasil ravishda o‘zaro munosabatlar vujudga keladi. Munosabatlarning
o‘zaro mazmuni yuzaga keladi. Bizningcha, insonda o‘z – o‘zini anglashning
subektliligi bosqichidayoq ijtimoiylik aks etadi. Shuning uchun
ruhiyat bilan ijtimoiylik o‘rtasidagi masalalarni maxsus muammo
sifatida ajratish, talqin qilish g‘ayritabiiylikdir. Shaxs o‘z – o‘zini
|
| |
