2-
Laboratoriya
.
Iplarni qayta o‘rash
Ishnin maqsadi
1.
To`quvchilik iplari o`ralgan o`ramalar turlari.
2.
Tanda va arqoq iplarini to`quvchilikka tayyorlash texnologik jarayonlari.
3.
Qayta o`rashdan maqsad va bu jarayonning mohiyati.
4.
Qayta o`rashga qo`yilgan texnologik talablar.
To’qimachilik korxonalariga yigirilgan iplar naychalarda yoki g’altaklarda,
kimyoviy iplar esa turli g’altaklarda yoki kalavalarda keltiriladi.
Iplar o’ramalarining shakli birinchi navbatda ipni qanday tezlikda qayta
ishlashni belgilaydi. Zamonaviy o’rash jixozlarining texnik imkoniyati bu
tezlikni 2000 m|min gacha bo’lishini ta`minlay oladi. Ipni o’ramadan chuvalib
chiqishidagi qarshiliklar ipda taranglik kuchlarini yuzaga keltiradi. O’z
navbatida
taranglik kuchlari ipni o’rash sifatiga ta`sir ko’rsatishi bilan birga uzilishlarga ham
olib kelishi mumkin. Shuning uchun ip o’ramasi to’g’ri tanlanishi lozim.
To’qimachilik amaliyotida iplarni bobinalar shaklida o’rash tajribasi juda
keng tarqalgan. Bulardan konus shaklidagi bobinalar texnologik jihatdan eng qulay
hisoblanadi. Konus
bobinalarining oddiy konusli, o’tkir konusli va uch konusli
shakllari mavjud (3-rasm, a.b.v)
Uch konusli o’ramalar ipni chuvalib chiqishida ishqalanishni kamligi va
ip qatlamlarini bir-biriga kirishmasligi bilan ajralib turadi. Qayta o’rash
jarayonida ipdagi taranglik kuchini o’zgarishi ham nisbatan kam bo’ladi.
3-rasm. Ip o’ralgan bobinalarning shakllari
TSilindr shaklidagi o’ramalar (6.3-rasm, g, d) odatda
yigiruv mashinalarida
hosil qilinadi. Ularni qayta ishlashda iplar qatlamlarini sidirilib chiqishi, ipni
qo’shimcha buram olishi sababli qayta o’rash tezligi cheklangan. Ushbu
ko’rinishlardagi o’ramalarni hosil qilish zarurati
yigirish mashinalarining
konstruktsiyasi bilan bog’liq.
Ayrim turdagi iplar, jumladan qo’shimcha ishlov berilgan, bo’yalgan
iplar
kalava holatida yetkazib beriladi. Tashish xarajatlarini kamaytirish maqsadida
kimyoviy iplarni g’altaksiz o’rama holida yetkazib berish tajribasi ham mavjud.
O’ramalarda ipning o’ralish zichligi ip xom ashyosi va ishlab chiqarish
texnologiyasiga bog’liq. Yigirilgan iplarni o’rash zichligi 0,40 g|sm
3
gacha,
kimyoviy iplarni 0,7 – 0,9 g|sm
3
gacha bo’ladi. Elastik iplarni o’rash zichligi 0,2-
0,3 g|sm
3
bo’lib, ularni elastiklik xossalarini uzoq vaqt saqlab qolishi uchun qabul
qilingan.
Korxonaga keltiriladigan ip o’ramalarining turlicha bo’lishi
ularni
noto’qima matolar ishlab chiqarishda bir xil shakl va o’lchamlarda qayta o’rashni
taqozo etadi.
Qayta o’rashda iplar asosan konus shaklidagi bobinalarga o’raladi. Bunda
o’rama massasini oshirish, ipdan foydalanishda
yengil chuvalib chiqishini
ta`minlash, ipdagi nuqson va notekis joylarni yo’qotish, ipni silliqlash,
tarangligini bir xilda bo’lishini ta`minlash vazifalari bajariladi. O’rash jarayonida
bobinalar borabanchalarga ishqalanish hisobiga friktsion usulda aylantiriladi. Bu
usulda o’rash mexanizmida ilgarilanma-qaytma
harakatlantiruvchi qismlar
bo’lmaydi. Odatda o’rash barabanchalarida vintsimon chiziqlar bo’ylab o’yiqlar
hosil qilingan bo’ladi. Iplar ana shu o’yiqlarda harakatlanadi va bobina kengligi
bo’ylab suriladi.
Barabanchalarda 3 tagacha vint o’ramasi bo’ylab o’yiqlar bo’ladi. Bunday
tuzilish barabancha aylanish tezligi va ipni o’rash tartibi orasida bog’lanish
mavjudigini ko’rsatadi. Bir vint o’ramali barabancha bir marta aylanganda bir
qatlam oxirigacha o’raladi. Ikki o’ramalida esa bitta qatlamni o’rash
uchun
barabancha ikki marta aylanishi lozim. Demak, barabanchadagi o’yiqlar o’ramasi
soni ko’p bo’lsa iplarni bir birini kesib o’tish burchagi kamayadi va o’rash zichligi
ortadi.
Kesib o’tish burchagini nazariy kattaligini quyidagi formuladan topiladi:
)
/(
2
