|
Iqtisodiyot
|
| bet | 4/14 | | Sana | 24.05.2024 | | Hajmi | 145,03 Kb. | | #251868 |
Bog'liq iqtisodiy ehtiyojlarTaqsimlash — bu ishlab chiqarish jarayonida vujudga keltirilgan moddiy boyliklar jamiyat a’zolarini ijtimoiy mehnat faoliyatlarida qatnashish darajalariga qarab o’z hissalariga yarasha ish haqi ko’rinishidagi ne’matlarga ega bo’lishdir. Ayirboshlash — jamiyat a’zolarining ijtimoiy ravnaqlari uchun turli xil moddiy boyliklar zarur bo’ladi. Shuning uchun ham ular orasida ayirboshlash jarayoni amalga oshadi. Ayirboshlash ishlab chiqarish bilan iste’molni bir-biriga bog’lab turadi.
Iste’mol — jamiyat a’zolari ishlab chiqarish jarayonida doimiy takroriy ravishda qatnashishlari uchun, o’zlarining fiziologik mehnat qilish qobiliyatlarini tiklash uchun yaratilgan moddiy boyliklarning iste’mol qilinishidir.
Jamiyatning taraqqiyoti ishlab chiqarish jarayoni bilan uzviy bog’liqdir. Ishlab chiqarish jarayoni insonlarning mehnat qilish jarayoni bilan bog’liq bo’lib, ular o’z ehtiyojlarini to’liq qondirish uchun mehnat qiladilar. Ishlab chiqarish jarayonida insonlar mehnatlari orqali yashash va taraqqiy etish uchun zarur bo’lgan moddiy ne’matlarni yaratibgina qolmay, ongli ravishda mehnat qiladilar va o’z malakalarini doimiy ravishda oshirib boradilar. Ishlab chiqarish jarayonining asosiy omillari quyidagilar:
Inson omili — deb ishchi kuchining aqliy va jismoniy mehnat qobiliyatini o’zida ifodalashiga aytiladi. Ya’ni mehnat qobiliyatiga ega bo’lgan insongina ishchi kuchi qobiliyatiga ega bo’ladi. Insonlar mehnat qilish jarayonida tabiatning o’zgarishiga ta’sir etishi bilan birga o’zining bilim doiralarini ham kengaytirib boradilar.
Mehnat resurslarining o’rtacha ish bilan bandligi soni 2007 yilda 2006 yildagiga nisbatan 2.6 foizga o’sgan va 10735,4 ming kishini tashkil etgan. Iqtisodda band bo’lganlarning 2006 yilda 22,1 foizi davlat muassasalarida va 77,9 foizi nodavlat tashkilotlarida band bo’lganlar. 2007 yilda ishlab chiqarishda band bo’lgan aholining o’sishi asosan nomoddiy sohalarda 3,0 foizga va moddiy ishlab chiqarish tarmoqlarida 2,4 foizga ko’paygan. 2007 yilda mehnat bilan ta’minlash bo’yicha 557,4 ming kishi ishga joylashtirish tashkilotlariga murojaat qilganlar. Bu ko’rsatkich 2006 yilga nisbatan 42,4 foizga ko’paygan. Ishga joylashtirish bo’yicha murojaat qilganlarni 74,5 foizi qishloq aholisi tashkil etgan10.
Mehnat omillari deb inson o’z ta’sirini o’tkazadigan tabiat boyliklariga aytiladi. Mehnat omillari xom ashyo holatida va tayyor mahsulot ko’rinishida bo’lishi mumkin. Masalan, g’isht ishlab chiqarish sanoati uchun tuproq xom ashyo sifatida foydalaniladi. U ishlab chiqargan tayyor mahsulot g’isht, tovar bo’lib iste’molchi quruvchilar uchun xom ashyo bo’lib hisoblanadi.
Fan va texnika taraqqiyoti yangi "mehnat omillarini ishlab chiqarishga olib kelsada tabiiy, mehnat omillari asosiy omil sifatida o’z mavqeini hech qachon yo’qotmaydi. Buyuk iqtisodchi olim U. Pettining «Mehnat boylikning otasi va faol prinsipidir, er esa uning onasi» degan iborasi o’z qiymatini shu kunda ham to’la saqlab qolgan.
|
| |
