256
qiymatidan sezilarli darajada farq qilib qolmasligi kerak. Shuningdek, baholash
uchun tashqi baholovchilarni jalb qilish shart emas. Agar korxonada yetarlicha
tajribaga ega hodimlar bo‘lsa, qayta baholashni rahbari ham qilsa bo‘ladi.
MHXS asosiy vositalarni qayta baholashdagi yo‘qotish eng qisqa vaqt ichida
foyda va zarar to‘g’risidagi hisobotda tan olishga majbur qiladi va shu bilan bir
vaqtda, daromadni foyda va zarar to‘g’risidagi hisobotda tan olishni kechiktiradi.
Endi esa Tannarx modeli haqida aytadigan bo‘lsak bu modelda kerak bo‘ladigan
yagona narsa bu - asosiy vositalarni yaroqlilik muddatigacha amortizatsiya qilish
(qoldiq qiymatidan tashqari). Bu vaziyatda yer amortizatsiya qilinmaydi. Sababi unda
cheksiz yaroqlilik muddati borligi tufayli.
Asosiy vositalarning ba’zi elementlarida turli xildagi komponentlar bo‘lishi
mumkin, va har bir muhim komponentning har xil yaroqlilik muddati bor. Shuning
uchun, buxgalteriya dasturida yirik aktivlarning muhim tarkibiy qismlarini Asosiy
vositalar jurnalida alohida qayd etish muhimdir. Misol, samalyot va uning dvigateli
bo‘lishi mumkin; bino va uning turli xil almashtiriladigan qismlari; va boshqalar.
Asosiy vositalarda biz foydalana oladigan turli xildagi eskirish/amortizatsiya usullari
mavjud. Eng mashhurlaridan biri [bir maqomli] to‘g’ri chiziq usuli, so‘ngra qoldiqni
kamaytirish va ishlab chiqarish usullari hisoblanadi.
Asosiy vositalarning chiqib ketishi sodir bo‘ladi qachonki aktiv kelajakdagi
iqtisodiy qiymatga ega bo‘lmaganda yoki uni boshqarish huquqini yo‘qotganingizda
(masalan, sotilgan yoki tasarruf etilganda). Asosiy vositalarni hisobdan
chiqarilgandan so‘ng, har qanday daromad yoki xarajat to‘g'ridan-to‘g'ri foyda va
zarar to‘g’risidagi hisobotga olinadi. Agarda qayta baholash usulidan foydalansak,
rezervda qayta baholash bo‘yicha to‘plangan daromad foyda va zararga "qayta
ishlanadi". Bunda esa boshqa umumlashgan daromadni debitlab, foyda va zarar
to‘g’risidagi hisobotni kreditlash orqali amalga oshiriladi.
