|
Isbilermenlik etikasi hám mádeniyati joba: kishi biznes ham isbilermenlikte etikası Isbilermenikte isenim
|
| bet | 2/4 | | Sana | 08.01.2024 | | Hajmi | 32,94 Kb. | | #132244 |
Bog'liq Isbilermenlik etikasi hám mádeniyatıIsbilermenikte isenim
Isenim uya zattıń pútkilliginen payda boladı : ye'tiqod, iqror hám ámel. Ye'tiqod - isenim. Iqror - sózde bunı tán alıw. Ámel - ya'shi jumıslar menen onı tastıyıqlaw.
Insap - ádalat hám hújdan amri menen jumıs tutıw sezimi hám qábileti, ishda, adamlarǵa munasábette hadallıq, tuwrılıq. Barabarlıq, alagóleklik hám haqıyqatgo'ylik bolıp tabıladı. Ózgeni óz ornına hám sonıń menen birge ózin ózgeni ornına qıyalda qoyıp kóriw de insapǵa kiredi. Joqarıda aytıp ótkenimizdek, toq ochni, bay jarlın, baxıtlı baxtsızdı, tolei biyik tolei kúshsizdi, áwmetli áwmetsizni, saw hám nawqastı óz ornına qoyıp ko'rolsa hám hákisin- cha da tap sonday bolsa, álem gúlistan - insaplılar qatarı kóbeyeberedi.
Insap - hár qanday kisiniń, atap aytqanda, baslıq yamasa isbilermendiń ja- miyat aldında, aylanaındaǵı kisiler názerinde óz minez-qulqı menen ruwxıy juwapkershilikti sezim etiwiniń ańlatpası bolıp tabıladı.
Ádalat - barlıq pazıyletler ishindegi eń joqarı pazıylet bolıp tabıladı. Ádalatparvar isbilermen yamasa baslıqtıń etikalıq hislatlari biymálel nızam ornın basa aladı. Ullı oqımıslı Nasriddin Tusiy social ádalattıń úsh tiykarǵı talabı bar ekenligi hám jámiyet rawajlanıwın belgileytuǵın zárúrli faktor ekenin bólek o'qtirgan edi:
Ádalattıń birinshi talabı, xalıq túrli siyasiy gruppalarınıń óz-ara uyqas bolıwın támiyinlew bolıp tabıladı.
Ádalattıń ekinshi talabı, el, xalıq-ulusning aqsha -huqıqın teń támiyinlegen halda kisilerdi xızmetke belgilewde shaxstıń potencialı hám múmkinshilikleri- den kelip shıǵıw.
Ádalattıń úshinshi talabı, barlıqtıń teń párawanlıǵın qorǵaw qi- lish menen birge bul párawanlıqtı júzege keltiriw degi xızmeti hám huqıqına qaray, hár bir insan óz úlesin alıwǵa múmkinshilik jaratıwdan ibarat.
Bul sıyaqlı dáwir hám turmıs tájiriybesinde tastıyıqlanǵan pikirler segiz ásir cha- masi ótip, Prezident Islam Karimovning basshılıq iskerliginde ayriqsha tárzde ańlatpa tabıp atır. Buǵan isenim payda etiw ushın el basshısımizning lekciyalarınan birindegi bul pikirge dıqqat qilaylik: “Mámleket jámiettiiń keskin qatlamlarǵa bóliniwine - asıp -tamaqtasıb ketken baylaru, jarlı jarlılarǵa bolınıp ketiwge jol qoymasligi kerek”.
Ádalattıń ekinshi talabı retinde Prezident jámiyet rawajlanıwı jáne onıń siyasiy ortalıǵın belgilewde baslıq kadrlardı tańlaw hám olardı jay- jayına qoyıwǵa úlken áhmiyet beredi jáne bul máselege sheshiwshi ruwxıy -siyasiy faktor, túpkilikli reformalardıń súyenishi hám bas yo'naltiruvchi kúshi, dep qaraydı : “Xalıqtıń dardiga bıyparq qaraytuǵın, óz mápinen basqa zattı oylanbaytuǵın, menmen hám dámegóy basshılar mámleketimiz gúlleniwine, xalqımız párawanlıǵına tosıq bolıp atır. Endi olar menen mawasa etip bolmaydı. Bizge sonday basshılar kerek, tokı olar elim dep, jurtım dep kuyip-janıp, óz halovatlaridan keship miynet qilsinlar!
Barlıq buwınlarda insaplı, ar-namıslı, bilgir, tájiriybeli basshılar basshılıq etpes yekan, ǵárezsiz mámleketimizdiń abıraysı, onıń mápi ushın mártlik, jankúyerlik menen islemes yekan jumıslarımız ko'ngildagidek
bolmaydı”.
Ádalatlı jámiyette xalıqtıń yertangi kunga isenimi hám qurılısshılıq jumisına xoshameti kúshli boladı. Sol sebepli de Prezidentimiz: “Biz jaysha demokratiyalıq mámleket emes, bálki ádalatparvar demokratiyalıq mámleket qurıwǵa intilyapmiz. Ádillik ideyalarına umtılıw
- xalqımız ruwxıy -psixik dúnyasına tán eń zárúrli ózgeshelik. Ádalatparvarlik ideyası pútkil ekonomikalıq hám ijtmoiy munasábetler sistemasına sińip ketiwi, social kómeklashuv mexanizminde óz hákisin tabıwı kerek”,- máselesin aktual wazıypa etip qoydı.
Olar ishda mártlik, shıdamlılıq, óz-ózin basqara alıw, ǵayrat - kárlik sıyaqlı hislat hám pazıyletlerge ıyelesedi, óz minez-qulqlarına bárháma sın kózqarastan kóz menen qaraydılar, mudami alǵa qaray ıntıladılar, eriw- gan nátiyjeleri menen hyech qashan sheklenip qalıwmaydı. Intalı insanlar óz xızmetleri menen hátte birpara kamharakat úlken uqıp iyelerine nis- batan da jámiyetke kóbirek payda jetkezedi.
Belgilengen pazıyletler sáwlelengenlenbegen baslıq basshılıq lawazımı - ga yamasa tanıs-bilis yamasa úrim-putaqshılıq, yoinki para berip erisken. Bul tekǵana mámlekettiń, bálki pútkil xalıqtıń turǵan -pitken kebiri bolıp tabıladı.
Xızmetkerlerdi qabıllaw mádeniyatı. Isbilermen óz gezeginde baslıq bolıp tabıladı. Ol xızmetkerlerdi qabıllaw mádeniyatına ıyelewi kerek. Sebebixodimlarni qabıllaw, olardıń uwayımlarına qulaq salıw, salmaqlilerin kiyim-kenshek qılıw hár bir baslıqtıń minneti hám wazıypası esaplanadı. Sol sebepli de qabıl mádeniyatına ámel qılıw ushın baslıq tómendegilerge itibar bermog'i kerek:
• suhbatdoshingizni qansha waqtıńız bar ekenligi tuwrısında eskertiń;
• faqat sáwbetlesińiz gáplerin inabatqa alıp, jaǵdaynı kóz aldıńizge keltiriń;
• to'xtatib bolmaytuǵın, úzil-kesil tartıstan ózińizdi tıyıng;
• o'z pikirińizdi isenimli hám tolıq bayan aytıń ;
• o'z ideyańızdı izbe-izlik menen bayot yeting;
• ovozingizni biyik etpesten gápiring, sózlerińiz dana -dana varavon bolsın ;
• qarshi eskertiw jaǵdaylarda ózińizge salıstırǵanda sın kózqarastan yondashing;
• shunchaki pikirlew yamasa haqıyqattan da shunaqami - bular ortasındaǵı farqni biling;
• savollarni sonday dúzińki, olardı túsiniw birdeyde bolsın ;
• muammo talqılawın anıq sheshim menen tugating;
• ishni qalashtirmang, asıǵıslıq menen kórsetpe beriń;
• suhbatdoshingizni jumısı ózi ushın oǵada zárúrli yekanligini unut-
mang.
Qabılıńızda bolǵan shaxstıń mashqalasın sheshiwge
múmkinshilikbo'lmagan táǵdirde de siz onı shın júrekten sıpayıshılıq menen kuzating hám qayırqomlı jumısınıń o'nglanib ketiwine úmit baǵıshlaw yeting.
Ulıwma, xızmet maydanınan qabıl sıyaqlıńızde tómendegi qaǵıydaǵa ámelqilsangiz, nur ústine artıqmash nur bo'lar edi:
Ushırasıw sıyaqlında - álpayımlıq. Qulaq salıw sıyaqlında - itibar, xoshamet. Bahslashuv sıyaqlında - kóp zattı biliwge qızıǵıwshılıq. Sın pikir sıyaqlında -
ózin tuta biliw.
Shólkemde basshılardan qay-qaysısı, qanday másele maydanınan kisilerdi qabıllawı anıq belgilep qoyılıwı zárúr. Boysınıwshılardı sorawina kóre, qabıl etkende baslıq olarǵa ótinish hám usınısların qısqa bayanlawnio'rgatishi kerek. Eger baslıq ózi usınıs jetip qabıl qilsa, boysınıwshı bul haqqında aldınan xabarlı etiliwi kerek. Sáwbet sıyaqlında isenim ortalıǵın payda etiwi kerek, sáwbetlesti májbúrlew, sha'nini muqatıw múmkin emes.
Keńes hám jıynalıslardı aparıw mádeniyatı. Isbilermen baslıqkengash hám jıynalıslardı aparıw mádeniyatına da ıyelewi kerek. Keńes - jámáát pikiri. Aqıl ziyreklikin arnawlı bir máseleni talqılaw vaoqilona qarar qabıllaw maqsetinde uyımlastırılǵan jıynalıs bolıp tabıladı. Sahıpqıran Ámir Temur keńes tuwrısında sonday deydi: “Keńes eki túrli bo'lur. Biri - til uchida aytılǵanı, ekinshisi - dildan shıqqanı. Til uchida ay- tilgenini (jaysha ) esitardim. Dildan aytılǵan máslahátti bolsa kewilim qulaǵına quyardim hám kewlimge jaylaredim. Eger (dushpan ústine) lashkar tartıwshı bolsam, urıs -jarawdan ortaǵa sóz tastap, ámirlerim ko'ngillarining bul ikkovidan qaysı birine beyimligin biliwge intilardim. Eger jarawdan sóz ashsalar. Bunıń paydasın urıs zıyanına salıstırıp kóreredim. Eger urısqa beyim bolsalar, onıń payda hám paydasın jaraw ziyo- niga salıstırıwlap kóreredim, qay-qaysısı paydalılaw bolsa, sonı ixtiyor qi- lardim”.
Isbilermen baslıq iskerliginiń ro'hiy-psixologiyalıq qásiyetleri
Bazar ekonomikası sharayatı isbilermen basshılardan isbilermenlik hám isbilermenlik, basqarıw usılların jetilistiriwdi talap etedi. Basqarıw usılları, tiykarlanıp, sanalı túrde arnawlı bir maqsetlerge erisiw ushın xızmet etedi. Olar mánisi hám maqsetine kóre tárbiyalıq, materiallıq xoshametlantiruvchi, basqarıw -shólkemlestirilgen túrlerge bólinedi.
Tárbiyalıq usıl, insannıń ruwxıy rawajlanıwlasıwı, ruwxıylıqına hám basqa social xarakterine uyqas túrde shólkemlestiriledi.
Materiallıq xoshametlentiretuǵın usıl bolsa miynet natiyjeliligin asırıw, ónim sapasın jaqsılaw ushın jumısshılardı materiallıq qızıqtırıw maqsetinde shólkemlestiriledi.
Basqarıw -shólkemlestirilgen usıl tiykarlanıp jámiyet talapların qandırıwǵa qaratılǵan bolıp, islep shıǵarıw procesi hám miynet bólistiriwin rejeli aparıw ushın qollanıladı. Bul usıl eki túrde bolıwı múmkin: uzaq múddetke maslastıriletuǵın hám bir retlik bolıwı múmkin. Shárt-sharayatına kóre, kerekli usıl qollanıladı jáne bul rawajlanıwlashtirib barıladı. Basqarıw usılların jetilistiriwden tiykarǵı maqset dáramattı tuwrı bólistiriw, hár bir jumısshı, xizmetkerdiń óz miynetine muwapıq dáramat al- jumısın támiyinlew bolıp tabıladı. Sonday eken, basqarıw usılların turmısqa sonday qollanıw etiw kerek, hár bir insan miynet qilsaǵana, turmısı jaqsı bolıwına isenim payda etsin.
Al, basqarıw kórkem óneri ne? Basqarıw kórkem óneri isbilermen baslıq - lardan talap etiletuǵın eń tiykarǵı páziyletlerden bolıp, onıń qol astındaǵı jumısshı -xizmetkerler menen jaqsı munasábet ornatıwı, kárxanada óndiristiń eń nátiyjeli nátiyjelerin beretuǵın ortalıq jaratıwdı talapetadi.
Yaponiyanıń basqarıw usılı áne sol princip tiykarına qurılǵan. Yaponlarning baslanǵısh social sharayatı sondayki, olar jumısshın social qorǵaw menen birge ruwxıy tárbiyalap baradılar, insan ro'hiyatidan (psixologiyasidan) tuwrı paydalanadılar, jumısshın jumısqa tayarlaw process- ida xalqqa málim bolǵan usıllardı qollaydilar, yaǵnıy atqarılatuǵın jumıs- dıń názik tárepleri hám qatańlıqtı uyretediler. Jumısshınıń jumıs jayın tez-tez ózgertiwi qatań qaralanadı, usınıń sebepinen jumısshılar bir jumıs jayında uzaq jıllar dawamında islep, óz kompaniyasına sadıq bolıwadı. Nátiyjede, jumısshılardıń tájiriybesi hám ilmiy tájriybesi júdá joqarı boladı, bul bolsa, óz gezeginde, miynet un- umdorligining ósiwi, joqarı sapalı ónim óndirisine alıp keledi.
Bizde da hár bir isbilermen baslıq jumıs jaylarında mine sonday usıldı tashkil ete
alıwı kerek. Sondaǵana sapasız ónim sanın kemeytirip, joqarı sapalı ónim alıwǵa erisiw múmkin.
Isbilermen baslıqtıń shólkemlestiriwshiligi - miynet jámáátin uyushtirish, jipslashtirish, islep shıǵarıw hám tárbiyalıq processlerge tásir kórsetiw, gruppa iskerligin joqarı maqsetlerge qarata alıw qábileti sıyaqlı máselelerdi óz ishine aladı.
Qanday isbilermen baslıq tabıslarǵa tez erisedi? Psixolog ilimpazlar onıń bir neshe faktorlarǵa baylanıslılıǵın aytıp ótkenler.
Bular tómendegiler bolıp tabıladı:
Isbilermen baslıqta shólkemlestiriwshilik qábiletiniń kórinetuǵın bolıwı :
- jamoada sap etikalıq ortalıq payda ete alıwı, hámmediń sheriklikte háreket etiwin támiyinley alıwı ;
- kishilarni ishontira alıwı hám jámáátte óz-ara jaqsı munasábetlerdi qarar taptırıw ushın shárt-sharayat jaratılıwması.
Baslıqtıń kisiler menen til tawıp islew uqıpı :
- tadbirkor óz qol astındaǵılardıń nege ılayıqlıǵın esapqa alıp jumıs- larni bólistiriwi;
- kishilarni uyushtirishning eń zárúrli faktorlarınan paydalanıwı ;
- har bir kisiniń ro'hiy-psixologiyalıq keyiplerine uyqas túrde mu-loqot etiwi.
Isbilermen baslıqtıń miynetke munasábetinde isbilermenligi:
- ishlab shıǵarıw hám basqa iskerlik tarawılarda hár túrlı mashqalalardi sheshiwdaeng qolay jollardı ızlep tabıw ;
- vijdonlilik hám ádalatlılıq ;
- boshlagan islerdi aqırına jetkiziw.
Baslıq iskerliginde jırlaw qábiletiniń kórinetuǵın bolıwı :
- kasbiy ilmiy tájriybe hám kónlikpege ıyelewi;
- texnik wazıypalardı sheshiwge zeyinliligi;
- yangiliklar hám ideyalardı óndiriske ámeldegi etip barıwı. Isbilermen baslıqtıń qararlardı qabıllaw daǵı uquvi:
- mustaqil túrde qararlar qabıl ete alıw ;
- qabul etken sheshiminiń áqibeti hám nátiyjelerin kóre biliwi;
- ishlab shıǵarıwda júz bóliwshi túrli jaǵdaylardı esapqa aparıwı, krizistan qutılıw jolların izlewi;
- noto'g'ri qarar qabıl etkende óz qátelerin moynına alıwı ;
- xodimlarni basqarıw máselelerine kóbirek qosıwı. Isbilermen baslıqtıń adamlarǵa munasábeti:
- o'z wádesi, sóziniń ústinen shıǵıwı ;
- kishilarni bir-birinen ajratmasligi - hámmege birdey munasábetdabo'lishi;
- o'z qol astındaǵılar hám basqalarǵa tavozeda bolıwı hám ózin tuta biliwi, ádepliligi hám kishi piyilligi;
- kishilarga munosabatda har bir kishining ruhiy-psixologiyalıq qásiyetlerin esapqa alıp mámilede bolıwı.
Isbilermen baslıqtıń óz-ózine qatallıǵı :
- o'z minez-qulqların sın kózqarastan bahalay alıwı ;
- o'z múmkinshiliklerin esapqa alıp islewi;
- boshqalarning oǵan bergen jaqsı hám jaman bahaların analiz jetip, olardan tiyisli juwmaq shıǵarıwı.
Baslıq ózinde tómendegi psixik-psixologiyalıq, fiziologikalıq, etikalıq, ruwxıyva isbilermenlik sapaların sáwlelengenlestirgen bolıwı kerek.
Isbilermen baslıqtıń psixik-psixologiyalıq qásiyetleri:
Sóylew hám oylaw sapaları - kúshli yad, turaqlı dıqqattıń bar- qararlıǵı, saw aqıl, pikirdiń keńligi, tereńligi, tezligi, mashqala mánisin tez ańlap alıw, dóretiwshilik, pikirdi awızsha hám jazba formada qısqa, túsinikli, anıq tárzde ańlatıw.
Xarakter sapaları - maqsetke intiluvchanlik, batırlıq, mártlik, isenim, ózin tuta biliw, ózi hám basqalarǵa salıstırǵanda talap etiwshilik, táwekel qılıw qábileti, qıyın jaǵdaylarda da ózin joǵatmaslik, xazil-házil-dálkek sezimi.
Sezim-sezim sapaları - sezim-sezimlerdiń turaqlılıǵı, anıqlıǵı, ańlatpaliligi, kúshli xayajonli jaǵdaylarda tuwrı háreketler qılıw qábileti, baylanıske kiriwgenda basqalar keyipin, sezim-sezimlerin esapqa alıw, óz sezim- tınıshsızlanıwların hám keyiplerin basqara alıw.
Minez-qulıq sapaları - jáne de jaqsılawǵa umtılıw jáne onı qorǵaw, kisiler menen munasábette shın júrektenlik, hadallıq.
|
| |
