|
Isbilermenlik etikasi hám mádeniyati joba: kishi biznes ham isbilermenlikte etikası Isbilermenikte isenim
|
| bet | 1/4 | | Sana | 08.01.2024 | | Hajmi | 32,94 Kb. | | #132244 |
Bog'liq Isbilermenlik etikasi hám mádeniyatı
ISBILERMENLIK ETIKASI HÁM MÁDENIYATI
JOBA:
1)Kishi biznes ham isbilermenlikte etikası
2) Isbilermenikte isenim
3) Isbilermen baslıqtıń psixik-fiziologikalıq qásiyetleri
Kishi biznes ham isbilermenlikte etikası
Isbilermen iskerligi tek isbilermenliktiń huqıqıy hám shólkemlestirilgen tiykarları -ga baylanıslı bolmaydıden, ol insanlar, qol astında xızmet etiwshi qánige hám jumısshılar, ásirese, sırt ellik kásiplesleri -biznesmenlar sheńberinde umumaxloqiy normalarǵa ámel qılıwı menen de bahalanadı. Ishdagi tabıstıń yarımınan kóplegeni onıń odobi, mádeniyatı, dun- yoqarashi, isbilermenlik qaǵıydaların qaysı dárejede biliwine tikkeley baylanıslı.
Ulıwma, isbilermenlik de mádeniyat bolıp tabıladı. Búydewlerinshe, mádeniyatlı adam isbilermen bolıwı shárt emes, biraq isbilermen insan mádeniyatlı bolıwı kerek. Arastu (Arestotel) óz zamaninde birinshi bolıp etika tuwrısında sóylep: “Etika - neni etiwimiz hám neden ózimizdi tiy- jumısımız kerekligini anıqlawımızǵa járdem beredi”,
- degan edi. Preziden- timiz I. Karimov etika túsinigine tómendegishe tariyp berdi: “Etika - ruwxıylıqtıń ózegi. Insan etikası sonshalıq sálem-álik, xosh - mámiledangina ibarat emes. Etika bul, áwele, insap hám ádalat sezimi, iy- mon, hadallıq degeni”.
Haqıyqattan da, etika biz ushın - áwele, insaniy munasábetler sonıń menen birge insanlardıń minez-qulıqları, olardıń qanshellilik maqul túsetuǵın kózqarastan kórip shıǵıw hám bahalawǵa múmkinshilik jaratıwshı bilim tarawı bolıp tabıladı. Tara- qqiy jetken mámleketlerde, ásirese, Yaponiya hám AQShda firmalardıń “Etika kodeksi” hám biznesmenlarning bólek kásip ustaları gruppalarınıń “Ishbilar- monlik kodeksi” keń qollanıladı. “Biznesmenlarning etika kodeksi” bi- rinchi ret AQShda 1913 jılı islep shıǵılǵan bolıp, ol jaǵdayda isbilermenlik iskerligin júrgiziwdiń tiykarǵı qaǵıydaları qabıl etilgen. Bul qaǵıydalar birden-bir tıykarǵa jıynanǵan bolıp, olar biznes salasındaǵı usıl hám siyasatti bahalaw, haqıyqat hám ádalatlılıq túsinikleri menen uyqaslasıwı belgilengen waqıt ótiwi menen kodeks bir neshe márte rawajlanıwlasdı.
Nátiyjede, buǵan baylanıslı túrli firmalar hám kompaniyalar tárepinen tóplanǵan, olardıń tájiriybe- siga tiykarlanǵan, ulıwmalasqan Batıs isbilermenlik dúnyasında keń málim bolǵan tómendegi “Biznesmenning etika kodeksi” qáliplesti:
1. Ulıwma qaǵıydalar
- xususiy múlk múqaddes, qol qatılmas hám múlkshiliktiń qalǵan barlıq formaları menen bir qatarda teppa-teń bolıp tabıladı;
- tadbirkor - ıskerlik hám jaratıwshańlıq missiyasining jankúyeri bolıp tabıladı. Onıń kásipi jigerli túrde iskerlikti, islep pul tabıwdı talap etedi. Bul onıń abıray -itibarı dáregi bolıp tabıladı;
- tadbirkor óz miynetiniń áhmiyetin anglay aladı. Ol óz sherikleri- den jumısqa juwapkershilik menen jantasıwdı talap etedi jáne onı qollap - quwatlaydı ;
- xususiy xojalıq iskerligi islep shıǵarıw kúshleriniń rawajlanıwına alıp keledi hám tabirkorga ayriqsha minnetlemeler júkleydi.
2. Isbilermen hám mámleket
- tadbirkor mámleket jáne onıń nızamların tuwrıdan-tuwrı húrmet etiwi hám olarǵa ámel etiwi kerek. Óz gezeginde, ol bunday jantasıwdı mámleketdanham talap etiwi kerek.
3. Isbilermen hám klient
- tadbirkor klient mápleri, jámiyet, mámleket hám átirap -ortalıq ushın zálel
keltirmeslikka, oǵan ámel etiwge májbúr bolıp tabıladı;
- mijoz mápleri mámlekettiń nızam hám máplerine qarsı bolǵan hal- larda isbilermen bul tuwrında klientlerdi agah etiwge májbúr bolıp tabıladı;
- mijoz ofertlar hám óndiriwshilerdi tańlaw huqıqına iye esaplanadı. Báseki joqarı sapa kepilligi bolıp tabıladı;
- tadbirkor klientti bilmew yamasa kózaba onı atlastırıw, sonıń menen birge atqara alıwǵa isenimi bolmaǵan buyırtalarni qabıllaw hallarına jol qoyıwı múmkin emes;
- va'daga wapa hám anıqlıq isbilermendiń qımbatlı kapitalı bolıp tabıladı. Qol berip tastıyıqlanǵan sóz, qol chekilgen shártnama kúshine iye esaplanadı. Zero, oǵan bi- noan májburiy tártipte awızsha shártlesiwdi hákis jetiretuǵın jazba shártnama rásmiylestiriledi;
- shartnoma munasábetlerin atqarmaslik hám jaman sapa isbilermendiń jámiyet hám kásiplesleri olididagi oǵada salmaqli aybı bolıp tabıladı, sebebi bul tad- birkorinng húrmeti, orını hám jaqsına atına zálel keltiredi;
- tadbirkor hám klient ortasındaǵı munasábetler májbúrlew tiykarında emes, bálki qálegen hám óz-ara isenim tiykarında payda boladı.
4. Isbilermen hám yollangan jumısshılar
- tadbirkor yollangan jumısshılardıń ekonomikalıq mápleri hám insaniyqadr- bahalarına salıstırǵanda barlıq juwapkershilikti óz moynına aladı. Ol óz jumısshılarınan nızamlarǵa ámel etiwin talap etedi hám ózi de soǵan ámel etedi;
- muayyan huqıq hám minnetlemeler ámeldegi nızam sheńberinde miynet shártnamaların dúziw sıyaqlında hákis jetiriladi.
5. Isbilermen hám isbilermenler birlespesiniń basqa aǵzaları
- tadbirkorlar birlespesi aǵzaları ushın nızamǵa muwapıq báseki májbúri- y bolıp tabıladı hám etikanıń arnawlı bir principlerıge ámel qılıwdı talap etedi;
- teng haqılı bolmaǵan sharayattaǵı hár qanday bazar iskerligi (raqo- bat) qabıl etilgen normalarǵa qarsı esaplanadı. Óz menshikli ónimi yamasa xızmetlerin básekishiler zaifligi esabına reklama qılıw buzıqlıqqa kirey- di;
- raqobatchilik gúresinde isbilermen siyasiy tiyisliligi yamasa jámiyettegi iyelegen mavqyei hám abzallıqlarınan paydalanıwǵa haqqi joq. Isbilermenler básekichilarning avtorlıq huqıqı yamasa patent huqıqın tán alıwı shárt;
- kredit hám pensiyalarǵa tiyisli usınıslar tańlaw tiykarında bólistiriledi, na- tijalar asıǵıslıq menen barlıq mápdar táreplerge jetkiziledi. Birlespe aǵzaları ortasında tartıslı máseleler payda bolǵan taaqdirda, olar óz-ara shártlesiwge muwapıq bul máseleni birlespe qadaǵalaw keńesine kirgiziwi múmkin. Qabıl etilgen qarar eki tárep ushın da atqarı -lishi májburiy esapla - nadi.
6. Juwapkerlik hám ta'qiqlar
- tadbirkorlar birlespeine aǵzalıq, hár bir isbilermennen usı etika ko- deksiga ámel etiliwin talap etedi;
- axloq kodeksine ámel etpeslik jáne onıń hár qanday principlerıni buzıw, birlespe degi arnawlı bir a'zoning a'zoligini toqtatıw ushın tiykar boladı. Hár bir aloqida hal birlespe basqarıwı tárepinen birlespe aǵzası qatnasıwında kórip shıǵıladı ;
- qaror ústinen shaǵım etiwge tek isbilermenler birlespesi sezdi aldından
múmkinshilik ámeldegi bolıp, onı bıykarlaw yamasa kúshda qaldırıw máselesi kóriliwi múmkin.
Kórip turıpmizki, kodeksda gáp isbilermendiń turpayı normaları tuwrısında, onıń jumıs usılı, kisiler menen mámile etiw tábiyaatı, social túsine salıstırǵanda mádeniy jámiyet qurıp atırǵan talaplar tuwrısında barıp atır.
Isbilermen mádeniyatı
Isbilermen mádeniyatı degende isbilermen odobi hám iqtidori ortasındaǵı
dialektik baylanısıw túsiniledi. Bul baylanısıw tómendegi pazıyletler kompleks- sida óz hákisin tabadı :
Ádep - aqılń súyeniwig'i, barlıq pazıyletlerdiń kriteryası. Biykarǵa xalqımızda : “Aqıl menen ádep - egiz”, deyiwmeydi. Ádep - jaqsılıq menen jamanlıqtıń parqın biliw, payda menen zálel arasındaǵı ayırmashılıqtı ańǵarıw bolıp tabıladı. Ádep jardeminde kisi óz jonini jaman páziyletlerden davolaydi, yoqimsiz ay- blardan poklaydi, shıraylı pazıyletlerden bezaydi.
Ádep isbilermendi eń shıraylı qulıq menen qurallantıradı. Nátiyjede aqıl iyeleri bunday isbilermennen hár ishda kelisimedi. Ádepli isbilermen bolsa kúnden kunga abıray tabadı, orını asadı, jumısları gúlleniw tabadı.
Ulıwma ádep eki qıylı boladı :
• hikmat odobi;
• xizmat odobi.
Hikmet odobi páklik hám tuwrı jolǵa etaklaydi. Xızmet odobi bolsa baylıq hám abırayǵa jetkeredi. Hár ikkisi da ullı pazıylet bolıp, biri azizqilsa, ekinshisi qúdiretli etedi.
Ádep baslıqtı aqıl hám etika iyesi bolıwǵa, hújdanli, or-ar-namıslı, sap valantyor, turaqlılıqlı bolıwǵa shaqırıq etedi.
Isenim arabsha sóz bolıp, leksikalogik mánisi - isenim bolıp tabıladı. Imonli ki- shini, atap aytqanda baslıqtı yamasa isbilermendi qısqasha sonday xarakteristikalaw mum- ashıw :
• e'tiqodli, yaǵnıy óz pikir hám qarawlarına bekkem, turaqlıqadamlik menen ıseniw hám ózgelerdi de ózi sıyaqlı esaplab, olardıń sózine shın júreklilik menenishonish bolıp tabıladı. Ye'tiqod erlikti, mártlikti, pidayılıqtı talap etedi;
• maslakli, yaǵnıy ayriqsha isenimleri menen basqalardan ajralıp turıwshı social, siyasiy, ilimiy, ideologik hám diniy jol iyesi;
• taqvodor, yaǵnıy birovning haqiga qıyanat etpeytuǵın ;
• sharm-iybeli, yaǵnıy hár qanday orınsız minez-qulqlardan ózin tiya alatuǵın ;
• oriyatli, yaǵnıy ózine ılayıqsız yamasa yep kórilmegen isten, ayır- sadan hijolat tartatuǵın;
• andishali, yaǵnıy áqibetin oylap jumıs etetuǵın, júz-xotirni biletuǵın, túsingish;
• vijdonli, yaǵnıy naxaq, adolasiz jumıslardan ǵázepke keletuǵın, bularǵa qarsılıq ańlatatuǵın, óz iskerliginiń jaqsı táreplerinen qánaatlanıp, kewilli bolatuǵın, jaman táreplerinen narazı bolıp, ruhan yeziladigan, yaǵnıy hújdan azabına túsetuǵın.
|
| |
