83
ixtirochi fizik, o`zi yasagan ul’tratovush miltig’i yordamida qirolicha poygasida
birinchi bo`lib kelayotgan Grevill Ctarkni 110 ming funt sterling uchun otidan
qo`latadi. Bunda katta tezlikda chopib kelayotgan ot kutilmaganda yo`nalishini
o`zgartirishi natijasida chavandoz otdan qo`lab tushadi. Keyinchalik sudda Starkning
aytishicha, o`sha daqiqada uning qo`log’i miya qobig’ini
yorib yuborgudek kuchli
tovush impul’sini sezgan ekan.
So`nggi vaqtlarda tabiatdagi tabiiy ul’tratovushlardan boshqa tovushlar ham
paydo bo`ldiki, ular sun`iy qurilmalar yordamida hosil qilinadi. Ko`p hollarda ular
qurilmalar ishlashi natijasida hosil bo`lsa, ba`zan texnologik maqsadlar uchun
maxsus hosil qilinadi.
Masalan, ul’tratovush meditsinada har xil kasalliklarni davolashda,
sanoatda
har xil detallarni tozalashda, elektrolitik jarayonlarni va ximiyaviy reaktsiyalarni
tezlatish uchun, qishloq xo`jalikda urug’larga ishlov berish va ta`mirlash ishlarida
foydalaniladi.
Insonga yuqori quvvatli ul’tratovushlarning doimiy ta`siri, ularni tez
charchashiga, quloq va bosh og’riqlariga, asab, yurak qon
tomirlari sistemalarining
buzilishiga olib kelishi mumkin. SHu sababli ul’tratovush chiqaradigan qurilmalar
bilan bevosita kontaktda ishlashga ruxsat berilmaydi. Ular odamlar ishlayotgan
xonadan, tovushga qarshi izolyatsiyalangan bo`lishi kerak.
Umumiy xavfsizlik talablari» (davlat standarti) ishchi joylarda tovush bosimini
quyidagicha bo`lishiga ruxsat etiladi.
12500 Gts
75 dB
16000 Gts
85 dB
20000 Gts
110 dB
Uskunani ta`mirlagandan so`ng har yili tovush bosimi darajasi nazorat qilinishi
kerak. Tekshiruv shovqin o`lchagich bilan amalga oshiriladi. Bunda uning quloqka
tutiladigan qismi bilan 5 sm masofa qolishi kerak.
Infratovush to`lqinlari tabiatda yerqimirlaganda, vulqon otilganda,
dengiz
to`lqini va bo`ronlarida hosil bo`ladi. Bunday tovushlar zamonaviy ishlab chiqarishda
kompressorlar, dizel dvigatellari, sanoat shamollatkichlari va boshqa katta o`lchamli
mashinalar va mexanizmlar ishlaganda ham hosil bo`ladi. Infratovush to`lqinlari
insonning mehnat qobiliyatini pasaytiradi va inson organizmiga zararli ta`sir
ko`rsatadi.
Past chastotali tebranishning organizmga uzoq vaqt ta`siri charchash, bosh
aylanish, tanada og’riq, uyquni buzilishiga, ruhiy buzilishiga, markaziy asab
sistemasida va oshqozonda qon aylanishining buzilishiga olib keladi.
Inson qisqa
vaqtda 150 dB gacha bosimli infratovush to`lqinini qabul qilishi mumkin. Undan
ortig’i ayniqsa, (2…10 Gts) chastota diapozondagisi juda xavfli hisoblanadi. Nafas
olish organi uchun 1…3 Gts chastotali infratovush to`lqini, miya uchun 8 Gts,
oshqozon uchun 5…9 Gts infratovushlar to`lqini xavflidir. Infratovushlarni o`lchash
uchun maxsus infratovush mikrafonlaridan va moslamalaridan foydalaniladi.
Infratovushlarning zararli ta`sirini tabiiy profilaktikasini muhim tadbiri, ishchilarni
ishga qabul qilish vaqtida va davriy tibbiy ko`riklardan o`tkazib turish hisoblanadi.
