Koordinatalar aniq masshtabli ko'zgu valiklari va optik priborlar yordamida
o'lchanadi.
8.5-rasm.
Koordinat-teshik kengaytirish stanogi.
Koordinatalar qiymati aniq shkalalar bo'yicha maxsus mikroskoplar yordamida
aniqlanadi.
Ba'zi stanoklarda koordinatalarni hisoblashning induktiv usulidan foydalaniladi.
Olmosli teshik kengaytirish stanoklari zagotovka teshiklariga
diametr va shakli
bo'yicha katta aniqlik va yuqori tozalik talab etilganda qo'llaniladi. Bu stanoklar maxsus
qurilmalarga ega bo'lib, ular stanok ishchi organlarining harakatlanishini bir necha
mikrometrlar aniqligida bo'lishini ta'minlaydi. Bu stanoklarda
ishlov berish jarayoni
temperaturasi 20QGS li termokonstant sharoitida maxsus xonalarda olib boriladi.
Koordinat-teshik kengaytirish stanoklari bir stoykali (modellari 2411, 2B440A,
2A450, 2D450) va ikki stoykali (modellari 2455, 2457, 2458, 2459, 2B460, 2A470)
bo'ladi. Ulardan detallarni aniq rejalash uchun va o'lchov mashinalari sifatida
foydalanish ham mumkin. Zamonaviy koordinat-teshik kengaytirish stanoklari yuqori
(B), juda yuqori (A) va eng yuqori (C) aniqlik darajalarida chiqariladi. Ularning
ba'zilari dastur bilan boshqarish sistemasi asosida ishlaydi.
Masalan, 2E450F1-1 modelli raqamli indikatsiya
va koordinatlarni oldindan
terish; 2E450AF30, 2E450AMF4 modelli, asboblar magaziniga ega bo'lgan stanoklar
mavjud.
2A450 modelli teshik kengaytirish stanogi (6.6-rasm) optik qurilmaga ega bo'lib,
o'lchamlarning butun va kasr ulushlarini aniq o'qish imkonini beradi. Stanok to'g’ri
burchakli o'qlar sistemasida o'qlar orasidagi masofalarning aniqligi 0,001 mm
atrofida bo'lishi natijasida (7L
a
q0,5-0,16 mkm dan L
a
q0,063... 0,04 mkm gacha)
ishlov berish uchun mo'ljallangan. Bu stanoklar pardozlab ishlov berishni ta'minlab,
kesish jarayoni yuqori tezliklarda (v>1000 mg’min), juda kichik surishlar (0,01...
0,15 mm/ayl) va kesish chuqurliklari (g’q0,05...0,03 mm) da olib boriladi.
Texnologik sistema vibratsiyaga chidamlilikning yuqori darajalariga ega. Pardozlab
teshik kengaytirish operatsiyalarida diametr bo'yicha 100 mm ga 5-15 mkm oralig’ida
farq (dopusk) bo'lishiga erishiladi. O'lchamlarning aniqligi 8-9 (ba'zan esa 5-7)
kvalitetlarga to'g’ri keladi. Dumaloqlik va konussimonlik bo'yicha farqlanish 3..10
mkm oralig’ida bo'Iadi. Olmosli-teshik kengaytirish stanoklari vertikal, gorizontal, bir
va ko'p shpindelli turlarga bo'linadi. Kesuvchi asbob
sifatida olmosli va qattiq
qotishmali keskichlardan foydalaniladi.
Bu stanoklarda bosh harakat shpindelning kesuvchi asbob bilan birga aylanma
harakatidir. Surish harakati vertikal bir shpindelli stanoklarda shpindelga, gorizontal
bir va ikki tomonlama stanoklarda zagotovka va moslama o'rnatilgan stolga uzatiladi
(8.6-rasm).
Surish harakati ko'pincha pog’onasiz boshqariladigan gidroyuritma yordamida
amalga oshiriladi.
Vertikal olmosli-teshik kengaytirish stanoklari avtomobil
va traktor dvigatellari
silindrlar blokidagi teshiklarni nafis yo'nib kengaytirishda qo'llaniladi. Bunda
ishlangan yuzada jilvirlash va xoninglashdan so'ng qoladigan abraziv modda
qoldiqlari bo'lmaydi, ishlov aniqligi 0100-200 mmli
teshiklar uchun ovallik va
konuslik bo'yicha ikkinchi va hatto birinchi sinflargacha yetadi (0.01-0,005 mm).
