4-rasm. Bunkerli yuklovchi qurilmalarda zagotovkalarni orientatsiyalar
usullari
Bunkerli yuklama qurilmalarining turli tumanligi yuklanayotgan detallarning
muayyan formalariga bog‘liq. Ma’lumki, donali zagotovkalar zamonaviy ommaviy
ishlab chiqarishda eng ko‘p tarqalgan hom ashyolarning ko‘rinishidan biridir.
Odatda donali zagotovkalar faqat bir alomat shakliga ko‘ra tasniflanadi.
Lekin shakl har doim ham avtomatik ta’minot usuliga ta’sir etuvchi zagotovkaning
o‘ziga xos xususiyatlarini to‘liq aks ettirib bera olmaydi. Bundan tashqari
avtomatlashtirish usuliga quyidagilar ham ta’sir qiladi:
-
gabarit o‘lchamlar;
-
zagotovka og‘irligi;
-
qo‘yimlar va uzaytmalar;
-
yuza g‘adirbudurligi;
-
ishlov berish davomiyligi;
-
fizik holati;
-
qattiqligi, yumshoqligi, qiziganligi.
ORIENTATOR
. Orientator — zagotovkani stanokning ish zonasiga yoki
tekshirish moslamasiga uzatish uchun uni ma’lum vaziyatga keltiradigan
mexanizmdir. Orientatorlar har xil bo‘ladi. Stanokka gayka tipidagi zagotovkalarni
berib turadigan orientatorlar gaykalarni ikkita oqimda uzatadi. Devorlar yuqorigi
bo`shliqni xosil qiladi, uning markazida yo`naltiruvchi yon devorlari plastina
qaytma-ilgarilanma xarakatlanadi. Yon devorlar bilan devor yo`naltiruvchi kanalni
xosil qiladi, gaykalar shu kanal bo‘ylab ish pozitsiyasiga keladi. Devorning yuqori
qismida gayka kirib turadigan shakldor o‘yiq bor.
Zagotovkalar paz, bortcha, kallak teshik shakldor o‘yiq, tirqishga moslab
orientirlanadi. Ko‘pincha zagotovkalarning og‘irlik markazini siljitishdan va ularni
assimetrik joylashtirishdan foydalaniladi. Orientator ba’zi xollarda qamragich
sifatida ham ishlaydi. Bunker ichida tartibsiz xolatda turgan zagotovkalarni olish
uchun ta’minlash mexanizmlarida qamragichlar nazarda tutilgan.
Qamragichlar
konstruksiyasi
jihatidan
ilmoqlar,
shtirlar,
trubkalar
ko‘rinishida ishlanadi. Tirqishli qamragich bolt shaklidagi zagotovkalar (kallakli
zagotovkalar) uchun ishlatiladi. Teshikli zagotovkalar uchun qamragichlar
ilmoqlar ko‘rinishida, brusoklar tipidagi yassi zagotovkalar uchun — kesikli
disklar ko‘rinishida ishlanadi.
Uzatish jarayonida novlarda noto‘g‘ri orientirlangan yoki ortiqcha
zagotovkalar uchrashi mumkin. Ular olib tashlanishi zarur. Bu ishni tushirib
yuborgichlar bajaradi. Plunjerli, richagli, g‘ildirakli (yulduzchali), pnevmatik
tushirib yuborgichlar bo‘ladi.
Titkich
—bunkerga kirish teshigi oldida zagotovkalarning turib qolishini
bartaraf etish uchun ularni titib turadigan qurilma. Titkich ba’zan orientator va
qamragich bo‘lib ham xizmat qiladi.
Surgichlar, burish qurilmalari, kantovatellar ham ta’minlash mexanizmlari
jumlasiga kiradi. Ular ko‘p pozitsiyada ishlov beriladigan murakkab shaklli korpus
detallar uchun zarurdir. Zagotovkalar yuk ortiladigan bunkerli yuklash qurilmalari
bunkerdan va detalni kerakli vaziyatda qo‘yish (orientirlash) va olish
mexanizmlaridan tuzilgan. Detallarni bir necha o‘qda nisbatan orientirlash zarurligi
bunkerli yuklash qurilmasini murakkablashtiradi hamda qo‘shimcha oriyentirlash
mexanizmi kiritishga to‘g‘ri keladi. Bundan tashqari, ba’zan bunkerning to`lib-
toshib ketishini, detallarning tiqilib qolishini tekshiruvchi mexanizmlar ham
kiritiladi.
Bunkerli yuklash mexanizmida detallar bunkerga solinadi va ular makonda
dastlabki orientirlangandan so`ng yig‘gichga tushadi. Yig‘gich oriyentirlangan
zagotovkalarning uzluksiz uzatib turilishini ta’minlaydi. Zagotovkalar nov bo‘ylab
ta’minlagichga keladi. Ta’minlagich detalni stanokning qisish qurilmasiga yoki
boshqa funksional mexanizmga uzatadi. Boshqarish sistemasi qurilmalar
yordamida zagotovkalarning bir xil vaqt oralig‘ida uzatib turilishini ta’minlaydi.
Bunkerli yuklash qurilmalarida zagotovkalar faqat majburiy uzatiladi.
Bunkerli yuklash qurilmalarida zagotovkalar zagotovkalar qaytma-ilgarilanma sikl
bo‘yicha bunkerga joylanadi.
Oriyentator-tutqich bunker ichida pastga va yuqoriga xarakatlanib,
buyumlarni qamrab ushlaydi, orientirlaydi va ta’minlagich noviga uzatadi. Yassi
zagotovkalarni
yuklashda
magnitli
qamragichlari
bor
majburiy
aylanma
xarakatlantiriladigan diskli moslamadan foydalaniladi. Disk aylanganida pastki
magnit yassi zagotovkani tortib olib, uni aylantiradi va ta’minlagich noviga
uzatadi. Magnitli diskka zagotovkalar bunkerdan nov orqali keladi.
Dastgohlarning ta’minoti avtomatlashtirilganlik darajasiga ko‘ra barcha
donali zagotovkalarni quyidagi uch turga bo‘lish mumkin.
Birinchi guruhga ommaviy ishlab chiqarishdagi kichik gabarit o‘lchamli
donali zagotovkalar (oz muddatli ishlov berish, kichik forma va qattiqlik).
Ikkinchi guruhga seriyali ishlab chiqariladigan katta gabaritli o‘lchamli
donali zagotovkalar mansub. Bunday zagotovkalar uzoq muddatli texnologik
jarayonlarni talab qilishi, murakkab formadan iborat bo‘lishi, avtomatik
mo‘ljallashtirishni imkonini bermasligi, va katta tashqi (gabarit) o‘lchamlarga ega
bo‘lishi mumkin. Oxirgi xususiyat dastgohni talab etilgan uzluksiz ishlashini
ta’minlash uchun bunkyerda etarli zagotovkalar zahirasini yaratishda muammolar
tug‘diradi. Dastgohning uzluksiz ishlashining minimal davri davomiyligi 810
dakiqadan iborat bo‘ladi.
Uchinchi guruhga katta o‘lchamlar va og‘irlikka ega bo‘lgan, masalan, blok
dvigatellari, donali zagotovkalar kiradi. Bunday zagotovkalarni yuklash va
tushirish odatda qo‘l yordamida yoki maxsus mexanizatsiya vositasi yordamida
amalga oshiriladi.
Zagotovka diametri va o‘lchamlarining uzaytmasi uni novlardan o‘tishiga
ta’sir qiladi. Katta uzaytmali holatlar iskanjalarda mo‘ljallash va to‘plash
jaranlarini murakkablashtirib yuboradi. Novlar va yuklamalarning xajmi nafaqat
zagotovkaning o‘lchamlariga, shuningdek ularni ishlov berish muddatiga ham
bog‘liq.
Yuqoridagilarni inobatga olib, topshiriqda berilgan detalni tarqatuvchi
yuklovchi qurilmalarning eng maqbuli titrama yuklovchi qurilma hisoblanadi. Kurs
ishida titrama yuklovchi qurilmani loyihalaymiz.
Bunkerli yuklash mexanizmining ishlashi quyidagicha bo‘ladi:
Detallar bunkerga solinadi va ular idishda dastlabki orientirlangandan so‘ng
yig‘gichga tushadi. Yig‘gich orientirlangan zagotovkalarning uzluksiz uzatib
turilishini
ta’minlaydi. Zagotovkalar nov bo‘ylab, ta’minlagichga keladi.
Ta’minlagich detalni dastgohning qisish qurilmasiga yoki boshqa funksional
mexanizmga uzatadi.
Zagotovkalar tebranma bunkerga solingandan so‘ng bunker bilan birga
tebranib, ta’minlanichga tushadi. Zagotovkalar yuklangan bunkerni elektromagnitli
yuritma prujinali orqali tebratadi. Tebranma bunker sferik segment, kesik konus
yoki silindr shaklida bo‘lishi mumkin. Spirallarga o‘rnatilgan orientirlovchi
plastinalar tartibsiz yuklangan zagotovkalarni ish zonasiga aniq bir vaziyatda
yo‘naltirib turadi.
|
