JOURNAL OF NEW CENTURY INNOVATIONS
http://www.newjournal.org/ Volume–30_Issue-4_Iyun_2023
154
ISHLAB CHIQARISHDA SHOVQINI VA TITRASH. ULARNING
XUSUSIYATLARI VA INSON ORGANIZMIGA TA'SIRI
Zulfiqorov R. ; Davranov N.
Maxmudov A. ; Nabijonov Sh.
Farg‘ona politexnika instituti
Tayanch so’zlar: SHovqin, titrash, Chastota, Shumometr, tovush.
Ba'zi bir texnologik jarayonlar, masalan,
parchinlash, pnevmatik asbob bilan
qo'yilgan asboblari va nolipga solingan namalarni kesish, shtampovka qilish, qo'yilgan
buyumlarni barabanlarda tozalash, motorlarni sinab ko'rishdagi shovqinlar faqat eshitish
organigagina yomon ta'sir qilib qolmay balki ishchining asab sistemasiga ham
yomon
ta'sir ko'rsatadigan qattiq ovoz chiqaradi. SHuning uchun ham ishlab chiqarishda hosil
bo'ladigan shovqinlarga qarshi kurashish professional gigiyenaning Jiddiy vazifalaridan
hisoblanadi.
Hozirgi zamon texnika taraqqiyoti davrida sanoat korxonalarida shovqinga qarshi
kurash masalalari muhim masalalar qatoriga kiradi. Bu masala asosan mashinasozlik
sanoatida, transport vositalarini ishlatishda va enyergetika sanoatida Juda jiddiy masala
bo'lib turibdi.
SHovqinning zararli oqibatlari ma'lum. U birinchi
navbatda ishlab chiqarishda
faoliyat ko'rsatayotgan kishilami ruhly toliqtiradi, ishlab chiqarish
vositalariga xizma
ko'rsatayotgan ishchilar va ishlab chiqarish jarayonini boshqarayotgan operatorlar ishiga
halaqit byerib, ularni xatoliklarga yo'l qo'yishiga sabab bo'ladi. Bunday tashqari shovqin
ishlab chiqarishda Jarohatlanishlarni keltirib chiqaradigan asosiy manba hamdir. Katta
shovqin ta'sirida insonning asab sistemalari zirkillaydi, eshitish
organining faoliyati
pasayishi kuzatiladi. Insonning mavjud beshta sezgi organi ichida, eshitish a'zosi o'ziga
xos ahamiyatga egadir. Aynan eshitish orqali inson boshqa insonlar bilan muloqat qiladi,
xavf-xatarni farqlaydi, anglaydi va o'z madaniyatini yuksaltiradi. Inson o'zining eshitish
sezgilari yordamida toza tovushlari, aralash tovushlari va shovqinni farqlaydi. Toza
tovush bir xil chastotadagi sinusoidal tebranishlardan iboratdir.
Bir sekunddagi
tebranishlar sont tovush chastorasi deb ataladi. Tovush chastotasi fizik olimi Genrix
Gyers (1857-1894 y.y) sharafiga "gyers" (Gs) bilan o'lchanadi.
Aralash tovush bir necha toza tovushlarning yig'indisidan iborat. SHovqin esa har
xil chastota va tebranishdagi tovushlar aralashmasidir. Tovush intensivligining o'lchov
birligi "Bel" cabul qilingan. U telefon yaratilishining asoschisi, Aleksandr Geyama Bel
(1847-1922) sharafiga qo'yilgan. Turli balandlikdagi va
chastotadagi tovushlarning
tartibsiz ravishda qo'shilib eshitilishi shovqin deb ataladi. Tovush (shovqin) fizik holat
bo'lib havoda, suvda va boshqa tarang muhlida kelib chiqadigan to'lqinsimon
