TDTU «Sanoat iqtisodiyoti va menejmenti» kafedrasi dotsenti,
DSc K.A.Muxitdinova
«OLMALIQ KON-METALLURGIYA KOMBINATI» AJNING KLASTERINI
SHAKLLANTIRISHNING ASOSIY MEZONLARI
Oʻzbekiston Respublikasi Oʻrta Osiyo davlatlari orasida yer osti boyliklarining katta zahiralari
mavjudligi bilan ajralib turadi. Mamlakatimizda oltin, mis, neft konlari, tabiiy gaz, koʻmir, bizmut,
volfram zahiralari mavjud. Oʻzbekistonda sanoat korxonalarini rivojlantirish va ushbu tarmoqqa
yangi texnologiyalarni joriy qilish maqsadida 2022-yilda sanoat korxonalariga 138,9 trln
soʻmdan ortiq investitsiya oqimlari yoʻnaltirildi.
Sanoat tarmoqlari ichida investitsiyalarning 55 foizi aynan ishlab chiqarishga toʻgʻri
kelmoqda, ya’ni jami 76,4 trln. soʻm investitsiyalar yoʻnaltirilgan. Mamlakatimizda sanoat
korxonalarini qoʻllab quvvatlash maqsadida 19 ta erkin iqtisodiy industrial zona faqatgina 2022-yilda
tashkil etildi, kichik sanoat zonasi 400 dan ortiqni tashkil etib, 10 trln soʻm miqdorida infratuzilmaga
sarf qilindi. Sanoat korxonalariga yoʻnaltirilgan investitsiyalar oʻtgan 2021-yilga nisbatan 28,7
foizga oshdi.
21,1 trln. soʻm miqdordagi investitsiyalar togʻ-kon sanoatiga yoʻnaltirilgan boʻlib, oʻtgan
yilga nisbatan 8,1%ga oʻsgan. Sanoat korxonalarini xom ashyo bilan ta’minlash maqsadida
geologiya-qidiruv ishlari 3 marotabaga ortib, yangi kon zahiralari 600 tani tashkil etdi.
Oʻzbekistonning turli hil hududlarida 19 ta rangli va qora metallurgiya sanoati korxonalari tashkil
etildi.
Oʻzbekistonda rangli metal sanoatining asosiy ulushi bu - «Olmaliq kon-metallurgiya
kombinati» AJ faoliyati bilan bogʻliq. Mazkur korxona qoʻrgʻoshin-rux va mis eritish majmuasidan
iborat. «Olmaliq kon-metallurgiya kombinati» AJ 1949 yildan beri faoliyat yuritib kelmoqda. Uning
98,8 foizi Davlat aktivlarini boshqarish agentligi orqali Oʻzbekiston hukumatiga tegishlidir.
Oʻzbekistonda korxona eng yirik korxonalarning biri hisoblanadi, davlat byudjetining 9 foizi mazkur
korxona faoliyatidan olingan daromadlarga toʻgʻri keladi.
Olmaliq shahri va tumani Oʻzbekiston ruda zahirasining aksariyat qismini qamrab olgan va
shu yoʻnalishda ixtisoslashgan.
Korxonada 30 mingdan ortiq aholi mehnat qiladi, 100 turdagi mahsulot ishlab chiqariladi,
kombinatda 2 ta mutallurgiya kompleksi, 5 ta qayta ishlash korxonasi, 4 ta kon va 3 ta karer mavjud.
«Olmaliq KMK» AJda qimmatbaho metallar, rux, mis va nodir metallardan mahsulotlar ishlab
chiqarish va polimetall rudalarni qazib olish yoʻlga qoʻyilgan. Kombinat Oʻzbekistonda yagona mis
ishlab chiqaruvchi korxonadir.
«Olmaliq KMK» AJning 2022-yildagi eksport koʻrsatkichi 942,1 mln. AQSh dollarini tashkil
etdi. 2021-yilda korxonaning daromadi 2,9 mlrd. AQSh dollarini tashkil etdi. Oltin ishlab chiqarish
17 tonna, mis ishlab chiqarish 148 ming tonna, kumush ishlab chiqarish 196 tonna miqdorida qayd
etildi.
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 26-maydagi «Olmaliq KMK» AJ konlari
negizida rangli va qimmatbaho metallar ishlab chiqarishni kengaytirishga doir qoʻshimcha chora-
442
tadbirlar toʻgʻrisida»gi PQ-4731-son Qarori mamlakatimiz sanoatini va ishlab chiqarishini
kamaytirish hamda ishlab chiqarilgan mahsulotlar raqobatbardoshligini oshirish boʻyicha qabul
qilingan. Uning asosiy maqsadi rangli metal sanoatini rivojlantirish hisoblanadi.
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil «Kon-metallurgiya sanoati va unga bogʻliq
sohalarni rivojlantirish boʻyicha qoʻshimcha chora-tadbirlar toʻgʻrisida»gi PQ-5159-son Qarori, mis
ishlab chiqarishga va uning hajmini koʻpaytirishga qaratilgan. Mamlakatda mis sanoati klasterini
shakllantirish boʻyicha dastur ishlab chiqilgan, ushbu dasturda mis ishlab chiqarish boʻyicha ilmiy-
texnologik klasterni yaratish koʻzda tutilgan. Yuqorida taqdim qilingan qarorda mis ishlab chiqarish
sanoatini texnik va texnologik yangilash, yuqori samaradorlikka erishish, togʻ-kon sanoatini yangi
rivojlantirish darajasiga olib chiqish kabi yoʻnalishlar koʻrib chiqilgan.
Mis sanoati klasterini shakllantirishning asosiy maqsadi «ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borgan
holda tajriba-konstuktorlik ishlarini bajarish, texnologiyalar transfer jozibadorligini oshirish,
innovatsion yondashuvlar va raqamli texnologiyalarni ishlab chiqarish jarayonlariga singdirish,
rivojlangan xorijiy texnologiyalardan andoza olish, ta’lim, fan va ishlab chiqarish uygʻunligini
ta’minlashdan iboratdir».
2023-yilda Ohangaron tumanida mis ishlab chiqarish faoliyatini rivojlantirish maqsadida
«Ohangaron Tech Industrial» yangi texnopark foydalanishga topshirildi. Mazkur texnopark «Mis va
noyob metallar xom ashyosini qayta ishlashning texnologik zanjirlarini kengaytirish chora-tadbirlari
toʻgʻrisida»gi Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28-iyunda qabul qilingan PQ-295-
son Qarori asosida barpo etildi. Texnopark negizida ilmiy-tadqiqot faoliyati olib boriladi va tajriba-
konstruktorlik faoliyati imkoniyatlaridan foydalanib, import xom ashyo materiallarini qisqartirish va
eksportbop, yuqori daromadli mahsulotlar ishlab chiqarish koʻzda tutilgan.
«2022-2026-yillarga moʻljallangan Yangi Oʻzbekistonning Taraqqiyot strategiyasi»da
metallurgiya sanoati korxonalariga katta investitsion loyihalarni jalb qilish, iqtisodiyotning ishlab
chiqarish potensialidan keng foydalanish koʻzda tutilgan.
«Yoshlik I» koniga yoʻnaltirilayotgan investitsiyalarning umumiy hajmi 2 mlrd. AQSh
dollarni tashkil etadi. Stretegiyada koʻzda tutilgan vazifalarni bajarish maqsadida istiqbolli rejada
2028-yilga kelib kumush – 270 tonna, oltin – 50 tonna va mis ishlab chiqarish yiliga 400 ming tonnani
tashkil etishi rejalashtirilgan.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida yuqori qoʻshilgan qiymatga ega mahsulotlar ishlab chiqarish
maqsadga muvofiq hisoblanadi, rux va misni qayta ishlash, ular asosida simlar, tasma va boshqa
mahsulotlar ishlab chiqarish iqtisodiyotga faqat naf keltiradi. Mis kukunining hajmini 2 ming tonnaga
va boshqa tayyor mahsulotlar ishlab chaqarish hajmini 10 ming tonnaga koʻpaytirish nazarda tutilgan.
Metallurgiya
sanoatining
YaIMdagi
ulushi
oxirgi
yillarda
11
foizdan
24 foizga oshgani sanoat rivojlanib borayotganidan dalolat bermoqda. Metallurgiya sanoatida 2022-
yil 97,8 trln. soʻmlik ishlab chiqarish hajmiga erishildi, oxirgi olti yilda ushbu koʻrsatkich 10
baravarga koʻpayganini koʻrishimiz mumkin. 2022-yilda jami mis ishlab chiqarish oʻtgan yilga
nisbatan 3,3 foizga koʻtarildi va 184 ming tonnaga yetkazildi. Mamlakat eksport salohiyatini rangli
metallar eksporti belgilaydi, mis eksporti 2022-yilda 0,4 foizga oshdi va 954 mln. AQSh dollarini
tashkil etdi, rux eksporti 30 foizga oshdi va 213 mln.AQSh dollarini tashkil etdi, alyuminiy eksporti
esa 10 foizga oshdi va 48,6 mln.AQSh dollarini tashkil etdi. Oltin eksportiga toʻxtaladigan boʻlsak,
ushbu koʻrsatkich 14,2 foizga kamayib, 3,6 mln.AQSh dollarini tashkil etdi.
2022-yilda
sanoat
korxonalariga
toʻgʻridan
toʻgʻri
investitsiyalar
hajmi
1,3 mln.AQSh dollarini tashkil etdi, bu koʻrsatkich 2021-yil 1,2 mln.AQSh dollarini tashkil etgan edi.
Barcha sanoat korxonalariga qilingan investitsiyalarning 64 foizi «Olmaliq kon-metallurgiya
kombinati» AJga toʻgʻri keladi.
Bugungi kunda jahon amaliyoti shuni koʻrsatadiki, xom ashyo qazib olish sanoati istiqbolli
rivojlanishga ega. Gʻarbda, jumladan, Kanada va AQShda togʻ-kon metallurgiya sanoati rivojlanish
tendensiyasiga ega, uning infratuzilmasini rivojlantirish maqsadida boshqa xorijiy davlatlar
salohiyatidan ham foydalanish nazarda tutilgan, masalan ushbu sanoat korxonalari uchun asbob-
443
uskunalarni Finlandiya korxonalaridan yetkazib beriladi. Avstraliya togʻ-kon metallurgiya sanoati
uchun dasturiy ta’minotlarni yetkazib beruvchi davlat hisoblanadi.
Xorijiy mamlakatlar misolida Chilini ham keltirishimiz mumkin, u dunyodagi mis
zahirasining 23 foiziga ega, Chilida aynan mis klasteridan keng foydalaniladi.
Xorijiy tajriba shuni koʻrsatadiki, Oʻzbekistonda amalga oshirilayotgan mis klasteri loyihasi
oʻta samarali loyihadir. Mis klasterini shakllantirish va rivojlantirish boʻyicha mamlakatda Yoʻl
xaritasi ishlab chiqilgan, unda mis klasteri infratuzilmasini yaratish, rivojlangan davlatlardan
hamkorlarni jalb qilgan holda, ishlarni tashkil etish va xom-ashyo resurslarini mahalliylashtirish, mis
klasterining servis xizmatlarini nazarda tutuvchi qoʻshimcha sharoitlar yaratish belgilab qoʻyilgan.
Shu bilan birga mis klasterini rivojlantirish qoʻshimcha koʻplab ish oʻrinlarini yaratilishiga olib
keladi, ba’zi xizmatlar, masalan, qayta ishlash, logistika, IT-texnologiyalardan foydalanish uchun
autsrsing kompaniyalar jalb qilinadi.
«Olmaliq kon-metallurgiya kombinati» AJ yiliga 148 ming tonna mis ishlab chiqaradi, bu
MDH davlatlari ichida Rossiya va Qozogʻistondan keyin uchinchi oʻrinni egallaydi.
«Olmaliq kon-metallurgiya kombinati» AJ negizida 3-mis boyitish fabrikasi qurilishi amalga
oshirilmoqda, loyihaning umumiy hajmi 2 mlrd.AQSh dollarini tashkil etib, Wood (Italiya)
kompaniyasi hamkorligida amalga oshirilmoqda. loyihani texnik baholash Technip Energies
(Britaniya) kompaniyasi tomonidan amalga oshiriladi. Loyihani muvaffaqiyatli yakunlash uchun
qoʻshimcha ohak zavodi, energotizim va shu kabi infratuzilmaviy obyektlar qurilishi boshlab
yuborilgan.
|
