Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti «sanoat iqtisodiyoti va menejmenti: muammo va yechimlar»

573 
5. Xizmatlar standarti va shartnomani aniqlash. 
6. Provayderlar bilan ishlash natijalarini baholash. 
Birinchi bosqichda kompaniya (korxona) mustaqil ravishda yoki provayder yordamida 
yaxshilanishi, optimallashtirilishi kerak bo‘lgan bir qator logistika xizmatlarini belgilaydi. Bunday 
biznesni tashkil etish modelidan maqsad, kompaniya autsorsingga murojaat qilganda, asosiy 
bo‘lmagan faoliyat uchun xarajatlarni (moliyaviy, vaqt, xodimlar, boshqaruv) minimallashtirish va 
ishlab chiqarish jarayonida tranzaksion xarajatlarni kamaytirishdir. Ushbu muammolarni bugungi 
kunda mavjud bo‘lgan LP turlarining xilma-xilligi tufayli hal qilish mumkin [1]: 
1. Haqiqiy aktivlarga ega bo‘lgan transport provayderlari. Xizmatlar: turar joy logistikasi (har 
bir iste’molchiga ma’lum aktivlarni (masalan, yuk mashinalari, omborlar, menejerlar) taqdim etishga 
ixtisoslashgan), tashish, markazlashtirilgan tashish, texnik xizmat ko‘rsatish, marshrutlashtirish. 
2. Omborlashtirish provayderlari. Xizmatlar: joylashtirish, texnologiya, omborxona va 
tashishning integratsiyalashgan logistikasi. 
3. Haqiqiy aktivlarga ega bo‘lmagan transport xizmatlarini optimallashtirish provayderlari. 
Xizmatlar: integratsiyalashgan logistika (bir qismini yoki butun ta’minot zanjirini rejalashtirish va 
optimallashtirishga qaratilgan), texnologiya va muhandislikka yo‘naltirilgan xizmatga yo‘naltirilgan 
logistika. 
4. Haqiqiy aktivlari bo‘lmagan xalqaro ekspeditorlar. Xizmatlar: xalqaro ekspeditorlik 
qobiliyatiga ega integratsiyalashgan logistika. 
5. Dastur provayderlari. Xizmatlar: logistika dasturlari paketlari. 
Ikkinchi bosqichda "bajarish yoki sotib olish" muammosi hal qilinadi. Bajarish o‘z ishlab 
chiqarishi orqali ishlarni bajarish demakdir; ishlab chiqarish faoliyati natijalarini tashqi manbadan 
olish uchun vositalarni sotib olish. Logistika xizmatlarini autsorsing qilish to‘g‘risida qaror qabul 
qilish uchun o‘z imkoniyatlarini (asosiysi mas’uliyat va xarajatlar) va taklif qilinayotgan 
autsorserning imkoniyatlarini taqqoslash orqali oldindan aniq hisob-kitoblarni amalga oshirish kerak. 
Agar xizmatni o‘zi ishlab chiqarish narxining nisbati/xizmatni sotib olish narxi >1 bo‘lsa, u 
holda xizmatni tashqi tomondan sotib olish afzaldir. Hozirgi vaqtda logistika xizmatlari narxini 
baholashning bir necha usullari mavjud: 
mijozlar ehtiyojini qondirish darajasini aniqlash; 
mahsulot iste’moli sohasida qo‘shimcha qiymat yaratish; 
umumiy xarajatlarni tahlil qilish; 
xizmatlarning rentabelligini tahlil qilish; 
strategik foyda olish modelini amalga oshirish; 
tovarlarni taqsimlash tizimida kapital qiymatini o‘lchash. 
Uchinchi bosqichda, agar vositachidan foydalanish asosli bo‘lsa, lp logistika xizmatlari 
bozorida quyidagi usullardan foydalangan holda qidiriladi: tanlov e’lon qilish, reklama materiallarini 
o‘rganish (markali kataloglar, ommaviy axborot vositalari, Internet va boshqalar.), ko‘rgazmalarga 
tashrif buyurish, yozishmalar va mumkin bo‘lgan yetkazib beruvchilar bilan shaxsiy aloqalar, 
konsalting xizmatlaridan foydalanish. Tadbirlar natijasida logistika xizmatlarining potensial yetkazib 
beruvchilari ro‘yxati shakllantirilvdi. To‘rtinchi bosqichda tanlangan LP tahlili amalga oshiriladi. 
Logistika kompaniyasining rivojlanish strategiyasining asosiy tamoyili – bu mijozning foydasi 
bo‘lgan yangi samaradorlik mezoniga o‘tish (bu haqiqatan ham mijozga sifat, narx, 
moslashuvchanlik, mahsuldorlik va zamonaviylikning maqbul kombinatsiyasini taklif qilish istagida 
ifodalanadi, ya’ni mahsulot yoki xizmatning emas, balki ularning orasidagi tanlov). Shuning uchun 
tahlil qilish mezonlari shakllantiriladi, unga ko‘ra kompaniya ma’lumotlari baholanadi va reyting 
hisob-kitoblari natijasida shartnoma imzolanadigan kompaniya tanlanadi.
To‘rtinchi bosqichda shuningdek, kompaniyaga qancha vositachilar kerakligi va ular bilan 
hamkorlik turi ham hal qilinadi. Hamkorlar soni har bir korxona tomonidan ishlab chiqarish ko‘lami, 
ishlab chiqarishni rivojlantirish strategiyasi va boshqalar asosida alohida tanlanadi. "Yalang‘och 
ishlab chiqarish" strategiyasining tarafdorlari, masalan, bitta yetkazib beruvchini afzal ko‘rishadi va 
uni biznes sherigi deb bilishadi. Kompaniya va provayder o‘rtasidagi iyerarxik hamkorlik bilan 

574 
munosabatlar ota-ona va yordamchi kompaniyalar o‘rtasidagi munosabatlar o‘rnatiladi. Bozorga 
yo‘naltirilgan bo‘lsa, u tashqi sheriklar o‘rtasidagi munosabatlar turiga asoslanadi. 
Beshinchi bosqichda, autsorsingga tayyorgarlik ko‘rishda o‘tkazilgan funksiyalarni 
standartlashtirish darajasini baholashda kompaniya sherik korxonada biznes-jarayonlarning jarayon-
rol modeli mavjudligiga e’tibor beradi. Bugungi kunda yirik LP kompaniyalari mijozlarning to‘liq 
qoniqish strategiyasini aks ettiruvchi eng zamonaviy ISO 9000-9004 sertifikatlarini taqdim etadilar. 
Keyin o‘zaro munosabatlarning barcha asosiy masalalarini (tomonlarning ismlari va manzillari, 
shartnomaning boshlanish va tugash sanalari, autsorsing shartnomasidan ta’sirlangan faoliyat 
turlarining aniq tavsifini) o‘z ichiga olgan shartnoma imzolanadi; boshqarish bo‘yicha ko‘rsatmalar 
va qoidalar, shuningdek har ikki tomon uchun javobgarlik tavsifi; ushbu shartnomadan ta’sirlangan 
barcha bo‘linmalarning batafsil tavsifi va texnik xususiyatlari; shartnoma chekinishi barcha maxsus 
kelishilgan shartlarini batafsil tushuntirish; mijoz taqdim xizmatlar etalon test o‘tkazish uchun ketadi, 
va uning o‘tkazish sanasi haqida ma’lumot; shartnoma uzaytirish bo‘yicha muzokaralar boshlash 
kerak, qaysi oldin sana; har qanday haqida ma’lumot xavf va/yoki foydani taqsimlashni nazarda 
tutuvchi shartnoma; tashqi harakatlar natijasida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan muammolarni hal 
qilish yo‘llari va omillar (qonunchilikdagi o‘zgarishlar) yoki shartnomaning bajarilishiga ta’sir qilish 
usullari; barcha to‘lovlar va kompensatsiyalarning tavsifi xizmat ko‘rsatuvchi provayderga). 
Oltinchi bosqichda LP ishining natijalari baholanadi, kompaniyaning haqiqiy faoliyati 
rejalashtirilganlari bilan taqqoslanadi va provayder bilan aloqani davom ettirish bo‘yicha savollar hal 
qilinadi. LP tanlash, buyurtmalarni ro‘yxatdan o‘tkazish va hisobga olish bo‘yicha ishlarni 
soddalashtirish, qo‘l mehnatini avtomatlashtirilgan bilan almashtirish orqali kompaniya ishining 
logistikasini hisoblashda vaqt xarajatlari, doimiy sheriklar va mijozlar ma’lumotlar bazasini yaratish, 
katta hajmdagi ma’lumotlarni tashkil qilish va tizimlashtirish, ularni qayta ishlash va tahlil qilishni 
soddalashtirish uchun logistika faoliyatini avtomatlashtirilgan hisobga olishni va Lpni tanlashni 
tashkil qilish kerak. Ishlab chiqilgan dastur moddiy (tovar) va axborot oqimlarini boshqarish, 
provayderlarni tanlash va kompaniyada logistika faoliyatini tashkil etish bo‘yicha ishlarni 
optimallashtirish uchun ishlab chiqilgan. 
Foydalanuvchining taqdim etilgan ma’lumotni idrok etishi uchun qulay interfeysning 
mavjudligi ham muhimdir. Interfeys yagona uslubda ishlab chiqilishi kerak, shunda foydalanuvchi 
yangi tuziladigan tarkibga ko‘nikish uchun qo‘shimcha vaqt sarflamaydi, vizual va foydalanuvchiga 
tushunarli bo‘lishi uchun veb-interfeys sifatida amalga oshirilishi kerak. Ishlab chiqilgan dasturiy 
mahsulot kompaniya xodimlari uchun logistika provayderini tanlash bo‘yicha qaror qabul qilishni 
soddalashtirishga va umuman yuk tashish va logistikani tashkil etish va hisobga olishda 
kompaniyaning faoliyatini optimallashtirishga imkon berdi. Ushbu dasturiy vosita foydalanuvchi 
bilan muloqot tamoyiliga muvofiq ishlab chiqilgan, u bilan ishlash uchun xodimlarning maxsus 
tayyorgarligini talab qilmaydi. Oddiy foydalanuvchi interfeysi, funksional tugmachalarning qulay 
joylashuvi va har qanday turdagi ma’lumotlarga tezkor kirish imkoniyati ushbu mahsulotni korxona 
muvaffaqiyatiga erishishning ajralmas qismiga aylantiradi. 
Dasturiy mahsulotdan foydalanish logistika bo‘limining mehnat xarajatlarini kamaytiradi: 
kunlik qog‘ozlarni ko‘rib chiqish va oylik talabni prognozlash orqali xodimlar dasturga kiritilgan 
ma’lumotlarni kuzatib boradilar, kerakli ma’lumotlarni tanlaydilar va tahlil qiladilar. Shunday qilib, 
ishlab chiqilgan dastur xodimlarning mehnat xarajatlarini kamaytirishni ta’minlaydi (ya’ni boshqaruv 
yuqori darajaga ega bo‘ladi, kompaniya mijozlar bilan ishlashga, bozorlarni o‘rganishga, reklama 
faoliyatiga ko‘proq vaqt ajratishi mumkin) va logistika provayderini tanlash bo‘yicha oqilona 
qarorlarni qabul qiladi. Bu kompaniya uchun juda muhim, chunki bugungi kunda ijtimoiy 
yo‘naltirilgan iqtisodiyotda rivojlanayotgan kompaniyalar uchun pulni tejash (pul va vaqt 
xarajatlarini kamaytirish) shunchaki zarur. Bundan tashqari, dasturiy mahsulotdan eng yaxshi 
logistika provayderini tanlashda bir xil muammoga duch kelgan potensial investorlar, shuningdek, 
biznes sherigini baholash va tanlash kerak bo‘lgan kompaniyalar foydalanishi mumkin. 

Download 9,47 Mb.