573
5. Xizmatlar standarti va shartnomani aniqlash.
6. Provayderlar bilan ishlash natijalarini baholash.
Birinchi bosqichda kompaniya (korxona) mustaqil ravishda yoki provayder yordamida
yaxshilanishi, optimallashtirilishi kerak bo‘lgan bir qator logistika xizmatlarini belgilaydi. Bunday
biznesni tashkil etish modelidan maqsad, kompaniya autsorsingga murojaat qilganda, asosiy
bo‘lmagan faoliyat uchun xarajatlarni (moliyaviy, vaqt, xodimlar, boshqaruv) minimallashtirish va
ishlab chiqarish jarayonida tranzaksion xarajatlarni kamaytirishdir. Ushbu muammolarni bugungi
kunda mavjud bo‘lgan LP turlarining xilma-xilligi tufayli hal qilish mumkin [1]:
1. Haqiqiy aktivlarga ega bo‘lgan transport provayderlari. Xizmatlar: turar joy logistikasi (har
bir iste’molchiga ma’lum aktivlarni (masalan, yuk mashinalari, omborlar, menejerlar) taqdim etishga
ixtisoslashgan), tashish, markazlashtirilgan tashish, texnik xizmat ko‘rsatish, marshrutlashtirish.
2. Omborlashtirish provayderlari. Xizmatlar: joylashtirish, texnologiya, omborxona va
tashishning integratsiyalashgan logistikasi.
3. Haqiqiy aktivlarga ega bo‘lmagan transport xizmatlarini optimallashtirish provayderlari.
Xizmatlar: integratsiyalashgan logistika (bir qismini yoki butun ta’minot zanjirini
rejalashtirish va
optimallashtirishga qaratilgan), texnologiya va muhandislikka yo‘naltirilgan xizmatga yo‘naltirilgan
logistika.
4. Haqiqiy aktivlari bo‘lmagan xalqaro ekspeditorlar. Xizmatlar: xalqaro ekspeditorlik
qobiliyatiga ega integratsiyalashgan logistika.
5. Dastur provayderlari. Xizmatlar: logistika dasturlari paketlari.
Ikkinchi bosqichda "bajarish yoki sotib olish" muammosi hal qilinadi. Bajarish o‘z ishlab
chiqarishi orqali ishlarni bajarish demakdir; ishlab chiqarish faoliyati natijalarini tashqi manbadan
olish uchun vositalarni sotib olish. Logistika xizmatlarini autsorsing qilish to‘g‘risida qaror qabul
qilish uchun o‘z imkoniyatlarini (asosiysi mas’uliyat va xarajatlar) va taklif qilinayotgan
autsorserning imkoniyatlarini taqqoslash orqali oldindan aniq hisob-kitoblarni amalga oshirish kerak.
Agar xizmatni o‘zi ishlab chiqarish narxining nisbati/xizmatni sotib olish narxi >1 bo‘lsa, u
holda xizmatni tashqi tomondan sotib olish afzaldir. Hozirgi vaqtda logistika xizmatlari narxini
baholashning bir necha usullari mavjud:
mijozlar ehtiyojini qondirish darajasini aniqlash;
mahsulot iste’moli sohasida qo‘shimcha qiymat yaratish;
umumiy
xarajatlarni tahlil qilish;
xizmatlarning rentabelligini tahlil qilish;
strategik foyda olish modelini amalga oshirish;
tovarlarni taqsimlash tizimida kapital qiymatini o‘lchash.
Uchinchi bosqichda, agar vositachidan foydalanish asosli bo‘lsa, lp logistika xizmatlari
bozorida quyidagi usullardan foydalangan holda qidiriladi: tanlov e’lon qilish, reklama materiallarini
o‘rganish (markali kataloglar, ommaviy axborot vositalari, Internet va boshqalar.), ko‘rgazmalarga
tashrif buyurish, yozishmalar va mumkin bo‘lgan yetkazib beruvchilar bilan shaxsiy aloqalar,
konsalting xizmatlaridan foydalanish. Tadbirlar natijasida logistika xizmatlarining potensial yetkazib
beruvchilari ro‘yxati shakllantirilvdi. To‘rtinchi bosqichda tanlangan LP tahlili amalga oshiriladi.
Logistika kompaniyasining rivojlanish strategiyasining asosiy tamoyili – bu mijozning foydasi
bo‘lgan yangi samaradorlik mezoniga o‘tish (bu haqiqatan ham mijozga sifat, narx,
moslashuvchanlik, mahsuldorlik va zamonaviylikning maqbul kombinatsiyasini taklif
qilish istagida
ifodalanadi, ya’ni mahsulot yoki xizmatning emas, balki ularning orasidagi tanlov). Shuning uchun
tahlil qilish mezonlari shakllantiriladi, unga ko‘ra kompaniya ma’lumotlari baholanadi va reyting
hisob-kitoblari natijasida shartnoma imzolanadigan kompaniya tanlanadi.
To‘rtinchi bosqichda shuningdek, kompaniyaga qancha vositachilar kerakligi va ular bilan
hamkorlik turi ham hal qilinadi. Hamkorlar soni har bir korxona tomonidan ishlab chiqarish ko‘lami,
ishlab chiqarishni rivojlantirish strategiyasi va boshqalar asosida alohida tanlanadi. "Yalang‘och
ishlab chiqarish" strategiyasining tarafdorlari, masalan, bitta yetkazib beruvchini afzal ko‘rishadi va
uni biznes sherigi deb bilishadi. Kompaniya va provayder o‘rtasidagi iyerarxik hamkorlik bilan
574
munosabatlar ota-ona va yordamchi kompaniyalar o‘rtasidagi munosabatlar o‘rnatiladi. Bozorga
yo‘naltirilgan bo‘lsa, u tashqi sheriklar o‘rtasidagi munosabatlar turiga asoslanadi.
Beshinchi bosqichda, autsorsingga tayyorgarlik ko‘rishda o‘tkazilgan funksiyalarni
standartlashtirish darajasini baholashda kompaniya sherik korxonada biznes-jarayonlarning
jarayon-
rol modeli mavjudligiga e’tibor beradi. Bugungi kunda yirik LP kompaniyalari mijozlarning to‘liq
qoniqish strategiyasini aks ettiruvchi eng zamonaviy ISO 9000-9004 sertifikatlarini taqdim etadilar.
Keyin o‘zaro munosabatlarning barcha asosiy masalalarini (tomonlarning ismlari va manzillari,
shartnomaning boshlanish va tugash sanalari, autsorsing shartnomasidan ta’sirlangan faoliyat
turlarining aniq tavsifini) o‘z ichiga olgan shartnoma imzolanadi; boshqarish bo‘yicha ko‘rsatmalar
va qoidalar, shuningdek har ikki tomon uchun javobgarlik tavsifi; ushbu shartnomadan ta’sirlangan
barcha bo‘linmalarning batafsil tavsifi va texnik xususiyatlari; shartnoma chekinishi barcha maxsus
kelishilgan shartlarini batafsil tushuntirish; mijoz taqdim xizmatlar etalon test o‘tkazish uchun ketadi,
va uning o‘tkazish sanasi haqida ma’lumot; shartnoma uzaytirish bo‘yicha muzokaralar boshlash
kerak, qaysi oldin sana; har qanday haqida ma’lumot xavf va/yoki foydani taqsimlashni nazarda
tutuvchi shartnoma; tashqi harakatlar natijasida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan muammolarni hal
qilish yo‘llari va omillar (qonunchilikdagi o‘zgarishlar) yoki shartnomaning bajarilishiga ta’sir qilish
usullari; barcha to‘lovlar va kompensatsiyalarning tavsifi xizmat ko‘rsatuvchi provayderga).
Oltinchi bosqichda LP ishining natijalari baholanadi, kompaniyaning haqiqiy faoliyati
rejalashtirilganlari bilan taqqoslanadi va provayder bilan aloqani davom ettirish bo‘yicha savollar hal
qilinadi.
LP tanlash, buyurtmalarni ro‘yxatdan o‘tkazish va hisobga olish bo‘yicha ishlarni
soddalashtirish, qo‘l mehnatini avtomatlashtirilgan bilan almashtirish orqali kompaniya ishining
logistikasini hisoblashda vaqt xarajatlari, doimiy sheriklar va mijozlar ma’lumotlar bazasini yaratish,
katta hajmdagi ma’lumotlarni tashkil qilish va tizimlashtirish, ularni qayta ishlash va tahlil qilishni
soddalashtirish uchun logistika faoliyatini avtomatlashtirilgan hisobga olishni va Lpni tanlashni
tashkil qilish kerak. Ishlab chiqilgan dastur moddiy (tovar) va axborot oqimlarini boshqarish,
provayderlarni tanlash va kompaniyada logistika faoliyatini tashkil etish bo‘yicha ishlarni
optimallashtirish uchun ishlab chiqilgan.
Foydalanuvchining taqdim etilgan ma’lumotni idrok etishi uchun qulay interfeysning
mavjudligi ham muhimdir. Interfeys yagona uslubda ishlab chiqilishi kerak, shunda foydalanuvchi
yangi tuziladigan tarkibga ko‘nikish uchun qo‘shimcha vaqt sarflamaydi, vizual va foydalanuvchiga
tushunarli bo‘lishi uchun veb-interfeys sifatida amalga oshirilishi kerak. Ishlab chiqilgan dasturiy
mahsulot kompaniya xodimlari uchun logistika provayderini tanlash bo‘yicha qaror qabul qilishni
soddalashtirishga va umuman yuk tashish va logistikani tashkil etish va hisobga olishda
kompaniyaning faoliyatini optimallashtirishga imkon berdi. Ushbu dasturiy
vosita foydalanuvchi
bilan muloqot tamoyiliga muvofiq ishlab chiqilgan, u bilan ishlash uchun xodimlarning maxsus
tayyorgarligini talab qilmaydi. Oddiy foydalanuvchi interfeysi, funksional tugmachalarning qulay
joylashuvi va har qanday turdagi ma’lumotlarga tezkor kirish imkoniyati ushbu mahsulotni korxona
muvaffaqiyatiga erishishning ajralmas qismiga aylantiradi.
Dasturiy mahsulotdan foydalanish logistika bo‘limining mehnat xarajatlarini kamaytiradi:
kunlik qog‘ozlarni ko‘rib chiqish va oylik talabni prognozlash orqali xodimlar dasturga kiritilgan
ma’lumotlarni kuzatib boradilar, kerakli ma’lumotlarni tanlaydilar va tahlil qiladilar. Shunday qilib,
ishlab chiqilgan dastur xodimlarning mehnat xarajatlarini kamaytirishni ta’minlaydi (ya’ni boshqaruv
yuqori darajaga ega bo‘ladi, kompaniya mijozlar bilan ishlashga, bozorlarni o‘rganishga, reklama
faoliyatiga ko‘proq vaqt ajratishi mumkin) va logistika provayderini tanlash bo‘yicha oqilona
qarorlarni qabul qiladi.
Bu kompaniya uchun juda muhim, chunki bugungi kunda ijtimoiy
yo‘naltirilgan iqtisodiyotda rivojlanayotgan kompaniyalar uchun pulni tejash (pul va vaqt
xarajatlarini kamaytirish) shunchaki zarur. Bundan tashqari, dasturiy mahsulotdan eng yaxshi
logistika provayderini tanlashda bir xil muammoga duch kelgan potensial investorlar, shuningdek,
biznes sherigini baholash va tanlash kerak bo‘lgan kompaniyalar foydalanishi mumkin.
