Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti «sanoat iqtisodiyoti va menejmenti: muammo va yechimlar»

571 
S.Boʼrixadjaeva Toshkent davlat trasport universiteti,
Transport tizimlarini boshqarish fakultetining
“Transport logistikasi” kafedrasi katta oʼqituvchi 
Chariev Xaliqul Shoniyozovich Toshkent davlat trasport universiteti,
Transport tizimlarini boshqarish fakultetining
“Transport logistikasi” kafedrasi dotsenti 
RIVOJLАNGАN DАVLАTLАRNING TАJRIBАSI АSOSIDА MINTАQАVIY 
TRАNSPORT TАRMOGʼI VА LOGISTIKА JАRАYONLАRINING RIVOJLАNISHI 
Jamiyatda muvozanatli va dinamik iqtisodiy rivojlanishida transport kommunikatsiyalarining 
ahamiyati yil sayin ortib bormoqda. Аholining oʼsib borayotgan transport harakatchanligi uning ortib 
borayotgan harakatchanligini tavsiflaydi, bu mamlakatda shakllanayotgan fuqarolik jamiyatiga xos 
boʼlgan yangi sivilizatsiyalashgan turmush tarzining ramzlaridan biriga aylanmoqda. 
Mintaqaviy transport infratuzilmasi oʼziga xos xususiyatlarga ega: 
-uning filiallari yagona tizim sifatida milliy miqyosda ishlaydi va shu bilan birga uning faoliyati 
aniq mintaqaviy ahamiyatga ega 
-uning faoliyati natijalarining mintaqa hayotining umumiy parametrlariga dominant taʼsiri 
mavjud; 
-transport infratuzilmasining mintaqaviy tizimning boshqa tarkibiy qismlari bilan yaqin aloqasi 
va oʼzaro bogʼliqligi mavjud; 
Mintaqaviy transport va logistika tizimi-bu mintaqaviy tarqatish tarmogʼining koʼplab oʼzaro 
bogʼliq va oʼzaro taʼsir qiluvchi elementlari, integratsiyalashgan materiallar, maʼlumotlar bilan 
ifodalangan funktsional va qoʼllab-quvvatlovchi quyi tizimlar majmuasidan iborat. Yirik murakkab 
makro-logistika tizimi, xizmat koʼrsatish va moliyaviy oqimlar va umuman tizimda maksimal 
sinergik taʼsirni taʼminlash, transport va logistika jarayonining barcha ishtirokchilari oʼrtasida oʼzaro 
manfaatli sheriklik aloqalarini oʼrnatishga asoslangan boʼlib, pirovard maqsadni amalga oshirish 
taqdim etilayotgan xizmatlar miqdori va sifatidan mijozlarning qoniqishini maksimal darajada 
oshiradi.Transport tizimi va logistikaning hayotiy faoliyatini taʼminlovchi tarmoqlarni tartibga solish 
va moliyalashtirish boʼyicha boshqa davlatlarning, birinchi navbatda rivojlangan davlatlarning 
tajribasini oʼrganish Oʼzbekiston uchun dolzarb ahamiyatni kasb etmoqda. Sanoatda mulьtimodal 
transport, logistika, bojxona, ekspeditorlik va boshqa xizmatlar past darajada. Konteynerlarda tashish 
ulushi rivojlangan mamlakatlarga qaraganda ancha past. Bu qisman "xarajatlar + foyda" formulasiga 
muvofiq indekslangan yuqori transport tariflari bilan bogʼliq. Kichik va oʼrta kompaniyalarni tovar 
joʼnatuvchi va eksport qiluvchilarini tarif siyosati qoʼllab - quvvatlashga qaratilmagan. 
Jahon tajribasi shuni koʼrsatadiki, dinamik iqtisodiy oʼsish tovarlar harakati hajmining va 
shunga mos ravishda ichki va xalqaro, shu jumladan tranzit yuk oqimining sezilarli darajada oshishiga 
olib keladi. Аmmo transport va logistika infratuzilmasining yetarli darajada rivojlanmaganligi 
sharoitida 
mamlakat 
transport 
kompleksining 
samaradorligi 
pasaymoqda. 
Rivojlangan 
mamlakatlarda logistika tizimlaridan foydalanish tajribasi shuni koʼrsatadiki, transport xarajatlari 7-
20% ga kamayadi, moddiy resurslar va tayyor mahsulotlarni yuklash va tushirish va saqlash 
xarajatlari 15-30% ga kamayadi. Umumiy logistika xarajatlari 12-35% ga oshiriladi, shuningdek 
moddiy resurslar aylanmasi 20-40% ga tezlashadi va moddiy resurslar va tayyor mahsulotlar 
zaxiralari 50-200% ga kamayadi. Multimodal terminal komplekslarining logistika infratuzilmasining 
asosiy elementlari tijorat korporativ asosda ishlaydigan mulьtimodal transport va logistika markazlari 
boʼlib, transportning barcha turlari va transport-logistika jarayonining boshqa ishtirokchilarining 
iqtisodiy oʼsishning strategik nuqtalari sifatida muvofiqlashtirilgan oʼzaro taʼsirini taʼminlaydi. 
Mutaxassislarning fikriga koʼra, XXI asrning birinchi choragida dunyoning eng yirik transport 
markazlarida 70 ga yaqin XTLM lar( Xalqaro transport-logistika markazilari), intermodal transport 
koridorlari tomonidan ularga mintaqaviy logistika tizimlarini ulash bilan oʼzaro bogʼliq boʼlib, 
ekspeditorlar va tashuvchilar orqali har bir joʼnatuvchi va qabul qiluvchiga kirishni taʼminlaydi. 
Yuklarni yetkazib berishni tashkil etishning bunday sxemasi transport va tarqatish jarayoni 

572 
samaradorligini 30-40% dan koʼproq oshirishni taʼminlaydi. Markaziy Osiyo mintaqasining barcha 
mamlakatlarida mintaqaning umumiy tranzit salohiyatini yanada oshirish maqsadida sanoat, 
energetika, transport va yoʼl obʼektlarini qurish boʼyicha yirik investitsiya loyihalari amalga 
oshirilmoqda. Oʼzbekiston-Qirgʼiziston-Xitoy, Mozori-Sharif-Hirot yoʼnalishlari va undan Pokiston 
va Hindistonga boradigan xalqaro tranzit yoʼlaklarini qurishda ishtirok etish mamlakat tranzit 
salohiyatidan yanada keng foydalanish imkonini beradi. 
Oʼzbekiston transport sohasidagi kelishuv va konventsiyalarga qoʼshilishi, chegaralarda 
yuklarni nazorat qilish shartlarini uygʼunlashtirish toʼgʼrisidagi xalqaro konventsiyaning amalda 
bajarilishini taʼminlashi zarur. Hududdagi bojxona xizmatlariga risklarni boshqarish asosida 
nazoratni qoʼllash, dastlabki maʼlumot va «yashil yoʼlak»ni joriy etish, bojxona tranzitining yagona 
tartibini joriy etish tavsiya etiladi. Transport tranziti va tashqi savdo logistikasi muammolari 
murakkabdir. Ularni hal qilish uchun davlat, xususiy sektor, shuningdek mintaqa mamlakatlari va 
ularning xususiy tadbirkorlarining saʼy-harakatlarini birlashtirish zarur. Hozirgi vaqtda savdo va yuk 
tashishni logistika qoʼllab-quvvatlash elementlari paydo boʼlmoqda. Аxborot texnologiyalari, 
transport va transport infratuzilmasidan samarali foydalanish mexanizmini yoʼlga qoʼyish choralari 
koʼrilmoqda. Biroq, yuk oqimlarini tashkil etish va boshqarish amaliyotiga logistikaning zamonaviy 
usullari va texnik vositalarini joriy etish surʼati hali ham yetarli emas. Oʼzbekiston Respublikasi 
logistika sanoatini institutsional rivojlantirish, sanoat, savdo, axborot, transport, omborxona, 
boshqaruv logistikasi sohasida koʼrsatilayotgan xizmatlar sifatini oshirish zarur. 

Download 9,47 Mb.