65
asboblardan biri-cho‟g‟lanish tolasi yo‟qolib ketadigan monoxromatik optik
pirometrdir. Bu asbobning prinsipial chizmasi 10.1-rasmda keltirilgan. Qizdirilgan
jismning nurlanish oqimi ob„ektiv 1 orqali yig‟iladi va pirometrik lampa 2 ning toza
yuzasiga proeksiyalanadi. Okulyar 3 yordamida ob„ektning
tasviri bilan kesishgan
lampa tolasining tasviri kuzatiladi. Lampa tolasi ta„minlash manbai Е ning doimiy
tokidan cho‟g‟lanadi. Manbaning kuchlanishini reostat R orqali sekin-asta rostlash
yo‟li bilan ob„ekt va tola ravshanliklari tenglashguncha oshirib boriladi.
Shu payt ob„ekt tasviri
bilan kesishgan tolaning qismi, rasmda
ko‟rsatildganidek, yo‟qolib ketadi. Ravshanliklar tenglashgandan so‟ng tok kuchini
yoki lampa kuchlanishini o‟lchaydigan M asbob bo‟yicha pirometr ko‟rsatishlari
hisoblanadi.
Asbobsozlik sanoati turli konstruktsiyalardagi yo‟qoluvchi
tolalik optik
pirometrlarni ishlab chiqaradi. Ularning haroratini o‟lchash diapozoni 800
C
0
dan
10000
C
0
gacha. Yo‟l quyiladigan asosiy hatolar chegarasi ±1,5% dan oshmaydi. Bu
pirometrlar bilan haroratni o‟lchash vaqtidagi qiyinchiliklardan biri – real jismning
nurlanish to‟liqsizligiga to‟g‟ri tuzatish kiritishdan iborat. Turli materiallar uchun
qoralik koeffitsientlari tegishli
jadvallarda keltirilgan, lekin ularning konkret
sharoitlarda o‟zgarishini doimo nazarda to‟tish kerak. Yuqorida keltirilgan optik
pirometr ko‟chma asbobdir. U bilan uzluksiz o‟lchash
va haroratni qayd qilish
mumkin emas.
Tolasi yo‟qolib ketadigan optik pirometrdan farqli o‟laroq, fotounsurli
pirometrlar ko‟rsatishlarini yozib olish va ularni masofaga uzatish imkoniga ega. Bu
asboblardan tez o‟tadigan jarayonlardagi haroratni o‟lchashda foydalaniladi.
Fotoelektr pirometrlarning ishlash prinsipi fotounso‟rning unga tushayotgan
yorug‟lik oqimi intensivligiga bog‟liq bo‟lgan fototokni o‟zgartirish
qobiliyatiga
asoslangan. Fototok kuchi quyidagi tenglama orqali aniqlanadi:
n
aT
J
(10.6)
bu еrda a – asbobning sezgirligiga bog‟liq bo‟lgan asbob doimiyligi; n- asbobning spektr
tavsifiga bog‟liq bo‟lgan
asbob doimiysi; T – fizikaviy jismning harorati.
Fotoelektr pirometrning o‟lchash chegaralari 800
C
0
dan 4000
C
0
gacha.
Asosiy hato o‟lchash yuqori chegarasining ±1 % ini tashkil qiladi. Pirometrning
ikkilamchi asbobi sifatida o‟ziyozar avtomatik potensiometr qo‟llaniladi.
