Международный научный журнал № 10 (100), часть 2
«Новости образования: исследование в XXI веке» май, 2023
465
ELEKTR ZANJIRLAR VA ULARNING ELEMENTLARI
Qurbonboyeva Qunduzxon Komiljon qizi
Berdaq nomidagi Qoraqalpoq davlat universiteti
fizika fakulteti, fizika yo'nalishi 2-kurs talabasi
Annotatsiya: Ushbu maqola elektr zanjirlari nazariyasini o'rganishni endi
boshlayotganlar uchun. Har doimgidek, biz formulalar o'rmoniga kirmaymiz, lekin biz
asosiy tushunchalarni va tushunish uchun muhim bo'lgan narsalarning mohiyatini
tushuntirishga harakat qilamiz.
Kalit so’zlar: elektr zanjiri, elementar elektr, elektrotexnik qurilmalar, elektozanjirlar
tasnifi.
Eng oddiy elektr zanjirini ko'rib chiqing. U nimadan iborat? U generatorga ega - oqim
manbai, qabul qiluvchi (masalan, lampochka yoki elektr motor), shuningdek uzatish tizimi
(simlar). O'chirish simlar va batareyalar to'plami emas, balki kontaktlarning zanglashiga olib
kelishi uchun uning elementlari o'tkazgichlar bilan o'zaro bog'langan bo'lishi kerak. Oqim
faqat yopiq zanjirda oqishi mumkin. Keling, yana bir ta'rif beraylik:
- Bular o'zaro bog'langan oqim manbai, uzatish liniyalari va qabul qilgich.
Albatta, manba, lavabo va simlar - elementar elektr davri uchun eng oddiy variant.
Haqiqatda turli sxemalar ko'plab elementlar va yordamchi uskunalarni o'z ichiga oladi:
rezistorlar, kondansatörler,
pichoq kalitlari, ampermetrlar, voltmetrlar,
kalitlar, kontaktli
ulanishlar, transformatorlar va boshqalar.
Elektr zanjiri — elektr energiyasi manbalari, qabul qilgichlari (isteʼmolchilari) va ularni
bir-biriga tutashtiruvchi oʻtkazgichlar (simlar) majmui. Elektr zanjiri tarkibiga ulabuzgichlar
(viklyuchatellar), qayta ulagichlar (pereklyuchatellar), saqlagichlar,
himoyalash va
kommutatsiya (uzibulash) apparatlari, oʻlchash va nazorat asboblari va boshqalar ham
kiradi. Elektr zanjiri yordamida elektr energiyasi (elektromagnit
energiya yoki zanjirida
elektr toki, elektr yurituvchi kuch EYUK, potensiallar farqi mavjud boʻlgan boshqa tur
energiya)
uzatiladi, tarqatiladi hamda kuchlanishi pasaytiriladi yoki oshiriladi. Elekt
energiyasi manbalarida biror turda gi energiya (suv, issiklik va boshqalar ener giyasi) elektr
energiyasiga, qabul qil gichlar (isteʼmolchilar)da elektr ener giyasi issiqlik,
mexanik va
boshqalar tu| energiyaga aylantiriladi. Elektr zanjiri rejim" (ish maromi) barcha
Международный научный журнал № 10 (100), часть 2
«Новости образования: исследование в XXI веке» май, 2023
466
qismalardagi tok va kuchlanish qiymatiga bogʻliq boʻladi. Elektr zanjiridagi tok,
EYUK va
kuchlanish oʻrtasidagi munosabat Kirxgof qonunlari bilan tushuntiriladi (qarang Kirxgof
koidalari). Elektr zanjiri oʻzgaruvchan va oʻzgarmas tok zanjirlariga boʻlinadi. Elektr
zanjirining asosiy elementlari:
rezistor, induktivlik gʻaltagi, elektr kondensator va boshqalar.
Elektr zanjirlari deb, elektr toki hosil qiluvchi va uni olinishini ta`minlash uchun berk
yo`l hosil qiladigan qurilmalar yig`indisiga aytiladi.Elektr zanjiri, asosan elektr
energiyasining manbai YE elektr energiyasi iste`molchisi-R, birlashtiruvchi simlar hamda
zanjirni ulab-uzish uchun moslama (ulagich) - U kabi elemetlardan tashkil topgan (1-rasm).
